مقدمه
یا رسول الله ...! کلامت , روشن و فصیح بود . به فراخور عقل و درک مخاطب سخن می گفتی , گاهی سخنی را سه بار تکرار می کردی , تا طرف خوب بفهمد . هنگام سخن , کلام را با لبخند می آمیختی , هرگز سخن کسی را قطع نمی کردی , زبان به بدگویی و عیب جویی از دیگران نمی گشودی . صدایت که می کردند , می گفتی : لبیک ! خطبه هایت , از همه کوتاهتر , ولی پر مایه تر بود . زبانت را از آن چه بی مورد و بیهوده بود , فرو می بستی , همواره خدا را یاد می کردی و استغفار بر زبان داشتی , چیزی می گفتی که دلها را به هم الفت دهد , نه آن که میانه ها را به هم بزند . با کسی مجادله و جر و بحث نمی کردی , هنگامی که سخن می گفتی , همه ساکت بودند , آن چنان که گویی بر سرشان پرنده نشسته است , سراپا گوش ! نزد تو نزاع لفظی نمی کردند , به سخن دیگران , خوب گوش می کردی . وقتی سواره بودی , اجازه نمی دادی دیگران , پیاده پا به پایت راه آیند . یا سوار بر مرکب می کردی یا بر سر موعدی قرار می گذاشتی . از گذرگاهی که عبور می کردی , عطرت نشان می داد که از آن جا گذشته ای .
در خانه , با خانواده همکاری می کردی , گوشت می بریدی , شیر می دوشیدی , لباس وصله می زدی , هر غذایی که می پختند , می خوردی , از طعامی بد نمی گفتی , در را می گشودی , کفش خود را می دوختی . بر زمین می نشستی و بر زمین غذا می خوردی , به خدمتکار خانه وقتی خسته می شد کمک می کردی , بر حصیر می خوابیدی , هنگام خواب مسواک می زدی و دعا می خواندی و چون از خواب بر می خاستی , خدا را سجده می کردی .پیامبر اسلام از تمام جنبه های اخلاقی و رفتاری، الگویی کامل و شایسته برای انسان امروز هستند، یکی از شاخص ترین ویژگی های ایشان اعتدال در همه موارد زندگی فردی و اجتماعی است، لذا بحث و تفحص بسیاری را می طلبد که درک آن آثار بسیاری در پی خواهد داشت وی افزود: پیامبر اکرم(ص)، در همه حوزه های اعتقادی، اخلاقی و عملی پیامبر(ص)، شاخص را مشخص می کرد به گونه ای که زیاده روی و یا کوتاه آمدن از آن افراط و تفریط محسوب می شود، براین اساس نمی توان بدون یافتن اصول اعتدال آن را تفسیر و حتی تحصیل کرد، بنابراین تفسیر اعتدال موضعی است و می بایست موضع مشخصی را تعیین نمود لکن موضع حق به دور از افراط و تفریط است که معنا می یابد. بی تردید اندیشه و تدبر در زندگی پیامبر اسلام(ص) در گرایش انسانها به دین اسلام مؤثر خواهد بود لذا کارشناسان و مسئولان در گفتگوهایی ضمن تأکید بر اینکه پیامبر اکرم(ص) از جامع ترین خصوصیات اخلاقی برخوردار هستند، بهره گیری از اخلاق آن حضرت را عاملی برای آشنایی با صفات ذات ربوبیت اعلام کردند.
اخلاق و عدالت شاخص زندگی انسان کامل ( پیامبر (ص)) است
نگاه ما به الگو بودن اخلاق و رفتار پیامبر(ص)، باید همواره در رأس هرم زندگی قرار گیرد در این راستا لازم است زندگی خویش را با اصولی که ایشان آنها را در زندگی و در اجتماع رعایت می کرد تطبیق داده و بیشتر در زمینه شناسایی زندگی پیامبر گرامی اسلام مطالعه کنیم.
