زن از دیدگاه اسلام
هیچ یک از آیات قران کریم که مردم را دعوت به تدبیر و تعقل در نظام آفرینش می کند، مخصوص به مردان نیست، بلکه زنان و مردان را به طور برابر مخاطب قرار داده است.اساساً بررسی آیات قرآن کریم نشان می دهد زن و مرد از نظر آفرینش هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند و همه انسانها از هر صنف، خواه زن و خواه مرد از یک ذات و گوهر خلق شده اند.1چنان چه خدای تعالی می فرماید:
«یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحده و خلق منها زوجها و بثّ منهما رجالاً کثیراً و نسائاً و اتقوا....الذی تسالون به و الارحام..»(سوره نساء، آیه 1)
همچنین از نظر خداوند همه مردم خواه زن و خواه مرد در مقابل تکالیف الهی مسئول بوده و به خاطر کارهای نیک و بدشان مورد ثواب و عقاب قرار می گیرند.
«... انی لااضیع عمل منکم من ذکراً و انثی»(سوره آل عمران،آیه 195)
هم چنین زنان و مردانی که کارهای شایسته انجام داده باشند، بدن هیچ گونه تبعیض، سیر تکاملی خود را به سوی خداوند طی کرده و مورد تأیید و مشمول پاداش قرار می گیرند:
«من عمل صالحاً من ذکر او انثی و هو مؤمن فلنحینیه حیاه طیبه(سوره نحل،آیه 97).
مقام و منزلت زنان در فرهنگ اسلامی بر همگان آشکار است.دفاع از حقوق رنان ، اعطای مقام کوثر به دخت پیامبر، سخن از زنان و مردان نیکوکار در سرتاسر قرآن و اعطای حق رأی به زنان، نمایان گر اهمیت تقریباً مساوی زنان با مردان در این فرهنگ می باشد.
در عصر حاضر، شرکت در انتخابات و دخالت در سرنوشت سیاسی جامعه یکی از شاخص های مشارکت سیاسی به شمار می آید.مصداق این امر در صدر اسلام را در بیعت با پیامبر اکرم(ص) ملاحظه می کنیم.در این باره قرآن کریم چنین می فرماید:
«یا ایها النبی اذا جاءک المؤمنات یبایعنک علی ان لایشرکن بالله شیئاًو.... فبایعهن..»(سوره ممتحنه،آیه 12)
« ای پیامبر هنگامی که زنان نزد تو می آیند و با تو بیعت می کنند که چیزی را شریک خدا قرار ندهندو.... با آنان بیعت کن.»
بیعت، تعهد و پیمان ملت با رهبر در پیروی از خداوند متعال و سرپیچی مکردن از دستورات الهی است.1در صدر اسلام نوعی بیعت بین زنان و پیامبر و خلفای راشدین وجود داشته است و زنان، به عنوان پذیرش حاکمیت اسلام، دست خود را در ظرف آبی که دست زمامدار اسلامی در آن قرار داشت فرو می بردند.2
بر همین مبنا، با ملاحظه تاریخ اسلام، مردان و زنان در صدر اسلام، محور و مدار جامعه اسلامی را تشکیل می دادند، به طوری که جنسیت مانعی در ایفای وظایف سیاسی آنان ایجاد نمی کرد.
