امروزه چاقی و افزایش وزن به معضل بزرگی تبدیل شده و میلیونها انسان را در جهان رنج می دهد . چاقی غیر از اینکه ظاهر انسان را نامتناسب و زشت جلوه می دهد بیماریهای خاصی را نیز به دنبال دارد .
از طرف دیگر عدم آگاهی کافی مردم در مورد تغذیه و عدم انتخاب روش مناسب برای کاهش وزن ، عارضه های جدی تری را به دنبال خواهد داشت . بیماریهای دیابت ،کبد، یبوست و التهاب روده بزرگ ، اختلالات روانی ، تنگی نفس ، تورم پاها ، واریس بیماریهای کلیوی ، سرطان پستان و رحم ، کرم خوردگی دندان ، فتق دیافراگمی ، التهاب و درد مفاصل ، ایجاد موهای زائد و ... از جمله بیماریهای ناشی از چاقی به شمار می روند که در نهایت باعث کاهش طول عمر و مرگ زود رس می شوند . ظاهر نامتناسب و مبتلا به انواع بیماریهای مورد اشاره ، افراد چاق را نگران کرده و آنها را به تکاپو وا می دارد ، بطوریکه می خواهند درکوتاهترین زمان ممکن ، به هر طریقی که شده وزن خود را کاهش دهند و از این مخمصه نجات یابند.
با افزایش روز افزون چاقی ، روش های مختلفی نیز برای درمان آن ارائه می شود که بیشتر آنها غیر علمی و غیر مجاز می باشند و توسط افراد و گروههای فرصت طلب و فاقد صلاحیت با تبلیغات وسیع و گول زننده اعمال می شوند .
اضطراب و نگرانی افراد چاق از یک طرف و عدم آگاهی کافی آنان در مورد روش مناسب برای کاهش وزن باعث می گردد تا بیماران جذب تبلیغات سو و مخرب شوند و به این افراد و شرکتها رجوع کنند . استفاده از روشهای غیر علمی و غیر مجاز برای کاهش وزن خود تبعات و پیامدهای خطرناکی را برای افراد چاق در پی دارد و بر مشکلات اول آنها (چاقی و ابتلا به آن ) می افزاید و به جرات می توان گفت تلاش افراد در مراجعه به این گروهها و روشهای غیر مجاز مختلف یا بی نتیجه می ماند یا با نتایج کوتاه مدت همراه است .
تشخیص اطلاعات نادرست کار بسیار ساده ای است ، چرا که اطلاعات نادرست ظاهر احساسی دارند . تبلیغاتی چون جدید ترین روشهای لاغری ، راحت بدون رژیم ، بدون ورزش 30 کیلو در ماه ، لاغری و چاقی تضمینی ، 10 کیلو در 10 جلسه بدون برگشت، روشهای لاغری برای اولین باردر ایران ، آخرین روشهای لاغری یک ساعت یک کیلو کاهش وزن ، جدید ترین روشهای لاغری بین المللی و .. و همگی از جمله نمونه هایی از این تبلیغات جذاب هستند .
با کمی دقت و درایت در این گونه تبلیغات باید پرسید که چگونه و با کدام شیوه علمی و مجاز می توان بدون تغییر دررژیم غذایی افراد و بدون نیاز به انجام تحرک و ورزش ، ضمانت عدم برگشت پذیری وزن قبلی ، در زمانی کوتاه ، وزن را کاهش داد .
