تحقیق مقاله بیماری های مشترک انسان و دام (زگونوزها)

بیماریهای مشترک انسان و دام (زگونوزها)

‹‹ بسمه تعالی ››

به هر گونه اختلال در بدن بیماری می گویند.

بیماریهای مشترک انسان و دام (زگونوزها):

بیماریها یا عفونتهای هستند که بین انسان و سایر حیوانات یا بالعکس در شرایط طبیعی منتقل می شوند. مثل شاربن یا تب مالت. این تعریفی است که سازمان بهداشت جهانی در سال 1966 ارائه داده است.

ابتدا در مورد هر بیماری که خواسته باشیم بحث کنیم بایستی به موارد زیر اشاره شود:

1 مقدمه و توضیح کلی در مورد بیماری: که به صورت کوتاه بیماری تعریف می شود.

2 اتیولوژی یا سبب شناسی: در این قسمت عوامل ایجاد کننده بیماری تعریف می شود.

3 انتقال بیماری:

4 علائم بالینی: منظور علائمی است که در مشاهده ظاهری و معاینه دام بدست می آوریم.

5 علائم کالبد گشایی: منظور علائمی است که هنگام کالبد شکافی دام با آنها برخورد می کنیم.

6 تشخیص: در این قسمت راههای مهم تشخیص از جمله راههای آزمایشگاهی مورد بررسی قرار می گیرند.

7 تشخیص تفریقی: راههای که می توانیم بیماریهای دارای علائم مشابه را از یکدگر تفکیک کنیم.

8 درمان: داروهایی که در درمان بیماری استفاده می شود و بطور کلی روشهای درمانی مورد بررسی قرار می گیرند.

9 پیشگیری و کنترل بیماری: در این قسمت راههای پیشگیری از بیماری و همچنین واکسنهای مختلف در ارتباط با بیماری بحث می شود.

نکته: زئفوژ: بیماری مشترک انسان و دام

اصطلاح فارماکولوژی (داروشناسی) که در اصل آشنای به انواع داروهاست. با تراپوتیک که در اصل شناخت روشهای درمانی است، نباید با یکدیگر اشتباه شوند.

تقسیم بندی بیماریها:

تقسیم بندی کلی که راجع بیماریها صورت می گیرد بیشتر براساس عوامل ایجاد کننده بیماری است که شامل گروههای زیر می باشد:

1 بیماریهای باکتریایی: که عامل ایجاد کننده آن باکتریست.

2 بیماریهای ویروسی: که عامل ایجاد کننده آن ویروسهاست.

نکته: پریون در اصل ذره ای بین باکتری و ویروس می باشد مثل عامل بیماری جنون گاوی.

3 بیماریهای انگلی: شامل انگلهای خارجی و داخلی بوده است.

4 بیماریهای قارچی:

5 بیماری متابولیکی (تغذیه ای): بیماریهایی است که به نحوه ای مربوط به تغذیه است مانند: تب شیر.

6 بیماریهای ژنتیکی وراثتی: که مربوط به وراثت است و یکسری بیماریهای متفرقه دیگر که عامل ایجاد کننده آنها می تواند بعضی عوامل فیزیکی و یا شیمیایی باشد.

ارزیابی قسمتهای مختلف بدن دام:

الف) گوشها: در حالت طبیعی گوشها به طور افقی و یا کمی کشیده نگه داشته می شود و در موارد صداها عکس العمل نشان می دهند. در بیماریهای متعددی ممکن است وضعیت گوشها تغییر پیدا کند از لحاظ ظاهری نیز گوشهای یک دام سالم عاری از هر گونه انگل خارجی می باشد.

ب) چشمها: در حالت عادی کره چشم برجسته و چشمها حالت درخشان دارد. مخاط چشم هم معمولاً یک حالت ارغوانی دارد.

در یک گاو طبیعی پوزه معمولاً مرطوب و آغشته با بزاق می باشد و در موقع لمس کردن نسبتاً سرد می باشد.

د) پستان دام: در یک گاو طبیعی پستان دارای یک شکل مطلوب می باشد بطوری که همه کارتیه ها یک اندازه و سر پستانک ها نیز هم اندازه می باشند در بیماریهای متعدد پستان ممکن است فرم غیرطبیعی به خود بگیرد. معمولاً در یک گاو بالغ طول سر پستانک ها حدود 8 تا 10 سانتی متر عرض آنها 3 سانتی متر و نوک سر پستانک ها 45 تا 40 سانتی متر با زمین فاصله دارد.

