چکیده
وب مانند بقیه خدمات اینترنت مبتنی بر خدماتی است که از طریق آن می‌توان به گستره وسیعی از منابع اینترنت دسترسی پیدا کرد. برخلاف پیچیدگی اینترنت، ماهیت خود وب نسبتاً ساده است. از طرف دیگر وب جهانی بزرگترین و متنوع‌ترین مجموعه اطلاعاتی است که تا به حال گردآوری شده است و تلاشی است برای مرتبط ساختن انبای بشر با روش قدرتمند. این شبکه با امکانات گسترده خود یکی از پیشرفته‌ترین ابزار و خدمات اطلاع‌رسانی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی است. هدف اصلی از ایجاد آن اشتراک مسائل تحقیقاتی و همکاری میان فیزیکدانان در نقاط مختلف و همچنین محور قرار دادن خواننده به جای نویسنده و گذار از متن به فرامتن (Hypertext) است. رشد و گسترش کاربرد وب نسبت به دیگر ابزارها و خدمات اینترنت به دلیل دو خاصیت عمده آن یعنی قابل استفاده بودن در محیط چندرسانه‌ای و قابلیت فرامتنی است. این مقاله بر آن است که ضمن تعریف و ارائه تاریخچه شبکه جهانی وب به مباحث مختلفی از قبیل خدمات وب، جذابیت وب، زبان وب جهانی، مرورگر وب، عواملی که باعث شهرت این شبکه شده است بپردازد و در پایان نیز نحوه کار وب را ارائه می‌دهد.
کلیدواژه‌ها: وب/ اینترنت/ مرورگر وب/ فرامتنی/ چند رسانه ای
مقدمه
وب جهانی یا جهان تارگستر1 هم اکنون پس از پست الکترونیکی پرطرفدارترین سرویس شبکه اینترنت است که به دلیل دو خاصیت عمدهء آن یعنی قابلیت فرامتنی2 و همچنین چندرسانه‌ای3 بودن محیط وب استفاده از آن به سرعت رو به رشد است. وب مانند بقیه خدمات اینترنت مبتنی بر نظام خدمت گیرنده و خدمت دهنده عظیمی است که از طریق آن می‌توان به گستره وسیعی از منابع اینترنت دسترسی پیدا کرد.
وب که با اتصال به اینترنت برای هر کاربری قابل دسترسی است حاوی مقادیر تقریباً نامحدودی متن، صدا، ویدئو و داده‌های دیگری است که در میلیونها کامپیوتر (یا خدمت‌رسان4) در کل دنیا قرار دارد. فراپیوندها5 که در صفحات وب به صورت متن زیر خطدار با تصویر دیده می‌شوند مثل یک چسب صفحات وب را به هم می‌چسبانند. این فراپیوندها به شما امکان می‌دهند که به فوریت به سند و موضوع وب مرتبط دسترسی پیدا کنید. این سند در پنجره‌ای از برنامه مرورگر (خدمات گیرنده6) ظاهر میشود. پیش از اختراع وب، کاربران کامپیوتر مجبور بودند که نشانی فایل واقع در یک خدمات دهنده مشخص را تایپ کنند یا از فهرستهای طولانی منوها برای یافتن اطلاعات بهره بگیرند. زمانی که به اینترنت متصل می‌شوید و از برنامه مرورگر وب استفاده می‌کنید، می‌توانید اطلاعاتی را که به آن دستیابی دارید بدون توجه به اینکه در راینه محلی ذخیره شده یا در سوی دیگر جهان باشد بخوانید یا مشاهده کنید یا بشنوید. داستانی که در رایانه‌ای در سنگاپور ذخیره شده است ممکن است با اطلاعات بورس نیویورک، تصویری که در فرانکفورت ذخیره شده است و فایل صوتی که در توکیو ذخیره شده است ارتباط برقرار کند.
