روانشناسی خواب، شاخه ای از علم روانشناسی است که به بررسی تغییرات بدن انسان در سطوح مختلف عمق خواب می‌پردازد. در این شاخه از روانشناسی اختلالات خواب از جمله: 1. خوابگردی 2. فلج خواب 3.هراس شبانه 4. پرخوابی و 5. کم‌خوابی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این رشته، محتوا و معنای احتمالی رویاها تجزیه مى‌شود. زیگموند فروید بنیانگذار رشتهٔ روانشناسی خواب بود.
خواب :
خواب کاهش ناگهانی جریان خون در زمان استراحت است به طوری که فعالیت بدن و ذهن کم شود و توهم‌های بینایی جایگزین تصاویر واضح واقعی بشوند. در بین پستانداران، پرندگان، ماهیان و دیگر جانوران مراحل خواب و بیداری وجود دارد. خواب برای سلامت و بهزیستی بدنی و روانی انسان‌ها و جانوران اهمیت دارد.
عمق خواب :
عمق خواب میزان خواب آلودگی است که آن را می‌توان با ثبت الکتروآنسفالوگرام، حرکت های چشم، فشارخون و ضربان‌های قلب سنجید. از شروع خواب تا عمیق ترین مرحلهٔ آن بین سه تا پنج مرحله فاصله است.رویا در مراحل خواب سطحی اتفاق می افتد. معمولاً به هنگام خواب رفتن، نظام منطقی افکار به هم می ریزد، تصاویر بینایی از ذهن می گذرد. به دنبال این مرحله، عبوری سریع به خواب عمیق دیده می شود که به عمیق ترین سطح خواب در تمام طول شب می رسد. این خواب، بین بیست تا سی دقیقه به طول می‌انجامد. آن‌گاه خواب به تدریج سبک میشود، هفتاد دقیقه پس از به خواب رفتن، خواب به سطحی‌ترین حالت خود می رسد. در طول این مرحله خواب سبک، نخستین مرحله رویای شبانه شروع میشود و بین پنج تا ده دقیقه به‌طول می‌انجامد. به دنبال این مرحله، یک مرحله خواب عمیق‌تر آغاز می شود که سومین ساعات خواب را به دورهٔ دوم طولانی‌تر رویا و خواب سطحی‌تر متصل می کند.دوره سوم رویا، در پنجمین یا ششمین ساعت خواب اتفاق می‌افتد و بیست تا سی دقیقه به طول می‌انجامد. در هفتمین ساعت خواب دوره دیگری از خواب سبک و رویا موجود است که حدود یک ساعت طول می‌کشد.
ثبت حرکات کرهٔ چشم، نشان دهندهٔ فعالیت رویا است. چشم‌ها در طول خواب، معمولاً حرکات آهسته ای دارند. کرهٔ چشم در این حرکات به بالا و داخل چرخش دارد، گاهی ناگهان، مجموعه‌ای از حرکات سریع چشم در محور افقی یا بالا و پایین ملاحظه میشود که ممکن است بیست دقیقه یا بیشتر، به طول انجامد. این مرحله هم‌زمان با رویا است زیرا هم‌زمان با حرکات سریع چشم، فعال شدن هیپوفیز نیز دیده می شود.
خواب طبیعی به چهار مرحله تقسیم میشود که خواب‌شناسان، هر یک را با تغییرات خاص الکتروآنسفالوگرام مشخص می کنند. ویژگی الکتروآنسفالوگرام در حالت بیداری، وجود امواج آلفا به تعداد ۸ تا ۱۲ موج در ثانیه و فعالیت با توانش پایین و بسامدهای متغیر است. با شروع خواب آلودگی امواج آلفا ناپدید می شوند. مشخصهٔ مرحلهٔ اول که سبک‌‌ترین مرحلهٔ خواب است فعالیت با توانش پایین و ناهم‌زمانی می‌باشد که به‌ندرت با فعالیت منظم ۶ موج در ثانیه و با ولتاژ پایین همراه میشود. مرحلهٔ دوم که چند دقیقه پس از مرحله اول آغاز میشود و ویژگی آن تکرار فراوان نقش‌های دوکی موج در ثانیه است که دوک‌های خواب نام دارند. دیگر ویژگی مرحله دوم، امواج سوزنی پرتوان و مجموعه های ترکیبی است که به فاصله چند دقیقه دیگر امواج دلتا با توانش بالا با برگشت ۵/۰ تا ۲ موج در ثانیه ظاهر می شود که مشخصه مرحلهٔ سوم است. مرحلهٔ چهارم، هنگامی است که امواج دلتا، قسمت بیش‌‌تری از نوار را پر می‌کند.
