وضعیت بیست سال پیش شهر دوبی با آنچه که اکنون در این شهر دیده می شود کاملاً متفاوت بوده است. بازرگانان و بازاریان ایرانی که سابقه فعالیت اقتصادی شان در دوبی به آن سالها می رسد می گویند که چند دهه قبل دوبی شهری کوچک یا روستایی بزرگ در دامان یک کویر گرم و خشک و بی انتها بود و تصور چنین آینده ای برای آن بعید به نظر می رسید.
یکی از طرح هایی که اکنون در حال اجراست، طرحی موسوم به "تاریخ رو به اوج" است: ایجاد یک برج بلند که ۶۰۰ متر از بلند ترین برج جهان مرتفع تر خواهد بود. قاعده این برج در عمق ۵۰ متری زمین و در فضایی به مساحت ۱۲۰ هکتار قرار گرفته است.
تاکنون بیشتر از ۲۰ طبقه این ساختمان ساخته شده است. کف برج که شبیه گل سه شاخه زنبق عربی است باید ۱۵۴ طبقه را تحمل کند و برج باید مثل یک تیر آسمان را بشکافد. طبیعتاً زندگی در طبقات بالای این برج، یعنی زندگی در آسمان. یک طرح بلند پروازانه که می تواند نشانی از ظرفیت بالای اقتصادی دوبی باشد.
مقامات در دوبی ادعا کرده اند که رشد اقتصادی این امیر نشین کوچک در سال ۲۰۰۵ میلادی حدود ۱۶ درصد بوده است. این رقم نزدیک به دو برابر رشد اقتصادی موفق ترین کشورهای جهان توصیف شده است.
در این شکی نیست که دوبی اکنون در منطقه یک قطب اقتصادی است ولی چگونه دوبی به جایگاهی اینچنین دست یافته است؟
بازرگانی، ماهیگیری و صید مروارید
بازرگانی از اواسط قرن نوزدهم تا دهه ۳۰ میلادی از قرن بیستم که دوبی جمعیتی حدود ۲۰ هزار تن داشته است، در میان اهالی در کنار پیشه هایی مانند ماهیگیری و صید مروارید معمول بوده است.
ادی اوسالیوان (Eddie Osullivan) سردبیر هفته نامه میدل ایست اکونومیک دایجست Middle East Economic Digests)) که دفتر آن در شهر دوبی است، توسعه بازرگانی با استفاده از این زمینه تاریخی را از عوامل مهم رشد اقتصادی دوبی می داند.
او می گوید: "دوبی برای صدها سال موقعیت یک بندر آزاد را داشته است. اکنون این موقعیت تقویت شده و این شهر در منطقه از این نظر بی همتاست. سالانه حدود ۶ میلیون کانتینر در دو بندری که در دوبی ایجاد شده، بار اندازی می شود. قرار است طی ۵ سال آینده این رقم به دو برابر افزایش یابد."
ابزارهای فراوان برای سرمایه گذاران
ولی آیا فقط موقعیت بندری با وجود کشورهایی مانند ایران، عراق و یمن در منطقه و نیز سابقه تاریخی نه چندان طولانی تجارت برای توسعه اقتصادی دوبی کافی بوده است؟
به نظر ناصر هاشم پور بازرگان ایرانی مقیم دوبی، ابزارهای لازم برای توسعه بازرگانی و جلب سرمایه گذاری خارجی نیز در دوبی فراهم شده است. آقای هاشم پور می گوید که سرمایه مانند آب در مسیری جاری می شود که موانع کمتری داشته باشد و در دوبی سعی شده است تا موانع سرمایه گذاری از راه برداشته شود.
او می گوید در این شهر بیمه، بانک، بندر، سیستم حمل و نقل کالا، قوانین سهل و آسان و هر آنچه که برای سرمایه گذاری لازم است فراهم شده است.
سرمایه گذاری شرکتهای بزرگ اقتصادی به نظر هادی موتمنی بازرگان ایرانی مقیم دوبی با جذب مهاجران و تامین نیروی انسانی قوام یافته است. مهاجرانی که یا سرمایه های مالی و تخصصی با خود داشته اند یا نیروی کار خود را بی دریغ در بازار دوبی به مصرف رسانده اند.
آقای موتمنی به گوناگونی ترکیب جمعیت مهاجران اشاره می کند و می گوید حدود هفتاد درصد جمعیت فعلی شهر دوبی را مهاجرانی که از آفریقا، خاور دور، آسیای میانه، مناطق دور و نزدیک خاورمیانه و حتی اروپا تشکیل می دهند که برای کار به دوبی آمده اند.