آیا در این روشها واقعا کاهش وزن با کاستن از چربی موجود در بدن صورت می گیرد و یا با روشهای غیر مجازی که طی آن از طریق افزایش ادرار و دفع مقدار زیادی آب بدن (با خوراندن داروهای ادرارآور ) اقدام به کاهش وزن می کنند.(منظور از آوردن این نکته در زمینه پایین آوردن وزن جنبه آموزشی ندارد . لذا شما خواننده عزیز جهت پایین آوردن وزن خویش از داروهای مدور استفاده ننمایید . زیرا با از دست دادن الکترونیهای بدن توسط ادرار ، دچار شوک ، تتشنج و انقباض دردناک عضلانی گردیده و متعاقبا ایست قلبی و مرگ ، سر نوشت محتوم شماست. ) بد نیست بدانید برای آن که یک کیلو گرم کاهش وزن داشته باشیم ، باید 30 ساعت پیاده روی کنیم و حال باید دید چگونه می توان در عرض یک ساعت اقدام به کاهش یک کیلوگرم وزن نمود ؟ خوب دقت کنید چیزی به عنوان اضافه وزن شما را ناراحت می کند نه وزن عضلات شماست و نه وزن استخوانها و آب بدنتان . فقط چربی زیر جلدی و مقداری هم چربی میان بافتی است که شما را نگران کرده است . پس به فکر سوزاندن این چربیها باشید نه چیز دیگر . پیاده روی ساعتی 300 کالری را به مصرف می رساند . پس جهت سوزاندن یک کیلو چربی ، زمانی حدود 30 ساعت پیاده روی لازم است .
عده ای از افراد به خاطر ماهیت خاص ژنتیکی بر اساس نوع پیکری شلدون ، عضلانی پیکر یا مزومورف هستند و اگر بانوان دارای چنین وضعیت ژنتیکی باشند، حتی اگر چربی زیر جلدی و میان بافتی هم نداشته باشند ، باز وزنی سنگین تر نسبت به هم سن و سالهای خود خواهند داشت . این افراد با حذف کردن وعده های غذایی سعی در به مصرف رساندن عضلات خویش جهت انرژی روزانه می کنند تا وزن عمومی آنها پایین بیاید . نتیجه این کار چیزی جزضعف عمومی و ناراحتی های مفصلی نیست . چون شما بدن خود را از مواد غذایی لازم که باید روزانه به آن برسد محروم می نمایید . لذا بدن شما در مقابل کاهش وزن عضلات از خود مقاومت نشان می دهد . به خاطر داشته باشید ژنتیک خود را نمی توانید عوض کنید.
بی تردید ارتقای دانش و آگاهی عمومی در سطح جامعه یکی از روشهای مبارزه با ترویج چنین شیوه های غیر مجاز و خطرناکی است که از جمله وظایف خطیر رسانه های جمعی و متخصصان آگاه در این رشته است .
علل چاقی و افزایش وزن
1- عوامل ژنتیکی : عوامل وراثتی مختلفی وجود دارند که باعث افزایش وزن در افراد می شوند و حدود 30 % چاقی های مربوط به این نوع عوامل می باشند .
2- علل هورمونی : الف ) کاهش فعالیت تیروئید ب) بیماری کوشینگ : در این بیماری فقط تنه چاق می شود . ج) هورمونهای جنسی : چاقی به دنبال برداشتن تخمدانها دیگر چاقیها که مربوط به افزایش یا کاهش هورمونهای استروژن و پروستروژن می باشد .
3- چاقی به دلیل مصرف دارو: الف ) قرص های ضد بارداری از شایع ترین عوامل افزایش وزن است . ب) داروهای آرامش بخش ، داروی اعصاب و ضد افسردگی .
4- افزایش مصرف غذا
5- عدم تحرک
با تحقیقاتی که به عمل آمده ، مهمترین علت چاقی مصرف زیاد غذاست . خیلی از افراد چاق کننده اظهار می دارند در روز غذای خیلی کم مصرف می کنند و به عبارت عامیانه میگویند حتی آب هم می خورند چاق می شوند . واقعا هم درست می گویند . شیوع چاقی در ایران عمدتا به علت پرخوری افراد نبوده بلکه به عا دات غذایی نادرست باز می گردد .