شرکت زنان در جنگ ها در صدر اسلام، نشان دهنده مشارکت زنان آن عصر در امور سیاسی است.دو بانوی نمونه اسلام، حضرت فاطمه زهرا (س) و حضرت زینب کبری(س) نمونه ای از زنانی هستند که نسبت به سرنوشت سیاسی جامعه خویش حساس بوده و رسالت خود را به خوبی انجام داده اند.با وجود این که در محتوای فرهنگ اسلامی برای فعالیت اجتماعی و سیاسی زنان منعی وجود نداشته، اغلب رهبران دینی، تحت تأثیر سنت های اقوام گوناگون و با تفکری همچون تفکر اسکولاستیکی اروپایی، مشارکت فعال زنان را در صحنه های سیاسی و اجتماعی نپذیرفته اند.3
به هر حال شکی نیست که اسلام احترام ویژه ای برای زنان قائل است.این لازم به توضیح نیست، زیرا همه می دانیم که اولین کسی که اسلام را قبول کرد یک زن بود.اولین شهید راه اسلام نیز یک زن بود.تنها فردی که در کعبه دفن می باشد یک زن است و وارث پیامبر(ص) نیز دخترش ، حضرت فاطمه زهرا(س) است که پیامبر(ص) بر دستان مبارکش بوسه زد. و او را «ام ابیها» خطاب فرمود.1
به طور کلی از نظر دین مبین اسلام زن و مرد از استعدادهای یکسانی برای مدیریت حیات انسانی خویش برخوردارند:
1- استعدادهای درونی چون: برخورداری از روح الهی، تسویه و تعدیل در خلقت، برخورداری از قوای ادراکی، داشتن فطرت الهی، وجدان اخلاقی و حمل امانت.
2- استعدادهای بیرونی مانند آفرینش، دانش، پیروی از رسولان الهی و تنزیل کتاب که به زن و مرد یکسان نگریسته شده است.
جمع بندی فلسفه وجود آدمی(زن و مرد) و هم چنین، رشد وجودی فردی و اجتماعی انسان ها به منزله بندگی و عبودیت خداوند می باشد.زن و مرد در ارزش های انسانی نیز یکسان اند.
در این جا به بررسی نقش بزرگ منادی رهایی زنان از اسارت قرون، «حضرت امام خمینی»(ره) پرورش یافته مکتب اسلامی می پردازیم.
امام خمینی (ره) و احیای منزلت زن مسلمان
چنان که می دانیم در جاهلیت عرب«زنده به گور کردن دختران» راهی بود که خانواده را از شر وجود، فرزندان مؤنث نجات می داد، صرف نظر از دوره کوتاهی در صدر اسلام که به مدد تعالیم و سنت نبوی و اهل بیت عصمت و طهارت(س)، زن تا حدودی ارج و منزلت حقیقی خود را بازیافت.مجدداً هم زمان با تجدید حیات و احیای نظامات پیشین که با رنگ و لعاب خلافت اسلامی آغاز گردید، جایگاه و منزلت نیز رجعتی دوباره یافت و به تدریج با گذشت زمان برداشت های متحجرانه از اسلام، قیود و محدودیت های فلج کننده ای را بر زنان تحمیل نمود، تا آن جا که حتی تا همین چند دهه اخیر نیز نزد مقدسین سنتی هم عصر ما، رگه هایی از این استضعاف و دون منزلتی زن به وضوح قابل مشاهده بود.
در چنین شرایطی بود که استعمار جهانی، با شعار آزادی و مساوات، فرهنگ برهنگی و بی بند و باری را در قالب کشف حجاب اشاعه داد.این منش در ادبیات شاهانه، تحت عنوان«فریبا» بودن زن مطرح شد.«زن فریبا»، نسخه بدل و استعاری از تصویر زن در جامعه غربی است که متأسفانه در نسخه اصلی آن نیز کرامت و شخصیت واقعی زن در مسلخ فلسفه مادی غرب قربانی شده؛ تا حصول آرمانی«اقتصاد و لذت» ، این دو معبود و مقصود انسان غربی را فراهم آورد.
با عنایت به ملاحظات فوق است که فروغ اندیشه و شکوه و عظمت عمل حضرت امام خمینی(ره) در احیای هویت اصل زن مسلمان، بهتر شناخته می شود.حضرت امام که خود از نزدیک برداشت های مستحجرانه از جایگاه زن به عنوان«ضعیفه» و «عیال محبوس در اندرونی» را شاهد بود واز سوی دیگر با تیزبینی خاص خود، نقش زن فریبا و ملعبه به دست استثمارگران را در ابتذال، فساد و از خود بیگانگی و خودباختگی جوامع مسلمان به خوبی احساس می کردند.با الهام از کوثر زلال معارف اسلام ناب محمدی و تعمیق و تأمل مجتهدانه در میراث گرانقدر سنت نبوی و تعالیم ائمه معصومین علیهم السلام و از موضع مرجعیت اعلا به آن چنان درک درستی از نقش و مسؤلیت زن دست یافتند که اینک تجلی و بروز آن را در احیای هویت زن مسلمان در انقلاب اسلامی شاهد هستیم.
