راههای ایجاد و پرورش خلاقیت :
علمای تعلیم و تربیت، روشهای متعددی برای آموزش خلاقیت پیشنهاد می‌کنند که اغلب مشابه به یکدیگر است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم :
1 احترام به عقاید عادی و غیر عادی کودکان .
2 طرح پرسشهای برانگیزنده و محرک .
3 تشخیص و تمیز استعداد های کودکان
4 دادن آزادی عمل به کودکان
5 احترام به کودکان و ایمان داشتن به توانایی آنها.
6 تشویق زیاد والدین در انجام کارهای خلاق .
7 حاکم بودن ارزشها نه قوانین .
8 داشتن تصاویر ذهنی مثبت از آینده کودکان خود .
9 احترام به تخیلات کودک
10 مشاهده اشیاء از نزدیک و دستکاری آنها .
11 تکمیل کردن اشیاء و امور ناقص، جملات ناتمام، داستانهای ناقص، نقاشیها و تصاویر نیمه تمام و مبهم .
12 تدارک فرصتهای مناسب یادگیری .
13 هدایت کودک به سوالات تازه .
14 واداشتن به کنجکاوی و کنکاشهای ذهنی .
اصولی برای توسعه تفکر خلاق از طریق مدرسه:
1 حساس کردن دانش‌آموزان به محرکهای محیطی
2 تشویق به دستکاری اشیاء
3 تشویق عقاید نو
4 ایجاد جوی خلاق در کلاس
5 آشنا کردن کودکان با فرایند خلاقیت
6 ارزشیابی و تشویق یادگیری خود انگیز
7 ایجاد فرصت برای تفکر خلاق
8 گسترش انتقاد سازنده
9 روحیه حادثه جو داشتن
10 کسب شناخت در رشته‌های گوناگون
11 ارزشمند داشتن تفکر خلاق
نتایج نظرسنجی از تعدادی معلمان در زمینه خلاقیت :
نتایج بدست آمده از نظرات تعدادی از دبیران مجرب، در زمینه عنوان مقاله به شرح زیر می‌باشد :
- اکثراً معتقدند که ارتباط مستقیمی بین متون درسی و خلاقیت وجود دارد و محتوای درسی در عین پربار بودن باید جالب و جذاب بوده و متناسب با نیازهای فردی و اجتماعی طراحی شود. به روز بودن مطالب درسی، نقش مهمی در ایجاد خلاقیت داشته و زمینه‌ساز و تقویت کننده آن می‌باشد .
- نحوه شناسایی دانش‌آموزان خلاق می‌تواند استفاده از روش مشاهده رفتار (یا از طریق مشاهده کارهای هنری ...) باشد.که این از طریق درگیری ذهنی دانش‌آموز نسبت به مطالب درسی، از عملکرد دانش‌آموز و از طریق ایجاد انگیزه در آنان، طرح سوالات معلم از شاگرد و پاسخ غیر معمول شاگرد به سوالات، انجام آزمایش و احترام به عقاید کودکان امکان پذیر می‌باشد .
- و اما خصوصیات عمده معلمان خلاق را در: علاقه به مطالعه، پر تحرک بوده و فعالیت و پویایی، نوآوری در طرح درس، پشتکار و جدیت، استفاده از حداقل امکانات جهت آموزش، داشتن ابتکار در تدریس، دارا بودن اعتماد به نفس، انعطاف‌پذیری، استفاده از فعالیتهای فوق برنامه (رسمی غیر رسمی)، توجه به تفاوتهای فردی دانش‌آموزان، استفاده از وسایل کمک آموزشی، منضبط بودن و دانش کافی می‌دانند .
- عوامل مانع در تفکر خلاق عبارتند از:
1 مسایل مالی و معیشتی (اقتصادی(
2 تبعیض قایل شدن
3 جمود فکری
4 عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی
5 داشتن مشکلات روحی و عاطفی
6 بی‌حوصلگی و کمبود امکانات
7 استفاده از روشهای سنتی در تدریس
8 تکیه بر نمره و امتحان
9 تفکر قالبی و همگرا .