پایگاه امن در منطقه ای بحرانی
خاورمیانه در دهه های اخیر یا خود کانون بحران بوده و یا کشورهایی بحران زده مانند افغانستان را در جوار داشته است. اگرچه وجود چندین جنگ ویرانگر در دهه های اخیر و مناقشات سیاسی پی در پی برای منطقه مصیبت بار بوده است اما به نظر رضا قاسمی کارشناس مسائل اقتصادی، برای امارات متحده عربی و خصوصاً شهر دوبی فرصت هایی طلایی را فراهم کرده است.
آقای قاسمی می گوید بحران در کشورهای همجوار باعث شده تا آنانی که سرمایه ای در کف داشته اند و راه خارج از وطن را در پیش گرفته اند، دوبی را نیز به عنوان یکی از مقصدهای خود انتخاب کنند.
او می گوید جنگ ایران وعراق، جنگ خلیج فارس، وضعیت نابسامان اقتصادی در آسیای میانه و برخی از کشورهای شبه قاره هند و بعد جنگ های بعدی در منطقه، اتفاقاتی بود که یکی پس از دیگری موقعیت دوبی را به عنوان پایگاهی امن برای تجارت در منطقه تقویت کرد.
شکارچی فرصت ها
ولی آیا فرصت ها به خودی خود برای توسعه اقتصادی کشوری مفید است؟ به نظر کارشناسان علم اقتصاد زیرکی مدیریت سیاسی و اقتصادی یک کشور عاملی تعیین کننده در شکار فرصت ها و تبیدل آنها به زمینه ها و بعد موفقیت های اقتصادی است.
اگرچه برخی مدیریت اقتصادی دستگاه حاکمه در امارات متحده عربی را کارآمد ارزیابی می کنند، برخی نیز بر این عقیده اند که اراده قدرت های بزرگ در این میان تعیین کننده بوده است. طرفداران این نظر، از نیاز قدرت های فرا منطقه ای به بازاری امن در کنار بزرگترین منبع انرژی جهان سخن می گویند و این نیاز را دلیل عمده رشد اقتصادی دوبی ارزیابی می کنند.
به نظر رضا قاسمی اگرچه نمی توان پذیرفت که همه چیز در ید قدرت های بزرگ اداره شده است، از طرفی نیز نمی توان عوامل قدرتمندی مانند کشورهای غربی را از معادله رشد اقتصادی کشوری بیرون دانست.
آقای قاسمی می گوید: "به نظر من در دنیای کنونی همه چیز به هم ربط دارد. اگر بگوییم که فقط حکومت اینجا توانسته است تنها با اتخاذ سیاست هایی خشک بازرگانان را به دوبی و امارات متحده بکشاند بدون اینکه با کشورهای غربی تعاملی داشته باشد، حقیقت ندارد. به هر حال کشورهایی که می توانند با خارجی ها رابطه ای نزدیک تر برقرار کنند و سطح روابط خود را دوستانه تر نگه دارند از این حسن روابط استفاه می کنند. برای فعالیت در اقتصاد جهانی، باید بر مبنای رابطه ای دو طرفه به دیگران کمک کرد و کمک هایی را نیز دریافت کرد."
گردشگری در بیابان
آمارهای رسمی نشان می دهد که در میان کشورهایی که اقتصادی متکی به نفت داشته اند امارات متحده عربی و دوبی به عنوان یکی از امیرنشین های این کشور در حد قابل ملاحظه ای درآمدهای غیر نفتی اش را افزایش داده است. هم اکنون تمام درآمد نفتی امیر نشین دوبی با وجود قیمت بالای نفت، فقط حدود ۷ تا ۱۰ درصد درآمد کل این امارت را تشکیل می دهد. با تمام اینها نفت همواره به عنوان یکی از پشتوانه های توسعه اقتصادی مطرح بوده است.
این پشتوانه به نحو محسوسی در خدمت پروژه های ابتکاری برای توسعه درآمدهای غیر نفتی قرار گرفته است. از جمله در زمینه ایجاد جاذبه های گردشگری!
در سال گذشته دوبی پذیرای حدود ۵ میلیون گردشگر یعنی سه برابر جمعیت ساکنانش بوده است.
ناصر هاشم پور به نگاهی تخصصی در این زمینه اشاره دارد که توانسته است یک بیابان برهوت را از نظر جاذبه های توریستی قابل رقابت با کشورهایی باستانی قرار دهد که هرکدام از سابقه تاریخی چندین هزار ساله در همسایگی دوبی برخوردارند. او می گوید دوبی به خودی خود جاذبه ای برای گردشگران ندارد، فقط استفاده از یک مدیریت کارآمد است که باعث می شود چنین جاذبه هایی از هیچ و بر روی یک شنزار ایجاد شود.