این تلقی از زن بود که سال ها کوشش و تلاش دستگاههای تبلیغاتی استعمار از یکسو – و وجود سنت های متحجرانه که در هیأت وفاداری به خبرگزاری ها و ناظران و تحلیل گران بین المللی ، «انقلاب ایران» بعضاً به «انقلاب چادرها» لقب گرفت و زنان نه فقط در تظاهراتبراندازی رژیم شاه که در همه مراحل تصویب، تأیید و تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران، آرای شان معتبر و کارساز شد و علی رغم عقب ماندگی های ناشی از سیاست ها و برداشت های گذشته که مانع از رشد و شکوفایی در خور استعداد و قابلیت زنان شده بود، با سرعتی پرشتاب به جبران گذشته پرداخته، در طراط منتهی به اکتساب و شأن و جایگاه مناسب آنان، گام های بسیار مؤثری را برداشتند.امام خمینی در فرمایشات گهربار خویش همواره بر نقش سازنده و مقام والای (زن) تأکیید داشته اند.
بخش دوم:نقش زنان در دفاع مقدس
فقدان ادبیات جامع در خصوص مسایل زنان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و اوایل پیروزی انقلاب اسلامی، اثرات خود را حتی بر منابع پژوهشی نیز نشان می دهد.اثرات این کمبود بر تحقیقات علمی به خوبی محسوس است و همین مسأله ما را از نگرش جامع نسبت به مسایل زنان باز می دارد؛ به طوری که در دفاع مقدس، نقش واقعی زنان به طرز شایسته ای ترسیم نشد.
اما به هرحال حضور زنان در دفاع مقدس به تغییر باورها، ارزش ها و نگرش های جتمعه کمک کرد و تصویر نوینی از زن ایرانی ارائه نمود.
این مطالعه با توجه به فقدان منابع، فقط شمه ای کوتاه از ایثار و حماسه زنان در دفاع مقدس را عنوان می نماید.
هدف این تحقیق نیز بررسی نقش زنان در دفاع مقدس می باشد.
زنان ایرانی در طی دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، توانایی های بالقوه خود را بالفعل نمودند و با تمام وجود در این رزم ملی شرکت کردند، به گونه ای که تاریخ دفاع مقدس، حاکی از حضور برجسته زنان ایرانی در مراحل گوناگون جنگ می باشد.
در این پژوهش برآنیم تا برگ های زرینی از حماسه ی حضور زنان ایرانی در هشت سال دفاع مقدس را، بازگو نمائیم.
آن دوران، یادآور مقاومت و ایثار مردان و زنانی است که با نثار خون خود و عزیزان شان و با خلق حماسه های به یادماندنی ، پرچم فتح و ظفر را در پهنه ایران اسلامی به اهتزاز درآورند.
اگر چه در تاریخ بیشتر بر جنبه های عاطفی و احساسی زنان تکیه شده، اما زنان ما در این حماسه ملی ، دوش به دوش رزمندگان غیور این مرز و بوم ، دلیرانه ایستادند و به جهانیان نشان دادند که در راه آرمان والای خویش، حاضرند از عواطف و احساسات خود چشم پوشی نمایند.عشق به اسلام و عشق به سرزمین معطر اسلامی، سبب شده بود که آنان خود و خانواده شان را از خاطر ببرند و فقط به مصالح ملی و میهنی خویش بیندیشند.