و) دم دام: در یک دام سالم دم دارای حرکات فعال بوده و در مقابل مواردی مثل خراش دادن و یا سوزن زدن به راحتی عکس العمل نشان می دهد. در بیماریهای متعددی ممکن است دم دچار حالت غیرطبیعی می گردد.

و) اندامهای حرکتی: در یک دام طبیعی دستها و پاها به صورت کاملاً طبیعی و قرینه می باشند و مفاصل نه زیاد به هم نزدیکند و نه دارای ورم در قسمت مفاصل هستند و دام می تواند به راحتی حرکت کند.

ز) پوشش خارجی دام: پوشش خارجی یک دام سالم معمولاً صاف و درخشان می باشد و رنگ آن بستگی به نوع /// آن در نژادهای مختلف متغیر است و هر گونه اختلال در این وضعیت حالتی از بیماریست. هنگام لمس کردن پوشش خارجی دام سالم مقداری رطوبت و چربی که در نتیجه ترشحات غدد چربی و عرق می باشد لمی می گردد.

علاوه بر بررسی این مشخصات ظاهری معاینات دیگری نیز توسط یک دامپزشک از یک گاو بعمل می آید. مثلاً اندازه گیری درجه حرارت بدن دام، بررسی ضربان قلب، بررسی حرکات دستگاه

گوارش، همچنین بررسی ادرار دام، از لحاظ مختلف مثلاً رنگ ادرار که در حالت طبیعی زرد روشن می باشد و یا ممکن است در بیماریهای مختلف بسیار بدبو گردد.

بررسی مدفوغ نیز از لحاظ شکل طبیعی و بوی مدفوع می تواند در تشخیص بیماریهای مختلف مؤثر باشد.

بیماریهای غیرمسری یا غیرواگیردار:

به بیماریها یا عفونتهای اطلاق می شود که از دام بیمار قابل انتقال به دام سالم نیست مثل کزاز.

درصد واگیری morbility                                 کاشکسی: لاغری شدید

درصد مرگ و میر mortality                            pk : انحراف اشتها

طرز ایجاد بیماری: زمانی که بافت کبد در اثر مهاجرت کرمهای کبدی دچار خرابی شدید شده باشد در این شرایط که معمولاً یک شرایط بی هوازی است. عامل بیماری ازدیاد حاصل کرده زهرابه حاصل از باکتری باعث نکروز (خرد یا خراب شدن بافت) کبدی می گردد.

نشانه های بیماری: در بیشتر موارد گوسفندان مبتلا به این بیماری بدون نشان دادن علامتی تلف می شوند زمانی که بیماری شدید نباشد و یک مقدار طولانی تر شده باشد معمولاً گوسفند از گله عقب افتاده، تنفس سریع پیدا کرده و روی /// سینه زمین گیر شده و در همان حالت از بین می رود در مورد گاو معمولاً سیر بیماری طولانی تر است ولی در هر دو دام بیماری کشنده است.

درمان: درمان مؤثری در این بیماری نداریم مگر اینکه بیماری بسیار طولانی شده باشد.

پیشگیری: جهت پیشگیری در مرحله اول درمان انگلی می باشد که با کمک ضد انگلهایی از جمله رافوکساناید، کلوزانتل، فازینکس، این کار صورت می گیرد از طرف دیگر واکسیناسیون نیز در مورد گوسفندان بایستی سالانه انجام گیرد.

بیماری آنتروتکسمی:

عامل بیماری: کلستریدیوم پرفرانژنس می باشد. گونه های متعددی از این باکتری بیماری آنتروتکسمی را ایجاد می کند از جمله A., B, C, D, E که در بین آنها گونه D از همه مهمتر است و بیماری حادی را در نشخوارکنندگان به ویژه بره ها ایجاد می کند. گرچه گونه D بیشتر در بره ها ایجاد بیماری می کند. ولی می تواند در گوسفندان و بزهای بالغ، گوساله ها و ندرتاً گاوهای بالغ ایجاد بیماری کند.

چند بیماری باکتریایی: سل، شاربی، شاربی علامتی، سالیمونلوز، آنتروتوکسی، بدتولیسم، کزاز.

چند بیماری ویروسی: تب برفکی، هاری، آبله، طاعون.

طیور: آنفلونزا، نیوکاسل، برونشیت، آبله مرغان.

انگلی: تیلریوز «زردی» دارو: بوتالکس سنوروز مغزی.

در حاشیه همین تقسیم بندی یکسری بیماریهای هستند که بعنوان بیماریهای مشترک بین انسان و دام قلمداد می شوند که در اصطلاح به آنها زئونوز گفته می شود.

