مقدمه:
با توجه به افزایش رشد جمعیت و نیاز جامعه به فرآورده های کشاورزی بیش از پیش و در راستای حفظ سلامت جامعه و کشاورزی پایدار و افزایش کمی و کیفی تولیدات کشاورزی و کاهش ضایعات و هزینه تولید این امر تحقق پیدا نخواهد کرد مگر با همت همه کارشناسان کشاورزی و با مشارکت و استفاده تجربیات مفید کشاورزان هر منطقه و در همین راستا بخش فریدونکنار که در فاصله 10 کیلومتری غرب شهرستان بابلسر در منطقه ساحلی دریای خزر واقع می باشد و دارای 36000 نفر جمعیت شهری و بالغ بر 25000 نفر جمعیت روستایی که عمده آنها بهره بردار کشاورزی می باشند زندگی می کنند. عمده محصول باغی این بخش مرکبات است که حدود 414 هکتار بوده و با توجه به بالا بودن آبهای سطحی با میانگین تولید 20-15 تن در هکتار عملکرد دارد.
عمده محصول زراعی بخش فریدونکنار برنج با سطح 6524 هکتار و دارای 4121 نفر بهره بردار برنج و بیش از 90% کشت برنج در منطقه ارقام محلی بوده و با میانگین تولید 4200 کیلوگرم شلتوک در هکتار می باشد و با توجه به شرایط خاص آب و هوایی و نزدیکی به ساحل و بافت خاک از نظر عطر و طعم و پخت بهترین برنج کشور می باشد و با توجه به باتلاقی بودن اراضی در طول فصل و ته بند بودن اراضی در تمام طول سال اراضی منطقه غرقاب بوده و در همین راستا با آموزش بهره برداران منطقه کشت رتون از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد که حدودا 40% اراضی به زیر کشت رتون می رود و با میانگین تولید 1500 کیلوگرم شلتوک در هکتار برداشت می شود.
به دلیل اینکه کشت عمده بهره برداران کشاورزی منطقه برنج می باشد موضوع انتخابی برای اجرای طرح تسریع انتقال یافته های تحقیقاتی در منطقه فریدونکنار با توجه به مشارکت بسیار خوب بهره برداران به امور ترویجی و آموزشی برنج در راستای رفع مشکلات تولید انتخاب گردید.
تعاریف:
طرح تسریع انتقال یافته:
مجموعه روشها و پروژه های پیش بینی شده با هدف تسریع در انتقال یافته های تحقیقاتی به بهره برداران در قالب برنامه زمان بندی با استفاده از روشها ، راهکارها ، عوامل ، عرصه های انتقال یافته و اعتبارات لازم با مشارکت تحقیقات ، بخشهای اجرایی ، ترویج و کشاورزان خبره .
روشهای انتقال یافته
- واحدهای بهره برداری آرمانی:
واحدهای بهره برداری بزرگی که از تلفیق مناسب منابع انسانی دارای هدف مشترک، منابع تولید در دسترس و امکانات موجود تشکیل می شود و در آن یافته های تحقیقاتی کاربردی و دانش بومی در قالب توصیه های فنی با هدف افزایش کمی و کیفی تولید محصولات سالم به کار گرفته می شود.
کارگاه آموزشی: برگزاری دوره های کوتاه مدت با محتوای فنی خاص آموزشی که به صورت گروهی و تحلیل جمعی صورت می گیرد.
بسته های آموزشی: شامل اشکال مختلف سمعی و بصری نظیر نشریه، مولتی مدیا، فیلم ویدئوئی و ... ارائه می باشد.
آموزشهای پودمانی و فنی و حرفه ای: مجموعه آموزشهای مهارتی با مدت زمان مشخص و مدرک طی دوره تعریف شده.
IT: استفاده از ابزارهای موجود در فن آوری اطلاعات شامل اینترنت، اینترانت، سایتهای تخصصی و شبکه ای محصولی – منطقه ای، تله تکست، تلفن گویا، پیامهای کوتاه صوتی و تصویری. بازدیدهای صحرائی- فنی: گردشها و بازدیدهای فنی گروههای کاری و بهره برداران توسعه دهنده فرایند انتقال یافته ها در جهت ظرفیت سازی و یادگیری بصری عملی از نتایج و روشهای پیاده شده در واحدهای بهره برداری آرمانی.