زنان ایرانی در طی جنگ تحمیلی با تأسی عاشورا و پیام رسان آن حضرت زینب کبری(س) حماسه های فراموش ناشدنی آفریدند.
در این دوران، زنان آگاه، فعال و پر توان کشور در فعالیت های پرتحرک و بی شماری، هم چون: مقاومت در صحنه های نبرد، امدادگری و خدمات و پشتیبانی و غیره شرکت داشتند.با توجه به نقش غیر مستقیم زنان در جنگ تحمیلی، آن چنان که شایسته است از فداکاری، مقاومت و ایثارشان سخن چندانی گفته نشده است؛ در حالی که آنان در پشت صحنه، نقش عظیمی ایفا می کردند که هنوز هیچ دوربینی نتوانسته این نقش را آن چنان که در خور شأن شان است، به تصویر بکشاند.
آن چه تا کنون از نقش زنان در دفاع مقدس مطرح و ثبت شده، سایه های مبهمی از حضور پر قدرت آنان در صحنه های نبرد بوده است.
در این مطالعه برآنیم تا از شیر زنان رزمنده ای که در اوج گمنامی ، تنها به عشق اسلام و قافله سالار شهیدان کربلا، قلب شان می تپد و در این وادی از کلیه تعلقات شان گذشتند، سخن بگوئیم.
جایگاه زن در اسلام
فلسفه آفرینش آدمی، بر محور زن و مرد بنا شده است، خداوند متعال زن و مرد را از یک سرشت و طینت آفرید و از روح خویش در کالبد هر دوی آنان دمید.به طوری که جایگاه زن در نظام اسلامی همانند مرد است.گواه این امر قرآن کریم و روایات مستندی است که اینک به چند آیه و روایت اشاره می کنیم:
الف – آیات قرآن کریم:
«یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحده....» (سوره نساء آیه 1)
ای مردم بترسید از پروردگارتان آن که شما را از یک تن بیافرید...
«و لقد کرمنا بنی آدم...» (سوره اسراء آیه 70)
ما فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم
ب – روایات
ابن بابویه در کتاب«من لا یحضرالفقیه» روایت می کند که:
« المومنون بعضهم اکفاء بعض»1
در سنن ابی داود و سنن ترمذی آمده است:
«انما النساء شقائق الرجال»2
زنان ، یاور مردان هستند.
بنابراین اسلام بر صلاحیت کامل زن برای زندگی معنوی و دستیابی به بالاترین مراتب کمال، تأکید می نماید لذا صلاحیت زن برای تقرب به خداوند متعال از طریق عبادت و اطاعت، همانند مرد است، به طوری که در سوره مبارکه نحل می فرماید:
«من عمل صالحاً من ذکر او انثی و هو مؤمن فلنحینیه حیاه طیبه و لنجزینهم اجرهم با حسن ما ماکانوا یعلمون»(سوره نحل،آیه 97)
هر زن و مردی که کاری نیکو انجام دهند، اگر ایمان آورده باشند زندگی خوش و پاکیزه ای به آنان خواهیم داد و پاداشی بهتر از کردارشان عطا خواهیم کرد.
نظر به صلاحین روحی و اخلاقی زن و انسانیت کامل اوست که خدای متعال اکرام و احترام زن را واجب و هر گونه بی حرمتی و بررفتاری و شوم پنداری را نسبت به زن تحریم فرمود.
در قرآن کریم ، اصول کلی دیدگاه اسلام نسبت به زن بیان شده است و در سنت ضریف، وجود صدها روایت، در این زمینه جای هیچ گونه تردیدی را باقی نمی گذارد که زن از لحاظ کرامت، شایستگی و حقوق ، همسنگ مرد است.1
از آن جا که مکتب انسان ساز اسلام زمینه های لازم برای رشد همه جانبه زن را فراهم ساخته است، لذا تعداد زنان مجاهد و شجاع در تاریخ اسلام فراوان می باشند، از این رو زنان، هم سان با مردان در عرصه اجتماع حضور می یابند.