راههای ایجاد و پرروش خلاقیت :
1 ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان
2 درگیری ذهنی با مطالب درسی
3 طرح موضوعات جدید
4 ایجاد فضای آموزشی مناسب
5 بکارگیری وسایل سمعی و بصری
6 تشویق دانش‌آموزان به تحقیق و پژوهش
7 احترام به دانش‌آموزان
8 اهمیت دادن به فعالیتهای فوق برنامه
9 مطالعه و تحقیق
- نقش معلم را در پرورش خلاقیت بصورت نقش محوری و به عنوان سکان‌دار علم و دانش می‌دانند و همچنین ایجاد نمودن روحیه پژوهش دردانش‌آموزان و ایجاد انگیزه، ابتکار و تشویق دانش‌آموزان به فعالیتهای غیر کلاسی .
و بالاخره نقش تحصیلات والدین و جو عاطفی حاکم بر خانواده، وضعیت اقتصادی مطلوب خانواده، استفاده از امکانات تفریحی و رفاهی سالم، ایجاد فضای سالم و روانی در مدارس وتوجه به علایق و استعدادهای دانش‌آموزان و کمک به انجام پژوهش و تحقیق را عامل مهمی در شکوفایی استعداد دانش‌آموزان می‌دانند .
راهبردهای پرورش خلاقیت در فراگیران:
درباره چگونگی پرورش خلاقیت دانش آموزان، تاکنون روش ها و راهبردهای عملی فراوانی ارائه شده و آزمایش ها و فعالیت های کاربردی خاصی نیز اعمال شده است.
این مقاله در پی آن است که راهبرد عملی در پرورش خلاقیت و راههای رشد و توسعه تفکر خلاق و بالنده را که منجر به پرورش خلاقیت می شوند برای مخاطبین خود ارائه کند.
راههای پرورش رشد و خلاقیت:
احترام به سؤال ها
سؤال، در واقع انعکاسی از مغز تشنه ای است که می خواهد با دریافت جواب از فردی که بهتر از او می داند، خود را سیراب کند. اگر چه احتیاج باید فوراً بر آورده شود ولی کمی مکث بین سؤال و جواب، غالباً می تواند افکار و ایده های مفیدی برای مباحثه به بار آورد.
جواب، باید کودک یا نوجوان را به سؤوال های تازه هدایت کند
مربی باید به هنگام جواب دادن به هر سؤوال، فرد را به سوی معماهای تازه تر بکشاند تا ذهنش خودآگاه یا ناخودآگاه، مشغول کنکاش و جستجو باشد. روی این اصل، از به کار بردن کلماتی از قبیل بلی، خیر، البته، هرگز، مطمئناً و امثال آن باید اجتناب شود. این نوع جواب ها چشمه جوشان کنجکاوی فرد را ارضا نمی کند. به علاوه به او می آموزد که برای هر مسئله و مشکلی در زندگی، فقط به دنبال یک راه حل بگردد و از امکانات مختلف و متعددی که ممکن است برای حل آن مشکل وجود داشته باشد، غافل بماند.
سؤوال، انعکاس کنجکاوی های ذهنی نوجوان است و پاسخ باید بین معلومات تازه و معلومات قبلی فرد ارتباط برقرار کند. پاسخ های ذکر شده کوته پاسخ، هیچ گونه ارتباط محکمی بین سؤوال نوجوان و معلومات قبلی او برقرار نمی کند، در واقع سؤوال فرد بی جواب می ماند.
ایجاد فضای مناسب در کلاس
در کلاس درس باید فضایی آزاد فراهم کنیم که مشوق کاوش های کنجکاوانه یادگیرندگان باشد. بایلر می گوید: اگر می خواهید دانش آموزانتان مبتکر و مستقل اندیش بار آیند، باید محدودیت ها و قید و بندهای آموزشی در کلاس درس را به حداقل کاهش دهید. اگر دانش آموزان نگران شکست در فعالیت های یادگیری خود باشند یا این که پاسخ های نادرست آنان در کلاس با تمسخر معلم و دیگر دانش آموزان مواجه شود، دانش آموزان در حل مسایلشان در کلاس به نحو خلاق موفق نخواهند بود.