قبل از اینکه وارد بحث بیماریها شویم یکسری علائم حیاتی در مورد گاو بررسی می کنیم:

1 تنفس: این عمل که بوسیله پرده دیافراگم و عضلات بین دنده ای و شکمی صورت می گیرد یکی از علائم حیاتی و مهم در دام است. تعداد تنفس طبیعی معمولاً در گاو بالغ در هر دقیقه 35 تا 15 بار در دقیقه می باشد در موارد متعدد ممکن است تعداد تنفس تغییر کند. بعضی از موارد فیزیولوژیک مانند آبیتنی سنگین، و یا ممکن است پاتولوژیک باشد مانند تب یا نارسایی های قلبی و یا بیماریهای ریوی، علاوه بر تعداد تنفس بایستی صداهای تنفسی نیز مدنظر قرار گیرند که معمولاً این کار با گذاشتن گوشی روی نای می توانیم مواردی از قبیل سوت کشیدن ناله و یا سرفه را متوجه شویم.

2 درجه حرارت بدن: درجه حرارت به معنای گرمای داخلی بدن است که معمولاً به دلیل اکسیداسیون داخل سلولی بوجود می آید. اینکار به کمک ترمومتر که داخل رکتوم گذاشته می شود تعیین می گردد. درجه حرارت بسته به عواملی ممکن است تغییراتی داشته باشد. مانند:

سن دام: مثلاً در مورد گوساله ها درجه حرارت 5/39 تا 5/38 و در بالغین 39 تا 38 درجه حرارت طبیعی است.

طول روز: مثلاص درجه حرارت بدن دام هنگام عصر 50/ تا 1 درجه ممکن است از صبح بیشتر باشد.

شرایط محیطی: در فصلهای گرم درجه حرارت ممکن است بیشتر باشد.

افزایش فعالیت: که در فعالیت شدید تا 2 درجه بیشتر می شود.

فعالیت تناسلی: مثلاً 24 ساعت قبل از فحلی و یا زایمان درجه حرارت بدن دام بیشتر می شود.

3 نبض: بهترین روش جهت گرفتن نبض ملامسه شریان صورتی در سطح جانبی فک پایین می باشد. تعداد نبض نیز ممکن است براساس سن دام یا وزن دام تا حدودی متغیر باشد مثلاً گوساله شیرخوار 90 تا 110 بار. گاو جوان 70 تا 90 زایمان کرده 65 تا 80 بار.

بیماریهای باکتریایی:

گروه مهمی از بیماریهای، بیماریهای هستند که عوامل ایجادکننده آنها باکتری است مهمترین این بیماریها عبارتند از:

1 بیماریهایی که در اثر گروه باسیلوس ها ایجاد می شود مانند شاربن.

2 بیماریهایی که در اثر کلستریدیوم ها ایجاد می شوند مانند بیماری آنتروتوکسمی، کزاز و تورم عفونی کبد.

3 بیماریهایی که در اثر بروسلاها ایجاد می شوند مانند بروسلوز.

داروهای ضدالتهاب عبارتند از:

1 دگزامتازول

2 فنیل متازول

3 بتا متازون

4 فلوزکسین مگلوسین

5 کتوفن «کتوپروفن»

6 فنیل بوتازون «وتانین»

7 predel _ 2x

هورمونها عبارتند از:

1 اکسی توسین (تسهیل زایمان، ترشح شیر)

2 استروژن (باز کردن دهانهی رحم هنگام فحلی و زایمان)

3 پروژسترون (دوام آبستنی)

هورمونهایی که در ایجاد فحلی و از بین بردن کیست تخمدانی مؤثر هستند عبارتند از:

1 پروستاگلندین PGF2

2 لوتالیز lutalyse

3 سنکرومیت

4 گنادورلین

بیماری شاربن یا سیاه زخم :

بیماری فوق حادی است که در بیشتر موارد با مرگ ناگهانی همراه می باشد این بیماری معمولاً در تمام دنیا شایع است مگر اینکه پیشگیری خوبی صورت گیرد. پراکندگی این بیماری در یک منطقه براساس میزان پیشگیری، خاصیت زمین و آب و هوا متغیر است. بیماری در انسان به صورت عفونت موضعی پوستی بوده و به همین دلیل به آن سیاه زخم نیز گفته می شود. اگرچه ممکن است در انسان هم به صورت کشنده باشد. این بیماری بیشتر در گوسفند و گاو و کمتر در بز و اسب می باشد.

علل تولید بیماری: عامل اختصاصی بیماری باسیلوس آنتراسیس می باشد. که می تواند در مجاورت هوا تولید هاک کند و برای مدت طولانی محیط را آلوده سازد. این باکتری در مقابل ضدعفونی کننده ها مقاوم است بیماری می تواند از طریق خوردن خاک آلوده، استنشاق، یا خراشهای پوستی وارد بدن شود. همچنین یکسری مگسهای گزنده و سایر حشرات می توانند میکروب شاربن را با خود عمل کنند.