خواب، نوسان خاصی را سیر می کند که شامل چهار یا پنج دوره است و هر یک با ظهور مراحل دوم، سوم و چهارم خواب که به مرحله ای شبیه مرحله اول باز می گردد، مشخص می شود. این دوره ها با فعالیت رویا همراه است و ویژگی آن حرکات سریع چشم است. خواب با حرکات سریع چشم، خواب ناراست یا خواب متناقض نما نامیده میشود که باالکتروآنسفالوگرام کم ولتاژ و ناهم‌زمان همراه است. در این مرحله حرکات چشم ها سریع است، تونوس ماهیچه ها از بین می رود، و تعداد ضربان قلب و تنفس افزایش می یابد و بی نظم می شود، فشار خون افزایش می یابد، آلت تناسلی دچار شق شدگی میشود، بر گردش خون مهبل افزوده میشود و ترشح هورمون رشد بدون تغییر باقی می ماند.
فعالیت رویا در این مرحله با خواب های مختلف مشخص می شود. به طور معمول در جریان خواب شبانه، چهار یا پنج مرحله رویا وجود دارد که جمع زمانی آن ها یک ساعت و نیم می شود که اندکی بیش از ۲۰ درصد تمامی زمان خواب است. نخستین مرحلهٔ رویا تقریباً ۹۰ تا ۱۰۰ دقیقه پس از شروع خواب روی می دهد و این امر هر ۹۰ دقیقه یک بار در طول خواب تکرار میشود. خواب هم‌زمان را می توان، بر مبنای عمق به چهار مرحله از خفیف ترین تا عمیق ترین طبقه بندی کرد.
خواب بدون حرکات سریع چشم را خواب اصیل می گویند که دارای امواج آهسته است، دوک های خواب و مجموعه‌های ترکیبی با الکتروآنسفالوگرافی شناخته می شوند. در این نوع خواب، چشم ها حرکات سریع ندارند، تونوس ماهیچه کاهش یافته، تعداد ضربان قلب و تنفس ثابت و عادی است، فشار خون کاهش یافته و آلت تناسلی دچار شل‌شدگی می شود، گردش خون مهبل کاهش و میزان ترشح هورمون رشد افزایش می یابد، رویاها کم، مبهم و مقطع است و قابل یادآوری نیستند.
اختلالات خواب :
1.خوابگردی :
در این حالت بدن بیدار و ذهن در خواب است. در این حالت ممکن است بیمار در خواب راه برود،بدود، لباس بپوشد، حمام یا ادرار کند، و حتی رانندگی کند. بر اساس برخی منابع آماری، هجده درصد جمعیت جهان خوابگرد هستند. آمار هم چنین نشان میدهد که ۱۶ درصد کودکان در ایالات متحده آمریکا،خوابگرد هستند و حدود ۸۷ درصد خوابگردان مرد هستند. بعضی خوابگردها در حین خوابگردی چشم خود را نمی بندند.
2.پرخوابی :
پرخوابی، یکی از اختلالات خواب است.میل ناگهانی مقاومت ناپذیر به خواب در هنگام روز را پرخوابی می‌گویند.مبتلایان به پرخوابی، در پی هیجان‌های شدید دچار گرفتگی ماهیچه می‌شوند.
بسیاری از مبتلایان به پرخوابی، به فلج خواب نیز مبتلا هستند. نوجوانان پسر دچار مراحل پرخوابی طولانی می‌شوند و پس از بیدار شدن از خواب احساس گرسنگی میکنند. درجه حرارت بدن بیماران پرخواب، پس از بیدار شدن افزایش می‌یابد و گاهی خلق آن ها نیز تغییر خواهد کرد. معمولاً بیماران پرخواب دچار افسردگی هستند.حالت‌های پرخوابی از طریق محرک‌های دستگاه عصبی مرکزی درمان میشود
3.هراس شبانه :
شخص مبتلا به هراس شبانه، با ترس شدید از خواب برمی خیزد در حالی که هنوز خواب است. این حالت نوعی از خواب تجزیه ای است. هراس شبانه بیشتر در بین کودکان و به ویژه دختران بین دو تا شش سال رایج است. در بین بزرگسالان، زنان بیشتر مبتلا به هراس شبانه هستند. هراس شبانه معمولا به عنوان علامتی شدید‌تر از کابوس تلقی می گردد.
کابوس :
. کابوس یک رویای وحشتناک و ناخوشایند است که دستگاه عصبی شخص را تحریک می کند و در نتیجه شخص به طور ناخودآگاه به آن پاسخ عصبی میدهد. کابوس ریشه در رویدادهای روز گذشته یا جریانات زندگی شخص دارد و در بعضی موارد می‌تواند به فلج خواب بیانجامد