بعضی از روش های موثر برای کاهش وزن بدون نیاز به رعایت رژیم غذایی خاص عبارتند از:
1- عدم حذف صبحانه از بین وعده های غذایی : یکی از عادت های افرادی که توانسته اند به طور موفق به وزن نرمال و ایده ال خود برسند، خوردن صبحانه در هر روز است. خیلی از مردم تصور می کنند که حذف صبحانه بهترین روش برای کم کردن مصرف کالری است در حالیکه در بقیه ساعت های روز بیشتر می خورند. مطالعات نشان می دهد که افرادی که هر روز صبحانه می خورند کم وزن تر از افرادی هستند که این وعده غذایی را حذف می نمایند.
2- آشپزخانه را در شب تعطیل کنید : زمانی را در شب در نظر بگیرید که دیگر غذایی خورده نشود. این کار باعث می شود که از خوردن غذا یا هله هوله در هنگام تماشای تلویزیون در ساعت های آخر شب صرف نظر کنید. بعد از خوردن شام در ابتدای شب می توانید یک فنجان چای، آب نبات یا ظرفی کوچک بستنی بخورید و سپس بلافاصله مسواک بزنید تا دیگر بعد از این زمان تا آخر شب سراغ خوراکی نروید.
3- نوشیدنی های مناسبی انتخاب کنید : نوشیدنی های شیرین سرشار از کالری است در حالیکه باعث رفع گرسنگی نیز نمی شود. بهتر است تشنگی خود را با آب، آب میوه (مرکبات طبیعی)، شیر کم چربی و یا مقدار کمی از سایر آب میوه های 100% طبیعی بر طرف کنید.
4- مصرف سبزیجات و میوه جات : خوردن سبزیجات و میوه جات کم کالری و پر حجم باعث حذف غذاهای با چربی زیاد و کالری بالا می شود. بهتر است گوشت را از مرکزیت بشقاب خود حذف کنید و در عوض سبزی را جایگزین کنید. همچنین می توانید ناهار و شام خود را با یک ظرف سالاد شروع کنید. بهتر است آشپزخانه خود را از انواع سبزیجات و میوه جات پر کنید. این نوع رژیم غذایی سرشار از ویتامینها، مواد معدنی، فیبر و ... است.
5- مصرف غلات : غلاتی همچون برنج برشته و بو داده، ذرت و نان جو سرشار از فیبر است و مصرف آنها باعث احساس سیری برای مدت بیشتری می شود.
6- طبیعت و محیط اطراف خود را کنترل کنید : برای مثال می توانید آشپزخانه خود را تنها از مواد غذایی سالم و مغذی پر کنید، این کار باعث می شود که کمتر به رستوران بروید و از غذاهای رستوران استفاده کنید. قبل از رفتن به مهمانی غذایی سبک بخورید تا از خوردن انواع هله هوله در مهمانی صرف نظر کنید. قبل از اینکه بخواهید به طرف غذا بروید 15 دقیقه صبر کنید و سپس یک لیوان پر از آب بخورید.
7- مقدار هر وعده غذایی خود را کم و مختصر کنید : اگر تنها بتوانید این عادت را پیشه خود کنید، 10 تا 20 % می توانید باعث کاهش وزن خود شوید. مقدار وعده های غذایی شما چه در رستوران چه در خانه اغلب بیش از اندازه نیاز شماست. بهتر است میزانی را انتخاب کنید تا از برداشتن بیش از اندازه غذا اجتناب کنید. همچنین می توانید ظرف غذای خود را کوچکتر انتخاب کنید.
8- به گام های خود اضافه کنید : شما می توانید مسافت سنج یا گام شماری به همراه داشته باشید و به تدریج به تعداد و مقدار آن بیافزایید تا به 10000 گام در روز برسد. برای رسیدن به این هدف راه های زیادی وجود دارد مثلا می توانید حتی هنگام صحبت با تلفن راه بروید.
