جراحی مغز و اعصاب
جراحی مغز و اعصاب یک رشتهی پزشکی است در رابطه با پیشگیری، تشخیص، درمان و توانبخشی اختلالاتی که بر هر بخش از دستگاه عصبی شامل مغز، نخاع، اعصاب پیرامونی و دستگاه عروق مغزی خارج از جمجمه تاثیر گذار است.[۱][۲]
آموزش و فراگیری
در ایالات متحدهی آمریکا
در این کشور به طور کلی یک جراح مغز و اعصاب باید چهار سال در دانشگاه، چهار سال در دانشگاه علوم پزشکی، یک سال کارآموزی (*) که معمولاً وابسته به برنامههای دستیاریشان (رزیدنتی) است و پنج تا شش سال دستیاری ویژه را پشت سر بگذارد. (PGY-۲-۷)[۳] بیشتر دورههای دستیاری بخشهای علوم پایه و پژوهشهای بالینی دارند. جراحان مغز و اعصاب ممکن است دورههای آموزشی بیشتری را پس از دورهی دستیاری یا در برخی موارد یه عنوان یک دستیار ارشد با کمک هزینهی آموزشی پیگیری کنند. این دورههای آموزشی عبارتند از: جراحی مغز و اعصاب کودکان، مراقبت آسیب/اعصاب بحرانی (trauma/neurocritical care)، جراحی کارکردی و استریوتاکتیکی، عصب-سرطان شناسی وابسته به جراحی، پرتوجراحی، جراحی رشتههای عصبی (نوروواسکولار)، عصب پرتوشناسی مداخلهای، عصب پیرامونی، جراحی ستون فقرات و جراحی قاعدهی جمجمه. جراحان مغز و اعصاب همچنین میتوانند دورههای آموزشی آسیب شناسی عصبی (نوروپاتولوژی) و عصب-چشم پزشکی (نورو-اوفتالمولوژی) را با کمک هزینههای آموزشی بگذرانند.[۴]
در پادشاهی متحدهی بریتانیا
در بریتانیا دانش آموزان باید ورودی به دانشگاه علوم پزشکی را به دست بیاورند. دریافت مدرک تحصیلی امبیبیاس (کارشناسی پزشکی، کارشناسی جراحی) بسته به مسیر آموزشی دانشجو چهار تا شش سال به درازا میانجامد. سپس تازه پزشکان باید به مدت دو سال دوره آموزشی بنیادین را پشت سر بگذارند. این دوره یک دورهی پولی است که در یک بیمارستان طیف گستردهای از تخصصهای پزشکی از جمله جراحی را در بر میگیرد. سپس پزشکان تازهوارد برای ورود به یک دورهی عصب شناسی درخواست میکنند. برخلاف سایر رشتههای جراحی، این رشته دورهی آموزشی مستقل خود را دارد که حدود هشت سال به طول میانجامد.[۵]
روشهای عصب پرتوشناسی در تشخیص و درمان در جراحی مغز و اعصاب استفاده میشوند از جمله تصویربرداری به کمک رایانه یا مقطعنگاری رایانهای، تصویرسازی تشدید مغناطیسی (ام آر آی)، مقطعنگاری با نشر پوزیترون، مغز نگاری مغناطیسی و جراحی استریوتاکتیکی. برخی از روندها در جراحی مغز و اعصاب شامل استفاده از تصویرسازی تشدید مغناطیسی (ام آر آی) و تصویرسازی تشدید مغناطیسی کاربردی در حین عمل است.
ریزجراحی در بسیاری از جنبههای جراحیهای عصبی مورد استفاده قرار میگیرد. هنگام انجام جراحی دهانهپیوست (آناستومسیس) ریزرگها ریزبین (میکروسکوپ) مورد نیاز است. در برش آنوریس ریزنگر مورد نیاز است. در جراحی ستون فقرات با کمترین تهاجم از این فنون و روشها استفاده میشود. روند جراحیهای مانند دیسککتومی، لامینکتومی و کارگذاری دیسک مصنوعی به وجود ریزبین وابسته است.[۶]
جراحی درون بینی (آندوسکوپی) با حداقل تهاجم توسط جراحان اعصاب مورد استفاده قرار میگیرد. روشهایی مانند جراحی درون بینی (منظور درون نگری است) اندونازال (درون دماغ) برای درمان تومورهای هیپوفیز، کرانیوفارنژیوما، کوردوما و ترمیم نشت مایع مغزی نخاعی مورد استفاده قرار میگیرد. از درون بینی (آندوسکوپی) بطنی در موارد کیستهای کلویدی و نوروسیسترکوس استفاده میشود. روشهای درون بینی میتواند برای کمک به تخلیهی هماتوم و درمان درد عصب سهقلو به کار برده شود. اختلالات جمجمهای صورت و اختلال گردش مایع مغزی نخاعی توسط جراح اعصاب درمان میشود. همچنین بسته به شرایط جراحی پلاستیک و جراحی ناحیهی فک و صورت توسط جراح اعصاب انجام میشود. مواردی مانند ناهنجاری آرنولد-کیاری، کرانیوسینوستوس و نخاعگشادگی نیز به دست جراح اعصاب درمان میشود. به این کرانیوپلاستی گفته میشود.