علائم بیماری : خروج خون از منخرین، دهان، مقعد و فرج می باشد. در مواردی که بیماری به شکل فوق حاد می باشد علائمی پس از مرگ خروج خون از منخرین، دهان، مقعد و فرج می باشد. در مواردی که بیماری به شکل فوق حاد می باشد علائمی که در دام مشاهده می شود تب 42 درجه، تنفس شدید و عمیق، پرخونی مخاط، سقط جنین، اسهال خونی مشاهده خون در شیر می باشد.

درمان بیماری: کمتر ممکن است این بیماری معالجه گردد. چنانچه بیماری به شکل فوق حاد نباشد و در ابتدای بیماری متوجه شویم می توانیم از یکسری از داروها با دز بالا مانند پنی سیلین استرپتومایسین یا به طور مخفف (PEN + STRP) استفاده کنیم.

راه سریع و مطمئن در این بیماری پیشگیری است که با رعایت بهداشت و واکسیناسیون به موقع انجام می شود چنانچه با لاشه شارینی برخورد کردیم بایستی بلافاصله دفن شده و یا سوزانده شود و روی لاشه آهک ریخته شود. واکسیناسیون این بیماری بایستی مرتب و به طور سالانه انجام شده و حتی بهتر است در مناطق آلوده 2 نوبت در سال تزریق شود. میزان تزریق واکسن 5/0 سی سی، بهترین فصل، فصل بهار و معمولاً به گوسفندان بالای 3 ماه تزریق می شود.

گروهی از بیماریها توسط کلستریدیوم ها ایجاد می شود که از جمله آنها کزاز، تورم عفونی کبد یا (سیاه مرض) آنتروتکسمی، بوتولیسم، شاربن علامتی می باشد که سه بیماری اول توضیح داده خواهد شد.

کزاز:

یک بیماری بسیار کشنده در تمام دامهاست که بصورت زیاد شدن حساسیت، انقباض عضلات و تشنج مشخص  می شود.

عامل بیماری: عامل بیماری کلستریدیوم تتانی می باشد که می تواند با تولید اسپور مدتها و سالها در خاک بماند این بیماری حتی گرمای 100 درجه سانتیگراد را بمدت 30 تا 60 دقیقه تحمل می کند.

طرز انتقال بیماری: از راههای متعددی بیماری منتقل می شود از جمله زخمهایی که به دلایل مختلف مانند اخته کردن، هنگام زایمان از طریق مجاری تناسلی، پشم چینی و یا قطع دم بره ایجاد می گردد.

نشانه های درمانگاهی: دوره کمون این بیماری معمولاً 3 روز تا 1 هفته، حتی ممکن است تا چند ماه طول بکشد. ابتدا سختی در عضلات، سپس لرزش عضلات، انقباض عضلات فک و دشواری در حرکات، بیرون زدن پلک سوم، برافراشته شدن دم و بتدریج حیوان به شکل یک اسب چوبی پیدا می کند. درجه حرارت دام تختی به 42 درجه می رسد.

درمان: بیماری معمولاً در اسب و گوسفند کشنده بوده ولی در مورد گاو بخصوص در زمانی که دوره کمون بیماری طولانی باشد. ممکن است بهبودی حاصل شود جهت درمان یکسری آنتی بیوتیکهای وسیع الطیف مانند: پنی سیلین.

علائم بیماری: تورم پستان حاد، چشم درد (سفید شدن چشمها)، تورم مفاصل توأم با درد و سقط جنین از جمله مهمترین علائم است. در بسیاری موارد پستان برای همیشه صدمه می بیند.

درمان بیماری: از جمله آنتی بیوتیکهای خیلی خوب تایلوزین می باشد که به صورت ویال های 50 یا 100 سی سی و به صورت 5% و 20% در بازار موجود می باشد علاوه بر آن بهتر است از یکسری ویتامین ها مانند ویتامین A که در بهبودی چشمها اثر دارد استفاده کنیم.

پیشگیری: بایستی واکسیناسیون سالی یک بار انجام گیرد. معمولاً دو ماه به زایش واکسیناسیون صورت گرفته و بهتر است 20 روز بعد نیز تکرار شود. میزان تزریق واکسن 1 سی سی به صورت زیر جلدی می باشد.

تزریق واکسن در/// : 1 تزریق در پوست بال، واکسن آبله، نیوکاسل.

2 فرو بردن نوک در محلول واکسن.