مجموعهء خدمتگرهای وب، اینترنت و مرورگر وب این اطلاعات را گردآوری و به صورت یک مجموعه متحد ارائه می‌کند. در واقع وب یک برنامهء خدمت گیرنده و خدمت دهنده است که از بسیاری جهات شبیه گوفر عمل می‌کند. وب مانند گوفر امکان دستیابی به اطلاعات را بدون دانستن محل نگهداری آنها در اینترنت فراهم می‌سازد و تنها برنامه‌ای در اینترنت است که به صورت فرامتن عمل می‌کند. برخی از منابع فرامتنی که در اینترنت وجود دارند فقط فایل‌های متنی ساده هستند. همچنین در وب ممکن است با فرامتن‌هایی مواجه شوید که شاهکارهای گرافیکی باشند و اینها هستند که باعث شهرت وب به عنوان یک رابط گرافیکی بسیار مطلوب شده‌اند. اگر رایانه شما به قابلیت‌های تصویری و صوتی مجهز باشد، می‌توانید تمام تصاویر و اصوات مرتبط به منابع وب را دریافت کنید و مورد استفاده قرار دهید. چنانچه این قابلیت‌ها در نظام تعبیه نشده باشد، وب منابعش را فقط به شکل ساده ارائه می‌دهد. ساخت فرامتن به عملیات بسیار زیادی نیاز دارد. هر کلمه متن ممکن است با منابع اطلاعاتی دیگر ارتباط و پیوند داشته باشد. این کار با استفاده از یک ویرایشگر فوق متن صورت می‌گیرد و متن را به زبانی ترجمه می‌کند که برقراری ارتباط با اسناد دیگر میسر باشد. عملاً وب اولین کوشش برای متصل ساختن بشر از طریق اینترنت نیست. وب چهارمین کوشش از چنین کوشش‌هاست. سه مورد دیگر فهرستهای پستی، یوزنت، و گوفر هستند.
تاریخچه شبکه جهانی وب
در اوایل دهه 1980 در موسسه سرن (مرکز تحقیقات هسته‌ای اروپا)، دانشمندی به نام تیم برنرزلی گسترش اتصال درونی رایانه‌های دنیا را مطرح کرد و پیش‌بینی کرد که در آینده بتوان به تمام اطلاعات و فایل‌های مرتب مربوط به فیزیک دسترسی یافت. در 1988 اولین برنامهء کاربردی فرامتن منتشر شد و در مارس 1989 برنرزلی به همراه روبرت کایلیائو برای شروع کار پروژه‌ای را ایجاد کرد که از طریق شبکهء رایانه‌ای دستیابی به فرامتن را فراهم می‌کرد. پروژه‌ای به نام «تار عنکبوتی وب» که شامل شبکه‌ای از پیوندها بود. در واقع هدف اصلی آن، اشتراک مسائل تحقیاتی و همکاری میان فیزیکدانان در نقاط مختلف بود. شبکهء وب در ماه مه 1991 پس از تحقیقات گسترده با نام وب در سرن منتشر شد و در سال 1993 به عموم معرفی گردید. شبکهء جهانی وب یکی از جدیدترین خدمات اطلاع‌رسانی در اینترنت است که نسبت به دیگر ابزارها و خدمات اینترنت به سرعت در حال رشد و گسترش است و بسیاری از صاحبنظران عقیده دارند که ظهور شبکهء جهانی وب با قابلیت ارائه تصاویر گرافیکی رنگی، فیلم، صوت و متن همراه با پیوندهای فرامتنی مهمترین دلیل رشد روزافزون استفاده از اینترنت است، به طوری که مشتاقان به کارگیری وب به سرعت در حال افزایش‌اند. طبق گزارش‌های آماری در ژوئن سال 1993 تنها 130 سایت وب بر روی اینترنت قابل دسترسی بود در حالی که این میزان تا ماه ژوئن سال 1995 به بیش از 23 هزار سایت وب رسید. همچنین طبق برآورد شرکت دیناکوئست تا پایان سال 1997 بیش از 80 میلیون رایانه به اینترنت متصل شد که رشدی معادل 71 درصد را نسبت به سال 1996 نشان می‌دهد. CERN در سال 1993 وب را برای استفاده به طور رایگان آزاد اعلام کرد. وب جذب کاربران در خارج از دنیای آموزشی را نیز آغاز کرده است. سازمان سرن، وب را در اختیار علاقه‌مندان به آن قرار داده است.