پیامبر(ص) نمونه بارز عفو و گذشت در اسلام است
پیامبر اسلام(ص) است، گفت: یکی از بارزترین شاخصه های اخلاقی پیامبر در زندگی فردی و اجتماعی عفو و گذشت است، این عوامل الگویی اساسی برای رسیدن به اخلاقی شایسته و در خور یک مسلمان واقعی هستند .عفو و گذشت یک اصل مهم در روابط میان انسانها است، بدون داشتن روحیه عفو و گذشت مشکلات متعددی در جامعه بوجود آمده و آنگاه سلامت جامعه قابل تأمین و تضمین نخواهد بود، با توجه به ویژگی هایی که از عفو پیامبر(ص) می توان دریافت کرد، گذشت در سه حوزه میان افراد و خانواده و همچنین بین گروه های جامعه خلاصه می شود. منطقی قوی در بیان و کلام پیامبر وجود داشته است، یکی از ویژگی های اخلاقی پیامبر نیز همین امر بوده است در موارد و روایات بسیاری نیز در اسلام شاهد گذشت پیامبر بوده ایم، برای شناخت پیامبر گرامی اسلام(ص) و پی بردن به آثار وجودی ایشان کافی است منابع عظیمی که از اسلام برجای مانده است گذری داشته و آنها را سرلوحه امور فردی و اجتماعی خود قرار دهیم.
مطالعه در شخصیت رفتاری پیامبر(ص) نمونه انسانی کامل بر مسلمانان واجب است
اخلاق پیامبر(ص)، در زندگی امروز رفتار پیامبر گرامی اسلام(ص)، بهترین نماد زندگی است در این رابطه باید مطالعه بسیاری در عمق زندگی آن حضرت داشته باشیم .
تأکید بر ضرورت شناخت جایگاه
با اشاره به اهمیت جایگاه عدالت محور بودن پیامبر در دین اسلام، یکی از صفات بارز که در ایشان بیش از همه صفاتشان نمایان بود و در قرآن نیز به صراحت به آن اشاره شده است، اعتدال و میانه روی در رفتار اجتماعی و در برخورد با دیگران است، اعتدالی که همه انسان ها از آن صحبت می کنند بدون تردید از جایگاه بالایی در اسلام برخوردار است که آدمی به پیروی کردن از آن و الگو قرار دادن آن سفارش شده است. با اشاره به اینکه پیامبر(ص) با هر موضوعی به شکل معقول برخورد می کرد، پیامبر گرامی اسلام با هر موضوع و با هر شخصی عادلانه رفتار می کرد و از افراط و تفریط که لازمه رفتار اعتدال گونه است خودداری می نمود، بعد از هجرت پیامبر به مدینه و گرایش بیشتر افراد به دین اسلام افراد میانه رو بودن پیامبر را مد نظر رفتار خویش قرار دادند و بر اساس آن رفتار می کردند .
آموزه های اخلاقی پیامبر(ص) بسیار جامع و کامل هستند
آموزهای اخلاقی پیامبر گرامی اسلام(ص)، جامع و کامل بوده و به زمان خاصی محدود نمی شوند، از میان این ویژگیها فروتنی و تواضع حضرت در برخورد با دیگران بسیار چشمگیر است. با اشاره به اهمیت فروتنی و تواضع در دین اسلام، در بررسی اجمالی تاریخ اسلام و به ویژه در بررسی شیوه زندگانی پیامبر اکرم(ص)، می بینیم که ایشان خود را بالاتر از کسی نمی دانست و همگان را با هم برابر می دانست، این طرز تفکر ایشان است که موجب شد او به تمام کسانی که حتی با او یار نبودند نیز مهربان باشد. جدا از اینکه مطالعه و پژوهش در عمق زندگی آن حضرت می تواند در رفتار ما تأثیرگذار باشد، نباید تنها به خواندن اکتفا کنیم اگر یک لحظه به عمق مسئله و به عمق رفتار ایشان تأمل کنیم این رفتار در وجود ما ملکه می شود و این خصلت را باید همواره مد نظر خود در رابطه های شخصی و اجتماعی قرار دهیم که الگوپذیری از رفتار آن حضرت ما را بسوی سعادت در زندگی هدایت و رهنمون می کند. در زندگی امروز نمی توان همه چیز را در قانون مشخص کرد بلکه باید قدری در رفتار آن حضرت تأمل و تدبر به خرج داد و از رفتار آنان در زندگی و طرز برخورد با دیگران الگو گرفت و در واقع آنها درس عبرتی برای ما در زندگی باشند.