احترام به عقاید عادی کودکان و نوجوانان
باید به کودکان و نوجوانان نشان دهیم که عقاید آنان با ارزش است. لازم است که والدین و مربیان نه تنها درباره امور و مسایلی که به کودک یا نوجوان مربوط می شود، بلکه درباره مسایل و امور خانه و مدارس که دخالت آنها شایسته است از آنها نظر بخواهند و عقایدشان را هم مثل عقاید بزرگ ترها در حضور خود آنها به بحث و گفتگو بگذارند.
احترام به عقاید غیر عادی کودکان و نوجوانان
افرادی که به نوعی خلاقیت آنها برانگیخته شده است، روابط و مفاهیمی را می بینند و درک می کنند که والدین و مربیان آنها ممکن است درک نکنند و گاهی چنان عقایدی را مطرح می کنند که بزرگترها قادر به ارزشیابی و جایگزینی آن نیستند، ترغیب کودکان و نوجوانان به ابراز عقاید نو و غیرعادی همراه با قدردانی از آنها، اصولی هستند که در تربیت خلاقیت باید مورد نظر باشند.
این نکته را باید در نظر داشت که اگر آمادگی قبلی برای احترام به عقاید و افکار غیر عادی را نداریم. نباید بروز و ظهور آن افکار را تشویق کنیم، زیرا بی اعتنایی نسبت به این گونه عقاید، ضرر و زیانش بیشتر از آن است که ابراز نشود.
ستایش اندیشه های مفید و بیان آزاد دانش آموزان
معلم به این منظور می تواند در جلسات درس خود، فرصتی را برای اظهارنظر آزاد مربیان عقاید و اندیشه های متنوع در اختیار دانش آموزان قرار دهد و اندیشه ها و عقاید و آزاد اندیشی آنها را مورد ستایش قرار دهد. همه روان شناسان وجود فضای آزاد آموزشی را که در آن ابراز عقاید مختلف دانش آموزان با تایید و خوشرویی معلمان و دیگران مواجه می شود، یکی از عوامل مهم رشد استقلال فکری می دانند.
تکمیل کردن اشیاء و امور ناکامل
یکی دیگر از روش های پرورش خلاقیت، این است که از کودکان بخواهیم جملات ناتمام، داستان های ناکامل و نقاشی ها و تصاویر نیمه تمام و مبهم و حتی اشیاء نیمه کاره را کامل کنند. کودک در چنین مواردی، سعی می کند منتهای ابتکارات خود را برای تکمیل مطالب یا شیء ناتمام به کار برد. برای مربی محتوای قسمت تکمیل شده نباید چندان مهم باشد، بلکه:
- روش و چگونگی تکمیل در درجه اول اهمیت قرار دارد.
- تکمیل کردن، قوای خلاقه کودک را به کار می گیرد.
- کودک، اندوخته معلومات خود را به بار می آورد.
- کودک، اندوخته معلومات خود را تجربه می کند.
-کودک، اندوخته معلومات خود را چنان ترکیب می کند که مکمل شیء موجود باشد.
بیان شرح حال و موفقیت اندیشمندان
کودکان و نوجوانان رفتار و اعمال شخصیت های محبوب و سرشناس را تقلید می کنند، بنابراین معلم می تواند از این توانایی یادگیرندگان در تشویق و تحریک اندیشه های آنان حداکثر استفاده را ببرد. به قول برونر: احتمال کمی وجود دارد که دانش آموزان به روش های تفکر شهودی خود اعتماد کنند، مگر این که او افراد بزرگتر از خود را که در آن نوع تفکر، به موفقیت دست یافته باشند را دیده باشند.