3 چکاندن واکسن در چشم، نیوکاسل N.D .

4 از طریق آب آشامیدنی.

5 اسپری کردن، برونشیت IB .

طرز ایجاد بیماری: در شرایط عادی گونه کلستریدیوم پرفرانجنس دردستگاه گوارش وجود دارد و حتی می توانند تولید زهرابه بنماید ولی ایجاد بیماری نمی کند. زمانی که جیره غذایی تغییر کند و بخصوص زمانی که غلات بیش از اندازه مصرف شود این عوامل باعث رکود دستگاه گوارش و انباشتگی آن می شود تمام این دلایل باعث افزایش باکتری می گردد و با تولید زهرابه باعث ازدیاد بیماری می گردد.

نشانه های بیماری: در این بیماری معمولاً دامها بدون نشانی می میرند چنانچه قبل از مردن به علائم توجه کنیم وجود کف در دهان، تشنج، بعضی موارد نفخ شکم، تلوتلو خوردن دام و زمانی که بیماری بیشتر طول بکشد اسهال سبز چسبناک از جمله علائم است.

علائم کالبد گشایی: از مهمترین علائم کالبد گشایی وجود خونریزی و نقاط خون مردگی در پرده داخلی قلب، پرخونی در شیردان و مخاط رودها، وجود مایع تقریباً کاهی رنگ در پرده خارجی قلب. چنانچه یک مقدار طول بکشد لاشه به سرعت گندیده می شود پشم به سهولت کنده می شود و از علائم مهم چند ساعت پس از مرگ، وجود کلیه های نرم و له شده می باشد.

درمان و پیشگیری از بیماری: کار خاصی در مورد درمان نمی توانیم انجام دهیم مگر اینکه شدت بیماری زیاد نبوده و در همان مراحل اولیه از آنتی بیوتیک خوراکی استفاده کنیم و می توان با روشهای زیر از بیماری پیشگیری کنیم:

1 بتدریج عادت دادن دامها به غذایی جدید و کاهش مواد غذایی قبلی.

2 واکسیناسیون مرتب و به موقع در فصل تغییر رژیم غذایی میزان تزریق 3 2 سی سی 14 روز بعد تکرار، واکسن در شیشه های 250 سی سی و روش تزریق زیر جلدی و پشت کتف انجام می شود.

بیماری آگالاکسی:

از جمله بیماریهایی است که در اثر مایکوپلاسماها ایجاد می شود. عامل بیماری آگالاکسی واگیر در بز و گوسفند به نام مایکوپلاسما آگالاکتیه می باشد.

بیماریهایی که توسط سالمونلاها ایجاد می شود:

مهمترین بیماری این گروه بیماری سالمونلوز می باشد عامل بیماری شایعترین سالمونلا دابلین و سالمونلا تایفی موریم می باشد که می تواند بیماری را در گاو و گوسفند و بز ایجاد کند.

راه انتقال: منشأ اصلی عفونت بطور کلی آلوده شدن چراگاهها، غذاها و با آب آشامیدنی می باشد و راه انتقال آنها به بدن نیز از طریق گوارشی خواهد بود.

علائم بیماری: بعد از اینکه عامل بیماری از طریق دستگاه گوارش وارد بدن شد علائم برحسب شدت بیماری متغیر خواهد بود به طور مثال شدیدترین علائم را می توانیم در گوساله ها داشته باشیم که یک حالت سپتی سمی شدید می باشد.

در این موارد مهم عبارتند از:

تب شدید، بی حالی و گیجی، نشانهای عصبی مانند عدم تعادل، انقباض کره چشم دیده می شود.

ولی در دامهای بالغ بیشتر مربوط به دستگاه گوارش است لذا تورم دیده به صورت خفیف یا شدید از مهمترین علائم است که در این موارد بیشتر اسهال شدید و آبکی و گاهی اسهال خونی، قطع کامل جریان شیر، تب، غلتیدن دام و بوی گندیده مدفوع از مهمترین علائم می باشد. یکی از بیماریهایی است که می تواند سقط جنین ایجاد کند.

درمان بیماری: بیماری زمانی که حالت شدید داشته باشد و تورم زیادی در روده ها ایجاد شده باشد کار خاصی برای درمان نمی توانیم انجام دهیم ولی زمانی که اوایل بیماری باشد می توانیم از بعضی آنتی بیوتیکهای وسیع الطیف بخصوص سولفادیمیدین که هم به شکل تزریقی و هم خوراکی دارد استفاده کنیم در تزریقی 1 سی سی به ازای هر 5 کیلوگرم وزن زنده بدن به مدت 3 تا 5 روز.