وب، نه اینترنت
امروزه کاربران کامپیوتر سراسر جهان به استفاده از وب و اطلاعات گرافیکی آن گرایش دارند. از این روی، اکثر رسانه‌ها، اکثر کاربران کامپیوتر، و حتی بسیاری از مشاغل وصل-خط از اصطلاح «وب جهان پهنا» و «اینترنت» به یک معنی استفاده می‌کنند. اما وب فقط بخشی از اینترنت بزرگ است. چون اینترنت شامل FTP, Telnet و حوزه‌های دیگر، و همچنین کابلها، کامپیوترها، و سیمهای خود شبکه نیز میشود. وب در بالای اینترنت قرار دارد و در واقع رابط اینترنت است. یک قرارداد مخصوص اینترنت قرارداد یا پروتوکل HTTP، است و این پروتوکل است که استفاده از وب را در اینترنت ممکن می‌ند. مهمترین هدف اینترنت آن است که کاربران بتوانند از اطلاعات ذخیره شده در کامپیوتر کاربر دیگر بهره بگیرند. وب یک روش جذاب برای بهره‌گیری از اطلاعات ذخیره شده در کامپیوترهای خدمات دهنده (Server) پراکنده شده در اینترنت است. خدمات دهنده‌های Telnet, FTP و سایر خدمات دهنده‌ها هستند. در واقع، بعضی از شرکتها از یک کامپیوتر برای چند پروتوکل مبادله داده‌های مختلف بهره می‌گیرند. تنها اختلاف بین خدمات‌دهندهء FTP و خدمات‌دهندهء وب در نرم‌افزار سازگار با HTTP است که می‌تواند اطلاعات را با برنامهء مرورگر مبادله کند. بسیاری از خدمات‌دهنده‌های وب رده پایین از انواع پی‌سی‌های مبتنی بر پردازنده‌های اینتل هستند، در حالی که خدمات‌دهنده‌های رده متوسط اغلب کامپیوترهای قدرتمند هستند. خدمات دهنده‌های وب رده بالا معمولاً کامپیوترهای یونیکس هستند و می‌توانند مقدار انبوهی از ترافیک مرتبط با وب را اداره کنند. خدمات‌دهنده‌های وب و مرورگرهای وب را استفاده از HTTP با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند تا بتوانند داده‌های وب را که خود به زبان HTML نوشته شده‌اند مبادله کنند. برنامه مرورگر می‌تواند قطعات نوشته شده به این زبان را تفسیر کند و بعد صفحه مرتبط با آن را به نمایش درآورد. رمز وب، در فراپیوندهای موجود در دل کدهای HTML است. بنیان وب بر فلسفه فراپیوندها استوار است. هر کلمه یا تصویری در هر صفحهء وب می‌تواند یک رابط به یک سند دیگر باشد. دسترسی به اطلاعات در FTP یا Telnetیا هر دو پروتوکل مبادلهء اطلاعات دیگر اینترنت به این سادگی نیست.
جذابیت وب
وب یک برنامهء در حال تغییر و تکامل است و از نقش اولیهء خود در ارتباطات دانشگاهی پا فراتر نهاده و برای نشر انواع اطلاعات به شکل جالب توجه برای مخاطبان اینترنت، در نظر گرفته شده است. برای کاربران جدید اینترنت، وب یک رابط چندمنظوره برنامه‌های کاربردی شبکه است که مرز میان آنها را پنهان ساخته است. رشد و گسترش کاربرد وب به دلیل قابل استفاده بودن در محیط چند رسانه‌ای همچنان ادامه دارد.
زبان جهانی وب
HTML زبان جهانی وب است و نیز زبانی است برای تنظیم صفحاتی که می‌توانند انواع اطلاعات متنوع وب را نمایش دهند و همچنین برای ایجاد اسناد و رابطه میان آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. تصاویر رنگی که بر روی وب دیده میشود فرمهایی که پر می‌کنید و نوارهایی که در حال عبور بر روی صفحه‌ای دیده میشود محصولاتی از زبان وب جهانی یا HTML است. شرکتهای نرم‌افزاری مختلف برنامه‌های خواندن و نوشتن HTML خاص خود را دارند و به فروش می‌رسانند، اما هیچ یک مالکیت HTML را ندارند. HTML استاندارد بین‌المللی است که توسط فرآیند سیاسی پیچیده‌ای نگهداری و روزآمد میشود و تا به حال به شکل بسیار خوبی عمل کرده است.
مرورگر وب
مرورگر وب برنامه‌ای است برای تبادل اطلاعات با خدمت‌دهنده‌های وب موجود در اینترنت. با برنامه مذکور می‌توان اسناد مورد نظر را نمایش داد. هر مرورگر باید حداقل قادر به درک HTML و نمایش متن باشد. اما توقع کاربران اینترنت در طی سالهای اخیر افزایش یافته است. یک مرورگر وب بسیار ایده‌آل، تجربه چند رسانه‌ای کاملی را با تصاویر، صدا، ویدیو، و حتی تصاویر سه بعدی در اختیار می‌گذارد. عموماً Netscape Navigator و Internet Explorer شرکت میکروسافت مشهورترین مرورگرها هستند. هر دوی آنها مرورگرهایی با بالاترین سطح هستند و رقابت تنگاتنگی در بین آنها وجود دارد. هر دوی آنها به طور مرتب روزآمد می‌شوند. بنابراین بهتر است همیشه نیم نگاهی به سایت وب Netscape و میکروسافت داشته باشید تا ببینید که نگارش‌های جدید موجودند یا خیر. هر دوی آنها به طور رایگان از طریق اینترنت قابل دسترسی‌اند. اولین مرورگر وب موزائیک نامیده می‌شد و هم اکنون نیز ویرایش‌های جدیدی از آن در دسترس است. در ژانویه 1992 از طریق FTP در اختیار عموم قرار گرفت.