عاملین انتقال یافته
محققین مؤسسه ها و مراکز تحقیقات کشاورزی
مهندسین ناظر و مشاورین مزرعه
سربازان سازندگی
کارشناسان موضوعی بخشهای اجرایی
مددکاران ترویجی
بسیج سازندگی
کارشناسان ترویج
کارشناسان کشاورزان بخش خصوصی
اعضای تیم تدوین دستورالعمل
اعضاء تیم تدوین دستورالعمل عبارتند از محقق معین(مسئول تیم تدوین) کارشناس موضوعی بخش اجرا، ترویج، آموزش و بهره بردار خبره)
مسأله یابی: تشخیص و تعیین نیازهای تحقیقاتی و اولویت بندی آنها
اعضای تیم مسأله یابی:
اعضای تیم مسأله یابی عبارتند از: کارشناس ترویج معین (مسئول تیم مسأله یابی، محقق، کارشناس موضوعی اجرا آموزش و کشاورز خبره).
اهداف طرح
هدف کلی: ایجاد واحدهای بهره برداری آرمانی در واحدهای بزرگ بهره برداری با مشارکت زیربخشهای مرتبط تحقیقاتی، اجرایی، ترویجی، آموزشی و بهره برداران خبره و نیز تولید کنندگان زیر متوسط به منظور تولید پایدار محصولات کشاورزی و افزایش کمی و کیفی آن از طریق تسریع در انتقال یافته ها.
سایر اهداف
ایجاد باور در بهره برداران کم بازده برای حصول و امکان افزایش تولید پایدار و محصول سالم از طریق بکار بردن پکیج های اطلاعاتی و یافته های کاربردی در مناطق و محصولات دارای پتانسیل بالقوه.
مشارکت محقق، مروج، کارشناسان اجرا، آموزش، بهره برداران و تشکل های مربوطه و تقویت ارتباط و هماهنگی بیشتر برای افزایش تولید محصول سالم
استفاده مؤثر از دانش و تجارب تولیدکنندگان خبره و پیشرو
استفاده بهینه از ادوات و ماشین آلات مکانیزه برای رعایت یکجاکشتی با برنامه ریزی جهت افزایش درجه و ضریب مکانیزاسیون
پایداری تولید در واحدهای بهره برداری آرمانی و تقویت بنیه اقتصادی تولیدکنندگان مشارکت کننده از طریق ظرفیت سازی و افزایش تعداد افراد آموزش دیده. تشکل ها و عوامل اجرایی انتفال دهنده فن آوری و یافته ها و کاهش هزینه های مسأله یابی. نیازسنجی و انتقال مهارت و دانش به سایر بهره برداران.
آشنایی بیشتر محققین با نیازها و مسائل و مشکلات تولید و سامان دهی یافته های تحقیقاتی در قالب دستورالعمل فنی و اجرایی محصولی و موضوعی
تجزیه و تفکیک فاکتورها و عوامل تحقیقاتی کاربردی مؤثر در افزایش تولید در قالب دستورالعمل به منظور استفاده از آن در مدیریت صحیح مزرعه
تولید محصول سالم تا سقف اپتیمم.
راهبرد آموزشی در برنامه های عملیاتی
راهبرد آموزشی مورد استفاده برای حصول به اهداف برنامه متکی بر الگوسازی در سطوح وسیع است بدین ترتیب که تعداد بهره برداران پیش بینی شده مطابق اهداف عملیاتی که قرار است به مهارت کامل برسند، بعد از اینکه شناسایی و تعیین شدند از طریق آموزشهای مستمر در طول سال و با استفاده تلفیقی از روشهای مناسب آموزشی – ترویجی و با تأکید بر آموزش عملی در محل تولید، به مرحله تغییر رفتار حرفه ای برسند.
در این راهبرد تعدادی از بهره برداران (متناسب با موضوع یا محصول و واحدهای بهره برداری آرمانی) به عنوان گروه هدف تعیین و با آموزشهای مستمر به مرحله تغییر مهارت می رسند.