جراحان مغز و اعصاب در پرتوجراحی استریوتاکتیک در کنار پرتو سرطانشناس در درمان تومور و ناهنجاری رگی (ای وی ام) نقش دارند. از روشهای پرتوجراحی مانند چاقوی گاما (گاما نایف)، سایبرنایف و جراحی Novalis Shaped Beam به کار برده میشود.[۷]
Neurosurgeons have begun to utilize endovascular image guided procedures for the treatment of aneurysms، AVMs، carotid stenosis، strokes، and spinal malformations، and vasospasms. Also، nonvascular procedures such as Vertoplasty and Kyphoplasty are used by neurosurgeons. Techniques such as angioplasty، stenting، clot retrieval، embolization، and diagnostic angiography are utilized.[۸]
بیماریها
حالتها و بیماریها دیگری که توسط جراحان مغز و اعصاب درمان میشوند شامل موارد زیر هستند:
فتق دیسک بین مهرهای
تنگی مجرای نخاعی گردنی یا تنگی مجرای نخاعی کمری
وجود آب در مغز
آسیب سر (خونریزی مغزی، شکستگی جمجمه و...)
آسیب به طناب نخاعی
آسیب فیزیکی دستگاه عصبی پیرامونی
عفونت
تومورهای ستون فقرات، طناب نخاعی و اعصاب پیرامونی
خونریزیهای درون مغزی مانند خونریزی زیر عنکبوتیه، خونریزیهای درون سلولی و بین بافتی
برخی از انواع مقاومت به دارو در صرع
Some forms of movement disorders (advanced پارکینسون، chorea) – this involves the use of specially developed minimally invasive stereotactic techniques (functional, stereotactic neurosurgery) such as ablative surgery and deep brain stimulation surgery
Intractable pain of cancer or trauma patients and cranial/peripheral nerve pain
Some forms of intractable psychiatric disorders
Vascular malformations (i.e. , arteriovenous malformations, venous angiomas, cavernous angiomas, capillary telangectasias) of the brain and spinal cord
بیماری مویامویا
آشنایی با رشته جراحی مغز و اعصاب
بیماریهای سیستم عصبی شامل مغز، نخاع و اعصاب محیطی به سه گروه تقسیم میشوند. اول بیماری هایی هستند که بیشر بر خلق و خو و رفتار بیمار تاثیر میگذارند مانند افسردگی، اظطراب، اختلالات شخصیتی و بیماری های روانی پیشرفته . این گروه از بیماریها توسط روانپزشکان یا متخصصین اعصاب و روان درمان میشوند. دسته دوم بیماریهایی هستند که بر عملکرد بدنی سیستم عصبی تاثیر گذاشته اما با جراحی قابل درمان نیستند بلکه باید برای بیماران دارو تجویز شود. مانند ام اس، صرع، بیماری پارکینسون و برخی سکته های مغزی. این بیماران توسط متخصصین داخلی مغز و اعصاب درمان میشوند. اما گروه سوم بیمارانی را شامل میشود که میتوان به وسیله جراحی به آنان کمک کرد. تومورهای مغزی، ضربه های مغزی، تومور نخاعی، صدمات نخاعی، دیسک کمر، گردن، پشت و بیماریهای اعصاب محیطی مانند فشار روی عصب و قطع عصب جزو این گروه هستند. این بیماران توسط جراحان مغز و اعصاب درمان میشوند.
دوره تحصیلی رشته جراحی مغز و اعصاب
دانشجویان پس از گذراندن دوره پزشکی عمومی که معمولا هفت سال به درازا میکشد، در امتحان تخصصی شرکت میکنند. در صورت قبول شدن در این امتحان دوره دستیاری خود را شروع میکنند. این دوره در برخی مراکز پنج ساله و در برخی دیگر مانند بیمارستان شریعتی دانشگاه تهران شش ساله است. در طی این دوره آموزش های در زمینه علوم پایه مغز و اعصاب، بیماری های این رشته و روشهای جراحی آموزش داده میشود. پس از طی دوران آموزشی امتحان جامع رشته تخصصی که به آزمون بورد معروف است برگزار میشود. این آزمون دو مرحله دارد. کسانی که در مرحله اول که همان پرهبورد است قبول میشوند مدرک گواهینامه تخصصی دریافت کرده و اجازه کار در مراکز دولتی و خصوصی را دارند. کسانی که امتحان مرحله دوم یا بورد تخصصی را با موفقیت پشت سر میگذارند مدرک دانشنامه تخصصی یا بورد تخصصی را دریافت کرده و علاوه بر مراکز دولتی و خصوصی میتوانند در مراگز دانشگاهی نیز به تدریس مشغول شوند.
دوره های تکمیلی مانند جراحی عروق مغز، تومورهای قائده جمجمه، جراحی مغز و اعصاب اطفال و جراحی ستون فقرات نیز پس از فارغ التحصیلی توسط افرادی که تمایل داشته باشند در مراکز مختلف که اغلب در خارج از کشور هستند طی میشوند.