9- در هر وعده غذایی خود پروتئین بگنجانید : اضافه کردن منابع پروتئین کم چربی در هر وعده غذایی سبب می شود که برای مدت زمان بیشتری سیر باشید و کمتر پر خوری کنید. مثلا ماست کم چربی، مقدار کمی آجیل، کره بادام زمینی، گوشت کم چربی و ... می توانید منابع پروتئینی موثری باشد. متخصصان همچنین پیشنهاد می کنند که برای حفظ قند خون در سطح متعادل می توانید تعداد وعده های غذایی را بیشتر کنید (هر 3 تا 4 ساعت یکبار) ولی در هر وعده کم بخورید.
10- مواد غذایی سبک را جایگزین کنید : مثلا به جای خوردن فرآورده های لبنی و گوشت پر چرب، نوع رژیمی و کم چربی آن را انتخاب کنید یا به جای مصرف سس سالاد برای خوردن سالاد می توانید مقدار کمی سرکه به سالاد اضافه کنید. یا به جای مصرف سس مایونز بر روی ساندویچ سس خردل را امتحان کنید.
وزن مطلوب ما چگونه تعیین می گردد؟
هنگام تعیین وزن مطلوب، در یک سو سیستم فیزیولوژی بدن قرار دارد و در سوی دیگر هدفی که شما برای کاهش وزن خود دارید؟
در تعیین هدف وزنی خود، توصیه آن است که هدفی منطقی را برگزینید نه این که دنبال خیالت و آرزوهای دیرینه برای وزن خود باشید. متخصصین برای تعیین وزن مطلوب از استانداردهای بین المللی که از تناسب بین قد و وزن به دست می آید، مانند نمایه توده بدنی (BMI) استفاده می نمایند.
اما مسئله ی مهم دیگر در تعیین وزن مطلوب، سیستم فیزیولوژی بدن شماست. مطالعات گذشته نشان داده است که نقطه تعادل وزن ما در مرکزی در هیپوتالاموس مشخص می گردد. سیستم بدن دقیق است و برنامه ریزی های منظمی دارد و همان طوری که سیستم بدن طوری تنظیم شده که درجه حرارت را در حدود مشخصی ثابت نگه می دارد، وزنتان نیز در حوالی مقدار مشخصی (با 10 تا 20 درصد نوسان) تنظیم می شود. این همان تئوری " SET POINT " در بدن است. مجموعه پیچیده ای از هورمون ها، مواد شیمیایی و پیغام های گرسنگی و ... در ثابت نگه داشتن وزنتان در محدوده ذکر شده موثرند.
باید به این نکته توجه داشت که تنها ژنتیک و وراثت، تعیین کننده وزن فعلی شما نیست، بلکه عادات غذایی و شیوه زندگی شما بر نقطه تعادل وزن شما تاثیرگذارند. اما از طرف دیگر، گرچه عادات شما از نظر مصرف غذا و فعالیت بدنی می تواند در تعیین نقطه تعادل وزنتان موثر باشند، ولی این تاثیر لحظه ای نخواهد بود. بر این اساس، این ادعا که من چون شب گذشته مهمانی بودم و رژیم غذایی خود را شکستم، در نتیجه به یک باره 5 کیلوگرم وزن اضافه کردم، قابل قبول نخواهد بود.
پُرخوری روی سیستم تنظیمی داخلی بدن اثر گذاشته و در نتیجه نقطه تعادل وزن را افزایش می دهد. به عبارت دیگر وقتی شما پُرخوری می کنید، ابتدا بدن مقاومت می نماید، ولی وقتی این پرخوری ادامه پیدا کرد، وزن شما تغییر کرده و به نقطه تعادل بالاتری می رسد. در هنگام رژیم لاغری هم، بدن با این مکانیسم دفاعی در برابر تغییرات وزن مقاومت می نماید، اما با ادامه رژیم، بدن شما وزنی پایین تر را برای خود انتخاب می نماید. جالب است بدانید افزایش نقطه تعادل وزن بدن، بسیار آسان تر از کاهش دادن آن است! این موضوع شاید به نوعی تایید ادعای خیلی از افراد چاق باشد که می گویند، سریعا چاق می شوند، ولی به سختی لاغر می گردند.