"تواضع" از ویژگیهای بارز پیامبر اسلام(ص) است
اسلام دینی است که در آن همه افراد با یکدیگر برابر هستند، از این جهت پیامبر نشان دهنده این یکرنگی در دین اسلام است چرا که تواضع و فروتنی موجب شد تا ایشان بهترین بنده در روی زمین شوند. از فروتنی و تواضع پیامبر(ص) هر چه بگوییم کم گفته ایم، آنقدر ایشان متواضع بوده که زبان از بیان آن ناتوان است، به همین نکته اکتفا می کنیم که ایشان نیز مانند همه مردم لباس می پوشید و مانند دیگران در جمع حاضر می شد، به هیچ کس کوچکترین بی احترامی نمی کردند و رعایت ادب را همیشه در نظر داشتند، همواره احوال دیگران را جویا می شدند، از دیگران عیادت می کردند و باید گفت که ایشان در همه ابعاد زندگی بنده شایسته خداوند و الگوی کاملی برای مسلمانان هستند. انسانها نباید خود را از دیگران برتر بدانند، وجود مبارک پیامبر(ص) در دین اسلام نمونه بارزی برای پیروی کردن از خصوصیات اخلاقی ایشان است در واقع ایشان بهترین اخلاق را داشته اند، در اسلام نیز به یکی بودن آفرینش انسان تأکید بی شماری شده است، بنابراین بالادست و پایین دست در جامعه معنای خود را از دست می دهد هنگامی که انسان پی به وجود خویش برد و در عمق معنویات و زندگی پیامبر جستجو کند دیگر بدنبال غرور و تکبر در زندگی نمی رود.
"عدالت" از ویژگیهای ارزشمند پیامبر اکرم(ص) است
عدالت و میانه روی پیامبر گرامی اسلام در راستای ترویج اخلاق نیکو در اسلام یکی از مهمترین ویژگی های شخصیت ایشان در روابط فردی و اجتماعی است . در قرآن کریم به بزرگی و عظمت شخصیت پیامبر تأکید فراوان شده است و خود ایشان نیز همواره مردم را به پرهیز از تند خویی توصیه می کردند، خداوند متعال نیز در سفارشی به پیامبر فرموده " ای پیامبر اگر تو خشن باشی همه از تو گریزان و روی گردان خواهند بودند"، در حالی که ایشان همیشه در رفتار و برخوردشان با دیگران میانه رو بودند و این تواضع ایشان محدود به سن خاصی نبود. رفتار متعادلانه پیامبر ابعاد وسیعی در زندگی را شامل می شود، ما به بهترین شکل می توانیم از طریق الگو پذیری رفتار ایشان از اخلاق آن حضرت بهره مند شویم.
پیامبر(ص) از جامع ترین خصوصیات اخلاقی برخوردار بود
یکی از شاخص ترین خصوصیات اخلاقی پیامبر که موجب شد ایشان بهترین بنده باشند تواضع در برابر دیگران است . از روشن ترین خصوصیات پیامبر به عنوان پیشوای مسلمانان و کامل ترین فرد در اسلام فروتنی ایشان است که در وجود مبارک آن حضرت جلوه گر است، در سیره عملی و در فرمایشات رسول گرامی اسلام مشاهده می کنیم حضرت در برخورد با دیگران جانب احتیاط را رعایت می کردند و همیشه مراقب بودند که ذره ای تکبر و خود بزرگ بینی در ایشان بروز نکند.