بدیهی است این افراد در جوامع روستایی به تدریج بر بقیه تأثیرگذار خواهند بود و نحوه عمل آنان می تواند الگوی عملیاتی بقیه قرار گیرد. در عین حال با برنامه ریزی منظم، می توان از وجود آنان برای تعمیم موضوع استفاده نمود به نحوی که تعداد بهره برداران ماهر هر سال بطور تصاعدی افزایش یابد و در یک مقطع زمانی مشخص اکثر قریب به اتفاق آنان به ابن مرحله برسند و توصیه های فنی را در محل تولید خود بکار گیرند.
مراحلی که در رابطه با هر محصول می باید طی شود به شرح زیر است:
1- انتخاب و تعیین مناطقی که در سال اول باید مورد توجه قرار گیرند.
2- درج نام و مشخصات کلیه بهره برداران مورد نظر در هر منطقه با استفاده از فرمهای مربوطه
3- پیش بینی و تشکیل جلسات آموزشی یک روزه در محل مناطق منتخب با دعوت از کلیه بهره برداران محصول مورد نظر و با هدف ارتقاء سطح دانش و آگاهی آنها در مورد توصیه های فنی و شیوه های صحیح تولید
4- شناسایی و تعیین تعدادی از بهره برداران منطقه به عنوان گروه هدف این افراد باید داوطلب و علاقمند به اجرای توصیه های فنی باشند. حتی الامکان محلهای تلفیقی تولید آنان قابل دسترسی برای دیگران باشد.
5- تکمیل فرم شناسنامه و تعیین میزان مهارت و وضعیت رفتار حرفه ای آنان با استفاده از فرمهای مربوطه
6- کمک و حمایت از این افراد از طریق هدایت و نظارت فنی در کلیه مراحل تولید و آموزشهای عملی آنان در حین کار (این مرحله مهمترین قسمت فرایند آموزشی مورد نظر و هدف از آن آموزش عملی گروه هدف و کمک به آنان در اتخاذ تصمیم و پذیرش قطعی توصیه ها می باشد، لذا باید توجه داشت که این افراد به نوعی در مراحل آزمایش و آزمون عمل توصیه ها هستند و مثبت بودن نتیجه می تواند منجر به تغییر عقیده و نهایتاً پذیرش قطعی توصیه ها شود.
7- دعوت از سایر تولیدکنندگان به بازدید از محل تولید این افراد در مراحل مختلف کار (هدف از این مرحله ترغیب سایر تولیدکنندگان و دادن اطلاعات عینی به آنان است.)
8- گردهمایی کلیه تولیدکنندگان ذیربط هر منطقه در انتهای فصل تولید در یکی از واحدهای تولیدی گروه هدف تحت عناوینی نظیر جشن برداشت یا روز مزرعه و ... (هدف از این مرحله نمایش و ترغیب بقیه تولیدکنندگان می باشد)
9- استفاده از سایر روشهای تسریع در انتقال یافته ها (به شرحی که بعداً ذکر خواهد شد) در تمام طول سال در موقعیت های مناسب به منظور ارائه دانش و آگاهی و تقویت اهداف آموزشی.
10- تشکیل دوره های آموزشی تکمیلی (مثلاً دوره های مهارتی) برای گروه هدف (هدف از این مرحله تکمیل اطلاعات، رفع اشکالات، تکمیل مهارت و کمک به آنان می باشد.)
11- انتخاب تعدادی از این افراد در صورت واجد شرایط بودن به عنوان مددکار ترویجی و استفاده از آنان در تداوم برنامه.
تهیه و تدوین دستورالعمل های محصولی / موضوعی
بعد از نهایی شدن عناوین دستورالعملهای در نظر گرفته شده برای هر استان، تیم استانی تهیه دستورالعمل،با مسئولیت محققین معین نسبت به تدوین آن اقدام خواهند نمود .
دستورالعمل ها شامل کلیه یافته های تحقیقاتی آن موضوع /محصولی که به صورت توصیه فنی واضح و شفاف برای هر منطقه اقلیمی یا شرایط خاص تهیه شده خواهد بود .
-دستورالعمل های تهیه شده بایستی به تایید موسسه یا مرکز تحقیقاتی ذیر بط رسیده باشد .
