نحوه مصاحبه با کودکان دارای اختلالات فراگیر رشد
برای شناخت دنیای کودک مشاور باید اطلاعاتی پایه درباره ی بیماری و ناراحتی که ناتوانی در کودک بوجود آورده است داشته باشد اینکه نشانه ها و مشخصه های کلی کودک دارای اختلال فراگیر رشد چیست ؟ محدودیت های کودک چیست ؟ نقاط قوت و توانایی های بالقوه کودک کدام است ؟
اختلالات فراگیر رشد مربوط به3سال اول زندگی میشوند یعنی ظهور و بروزشان در سال های اولیه زندگی است بنابراین تاریخچه ی شروع مشکلات کودک باید سؤال شود.
باید از والدین کودک سؤال شود که آیا کودک قادر به شناخت و تفکیک پدر و مادر و افراد مهم زندگی است یا خیر ؟ آیا اضطراب جدایی دارد ؟ آیا از رفتارهای غیر کلامی مثل نگاه چشم در چشم و وضعیت اندامی استفاده می کند ؟ همه چنین سؤال های دیگری که باید مطرح شود اینست که آیا دوستانی دارد ؟ رابطه اش با آنها و با خواهر و برادرهایش چگونه است ؟ آیا اسباب بازی های خود را به دوستانش و شما نشان می دهند ؟ آیا ادا و اطوار یا رفتارهای حرکتی خاصی دارد ؟ همچنین باید به ارزیابی سطح هوشی کودک بپردازیم. در ادامه باید بپرسید که آیا کودک حرکات کلیشه ای خاصی با دست انجام می دهد ؟ (مثل گره کردن انگشتان یا حرکات شستن دست). آیا به درستی راه می رود ؟آیا حرکات بدنی او هماهنگ است ؟ آیا از شادی دیگران لذت میبرد و ابراز شادی می کند؟
تفکر کودکان در سالهای اولیه زندگی عینی است و توانایی تفکر انتزاعی ندارند آنها بیشتر افکار خود را از طریق بازی بیان می کنند بنابراین بازی به عنوان روشی خوب برای ارتباط با کودک است در کودکان دارای اختلال فراگیر رشد به دلیل نقایص زبانی و شناختی بهتر است از سؤال های بسته پاسخ استفاده کنیم.
به طور کلی پرسیدن سؤال های ساده نسبت به سوال های پیچیده ارجحیت دارد همچنین در کودکان دارای اختلال رشد می توان از سؤال های دو گزینه ای و چند گزینه ای استفاده کرد.
برخی از کودکان مثل کودکان دارای اختلال فراگیر رشد، رشد مهارت های زبانی در سطح پایینتری دارند و در مکالمه ضعیف تر هستند با چنین کودکانی برقراری ارتباط از طریق ابزار غیر کلامی بایستی مورد تأکید قرار گیرد.
ثبت ارزیابی های قبلی تکاملی ضروری است، بهتر است از والدین بپرسیم اولین بار چه زمانی نگران این مسئله شدند که رشد کودکشان کاملاً خوب پیش نمی رود. از والدین بخواهیم که با بازنگری و درک ما وقع سعی کنند به یاد بیاورند که آیا قبل از اینکه نگران شوند همه چیز به خوبی پیش می رفته و اگر چنین نبوده احتمالاً چه چیزی غیر طبیعی بوده است.
توجه ویژه ای به جنبه های رشد بازی، اجتماعی شدن و زبان باید ابراز کنیم. در مورد مراحل رشد زبان باید پرسش ها را به صورت کاملاً اختصاصی مطرح کنیم. والدین بسیار تمایل دارند که تمام صداهای کودک را به عنوان سخن گفتن تلقی کنند. در نتیجه اگر سؤالاتی جزئی تری بپرسیم نظیر اینکه کودک چه موقع کلمات ساده معنادار یعنی کلماتی به جز بابا و ماما را به کار برده است مفید خواهد بود. یا اولین کلماتی که او به کار برده چه بوده اند ؟ و نیز چطور نشان می داد که معنی آنها را می داند ؟ همچنین باید سؤالاتی راجع به اجتماعی شدن بپرسیم مثلاً بپرسیم وقتی فرزندتان نوپا بود چقدر با محبت بود. برای سنین 12 – 6 ماهه لازم است از پدر و مادر بپرسیم : آیا کودک هنگامی که با او صحبت می کنند مستقیماً به صورت والدینش نگاه می کند ؟ آیا دست هایش را بالا می گیرد تا بلندش کنند ؟ وقتی در آغوش گرفته می شود آرام می گیرد ؟ اگر او را ترک کنید ناراحت می شود ؟ آیا از غریبه ها می ترسد ؟ اینکه آیا کودک از آمدن والدین به خانه خوشحال می شود ؟ آیا بازی های تخیلی می کند و یا سربه سر شما می گذارد ؟ مصاحبه کنندگان به منظور تعیین اینکه بازی های کودک در سن دو سالگی طبیعی بوده است باید در مورد استفاده کودک از اسباب بازیها و اشیاء سؤال کند. آیا کودک از اسباب بازیهای خود به صورت معمول استفاده می کند یا با آنها کارهای عجیب و غریب انجام می دهد ؟
بعد از تهیۀ تاریخچه ی رشد بازی، روابط اجتماعی و زبان – با تأکید بر 5 سال اول زندگی – لازم است یک گزارش کاملاً اختصاصی در مورد رفتار کودک در این زمینه تهیه شود.
بهتر است ابتدا کمی کودک را آزاد بگذاریم تا به بازی با وسیله ها و اسباب بازی ها پرداخته و به میل خودش فعالیت کند با این کار می توان علایق او را شناخت.
کودکان اوتیستیک دارای عقب ماندگی ذهنی شدید به سختی می توانید خود را با تغییراتی که در محیط بوجود می آید سازگار کنند عکس العمل آنها در مقابل این تغییرات ناسازگارانه است.
مصاحبه با کودکان دارای اختلال فراگیر رشد بهتر است که با حضور کلیه اعضای خانواده او شروع شود این کار سبب می گردد که کودک خود را در کنار کسانی که با آنها آشنا است احساس کند و درنتیجه آرامش در جلسه مصاحبه برقرار باشد. مصاحبه با این کودکان به دلیل نقایص زبانی و شناختی احتیاج به وقت بیشتری دارد.
ارتباط با کودکان مبتلا به اوتیسم برای مصاحبه گر کار مشکلی است. مصاحبه گر ابتدا باید به خوبی با کودک و شرایط و آشنا شود و در مقابل هر کدام از این کودکان روشی را برای برقراری ارتباط پیدا کند که متناسب با وضعیت آن کودک باشد. بعضی از کودکان مبتلا به اوتیسم یک سری فعالیت های حرکتی تکراری را به طور دایم و یک نواخت انجام می دهند برای مثال پاها یا دست هایشان را به شکل ثابتی به جلو یا عقب حرکت می دهند. مصاحبه گر برای برقراری ارتباط با چنین کودکی می تواند دست او را بگیرد و دست خودش را هم با همان سرعت و آهنگ با او به حرکت درآورد. در مرحله بعد می توان سرعت حرکت دست خود و کودک را به تدریج کاهش داده و به این ترتیب کنترل حرکت دست ها را در اختیار گرفت بعد از آن مصاحبه گر می تواند حرکت مشترک جدیدی را با کودک شروع کند و با هم به انجام آن حرکت بپردازند.
کودکان مبتلا به اوتیسم در بعضی از جنبه ها دارای امتیازات نسبی و گاهی امتیازات فراوان هستند. برای مثال برخی از آن ها دارای استعداد موسیقی، حافظه ی قوی و نیز درک ریاضی بالایی می باشند. مصاحبه گر می تواند از این استعدادها به عنوان وسیله ای برای ایجادارتباط با این کودکان استفاده کند. برای مثال کودک مبتلا به اوتیسم که دارای استعداد موسیقی است و از شنیدن آهنگ های مختلف لذت می برد مصاحبه گر می تواند با او همراه شود و به موسیقی گوش دهد و زمینه را برای برقراری ارتباط فراهم نماید.
در مصاحبه با کودکان و نوجوانان مبتلا به اوتیسم باید صبر و شکیبایی زیادی داشته باشید. این کودکان از همان ابتدا وقتی در جلسات بعدی در مقابل کوشش های شما برای برقراری ارتباط مقاومت می کنند شما نباید ناامید شوید.
منابع :
1 ) حسین قمری گیوی، فنون مصاحبه و روان درمانی کودک، ناشر : شیخ صفی الدین سال 1378.
2 ) فیلیپ بارکر، مصاحبه های بالینی با کودکان و نوجوانان، ترجمه دکتر محمد خدایاری فرد و سید کامران علوی، انتشارات دانشگاه تهران، تابستان 1387.
3 ) اکهارت اوتمر و زگینده اوتمر، اصول مصاحبه های بالینی بر مبنای DSM . IV ، مترجمان : دکتر حسین آرزومندی، دکتر محسن بهشتی چاپ اول زمستان 77 ، انتشارات ارجمند.
4 ) مایکل هرسن، ساموئل ام ترمز، مصاحبه ی تشخیصی، ترجمه دکتر سعید شاملو و دکتر محمدرضا محمدی، انتشارات رشد، تهران 1374.
5 ) دیوید کلد برگ و رابین ماری، راهنمای روانپزشکی عملی مودزلی، ترجمه دکتر غلامرضا میرسپاسی و دکتر احمد شریف تبریزی، انتشارات نسل فردا، 1383.