شاخص های لازم برای ایجاد واحد بهره برداری آرمانی
شاخص های ایجاد واحدهای تولیدی آرمانی در زیر بخش های مختلف به شرح زیر تعریف شده است :
الف) شاخص های لازم برای ایجاد واحدهای بهره برداری آرمانی (زراعت ) سطح زیر پوشش :
بر اساس تجربیات موفق حاصل از اجرای طرح آرمانی در 3 استان کشور ، سطح مناسب برای احداث مزارع آرمانی محصولات زراعی حداکثر 01/0 از کل سطح زیر کشت هر محصول در هر شهرستان میرسد .
-حداقل سطح زیر کشت برای ایجاد مزارع آرمانی در هر منطقه 10 هکتار تعیین شده است
ب) برای تمام فعالیت های بخشی ، شاخص ها تعیین وپیوست خواهد شد .
آموزش و اطلاع رسانی دست اندر کاران اجرای طرح
کلیه گروهای فنی – تخصصی دفتر و کارشناسان مستقل دفتر برنامه ریزی و هماهنگی ترویج ، کارگاه و گرد همایی های توجیهی – مشورتی مرتبط با حیطه کاری خود را در قالب بودجه متمرکز تهیه و ارائه می نمایند.
محتوای اصلی کارگاه ها و گردهماییها شامل موارد زیر خواهد بود :
1- موانع و مشکلات ترویجی موجود در انتقال یافته های تحقیقاتی به بهره بردارن و بکار گیری یافته ها در گسترده وسیع
2- تشریح و ضرورت اجرای طرح تسریع اانتقل یافته ها در کشور
3- تشریح طرح عملیاتی تسریع در انتقال یافته ها
4- نحوه تدوین و بکار گیری دستور العمل های فنی محصولی / موضوعی در واحدهای بزرگ آرمانی
ترکیب اعضای شرکت کننده در کار گاه و گرد همایی
محققین : مهندس کربلایی
کارشناسان ترویج : آقای زکریا نژاد – آقای دیانتی
کارشناسان اجرا : مهندس رحمانی – مهندس ضیائی –آقای روح الهی
بهره برداران خبره و پیشرو : حیدری- اسکندری –حسن زاده – یحیی تبار
اعضای تیم تدوین دستورالعمل و تیم نیاز سنجی : مهندس حسن عنایتی – مهران زکریا نژاد – حسنعلی روح الهی –حمید رضا رحمانی -نصرا.. آرایی- مهرداد پورعزیزی-سربازان سازندگی – کارشناسان ناظر طرح برنج
روند اجرای فعالیتهای رسانه ای
الف) بسته های آموزشی
1- محصول و موضوع مورد فعالیت واحدهای بهره برداری آرمانی در هر استان بر اساس ضرایب استانی و زیربخشی مشخص می شود
2- گروه رسانه های ترویجی با هماهنگی استانها دستورالعمل نحوه تهیه و استفاده از بسته های آموزشی را تهیه می نماید
3- گروه رسانه ای ترویجی دفتر برنامه ریزی و هماهنگی ترویج و استانها برنامه ریزی و تولید مواد انتشاراتی خود را در قالب بسته های آموزشی مرتبط با محصول یا موضوع واحدهای بهره برداری آرمانی تهیه خواهند کرد
4- حجم فعالیت ، افراد تحت پوشش بسته های آموزشی و اعتبارات استانی و متمرکز تهیه مواد انتشاراتی و بسته های آموزشی توسط گروه رسانه های دفتر برنامه ریزی و هماهنگی ترویج تهیه و پیوست میشود.
5- اعتبارات کارگاهها و گردهماییهای توجیهی – مشورتی و طرح تسریع انتقال یافته ها و نحوه تهیه مواد انتشاراتی و ساده نویسی متون فنی علمی از محل اعتبارات متمرکز دفتر برنامه ریزی و هماهنگی ترویج تامین می شود .
6- اعتبارات مورد نیاز تهیه ، تدوین و چاپ مواد انتشاراتی و بسته های آموزشی از محل اعتبارات استانی خواهد بود.
ب) استفاده از روشهای IT
ج) جشنواره