دیباچه
نبود منابع مکتوب به زبان فارسی در زمینه بخش‌های عمده‌ای از فعالیت های گرافیک همواره یکی از چالش‌های پیش روی این هنر و از جمله موانع رشد اصولی و علمی آن در میان علاقه‌مندان بوده است. اگر چه گرافیک در چنددهه اخیر جایگاهی شایسته در ساختار دانشگاهی کشور یافته و شناخت عامه جامعه نسبت به محدوده عملکرد این فن افزایش پیدا کرده است، ولی تدوین کتب درسی و آموزشی در این رشته و غنی سازی آرشیو دانش مکتوب گرافیک، حرکتی همسان با فراگیر شده آن نداشته و به استثناء چند موضوع محدود (همچون نشانه، صفحه آرایی و بسته بندی) در دیگر شاخه‌های پرشمار این رشته، حرکت‌ها کند و کم جلوه بوده‌اند.
از یک سو، اندک منابع در دسترس، هر کدام تنها پاسخگوی بخشی از نیازهای رو به فزونی دانشجویان، هنرجویان و علاقه‌مندان این رشته پرمخاطب بوده است و از دیگر سو با وجود گذشت بیش از سه دهه از ارائه رشته گرافیک در مقاطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد در مراکز آموزش عالی کشور و افزایش گستره حضور آکادمیک آن، همچنان در حسرت تدوین منابع لازم و ضروری در زمینه واحدهای تخصصی آن همچون «کارگاه گرافیک»، «گرافیک محیطی»، «نقد و تحلیل آثار گرافیک» و… هستیم.
1. نشانه:
عنصری بصری است که به منظور معرفی یک موضوع (کالا، فعالیت و…) طراحی و ارائه می‌شود. به عبارت دیگر، نشانه، هویت بصری یک موضوع است.
نشانه جایگزین واژه‌هایی همچون آرم (با کاربرد بیشتر) و مارک است.
نشانه می‌تواند در قالب هر عنصر بصری جلوه‌گر شود ولی بطور مشخص به دو حالت کلی ارائه شود:
الف) نشانه‌های تصویری
ب) نشانه‌های نوشتاری
نشانه‌های تصویری، نشانه هایی هستند که عنصر بصری به کار رفته در آنها، تصویر است. این تصویر می‌تواند یک گل، یک حیوان، یک نماد ملی، سنتی و… یا حتی تصویر نامشخص باشد (چگونگی این تصویر را مواردی مانند موضوع و عوامل جانبی تعیین می‌کنند). تصویر مورد استفاده در نشانه‌های تصویری در ارتباط با محدوده فعالیت موضوع، چهار وضعیت ممکن دارد:
1) تصویر با موضوع ارتباط مستقیم دارد. برای مثال در صورتی که برای یک شرکت تولید خودرو نشانه‌ای طراحی می کنیم، از تصویر یک خودرو سود ببریم.
2) تصویر با موضوع ارتباط غیرمستقیم دارد. برای مثال در یک شرکت هواپیمایی از تصویر یک پرنده استفاده کنیم.
3) تصویر مطلقاً با موضوع ارتباط ندارد. برای نشانه یک شرکت هواپیمایی از تصویر یک گل استفاده کنیم.
4) تصویر با موضوع از جنبه‌های فرعی ارتباط پیدا می‌کند. برای نمونه، چنانچه در مثال شماره «3» بجای تصویر گل از تصویر از تصویر سرستون‌های تخت جمشید سود ببریم، اگر چه هر دو عنصر بصری ارتباطی با محدوده فعالیت موضوع (فعالیت‌های هوایی) ندارند ولی تصاویر تخت جمشید در فرهنگ جامعه ایرانی ریشه دارد و نوعی از ارتباط فرهنگی را با مخاطب برقرار می کند.
بدیهی است مناسب‌ترین شیوه گزینش تصویر در نشانه در غالب موارد، گزینه شماره «1» و «2» هستند. اگر چه بکارگیری موارد «3» و «4» نیز قابل پیش‌بینی خواهند بود. نشانه های نوشتاری نیز نشانه هایی هستند که عنصر بصری آنها حروف، نوشتار و اعداد هستند که توام با یکدیگر و یا بصورت منفرد ارائه می‌شوند.
نشانه‌های نوشتاری خود به دو گونه کلی تقسیم می‌شوند:
1) لگو تایپ: نشانه هایی هستند که نوشتار آنها براساس نام کامل موضوع است و با طراحی ویژه (و غالباً متفاوت از شکل حروف متداول) ارائه می‌شوند.
2) منو تایپ (منوگرام): نشانه‌هایی هستند که نوشتار آنها حرف ابتدای نام موضوع است و با طراحی ویژه (متفاوت از شکل حروف متداول) ارائه می‌شوند. لازم به توضیح است بعضی از صاحب نظران معتقدند در صورتی که نام موضوع دارای بیش از یک واژه باشد، طراحی بر اساس حروف آغازین واژگان موضوع نیز، منوگرام خواهد بود.
نمونه بالا، منوگرام
دو نمونه بالا، لگو تایپ
2 . اوراق اداری:
به مجموعه سربرگ، کارت ویزیت و پاکت‌نامه گفته می‌شود. درکنار آنها، مواردی همچون کاغذ یادادشت، فلش کارت، کارت‌های اعتباری و پرسنلی، لیبل وسایل و… می‌توانند جایگاه داشته باشند.
الف) سربرگ: برگه‌ای است که بطور معمول در قطع A4 (7/29*21 سانتیمتر) ارائه می‌شود و برای انجام امور نامه‌نگاری ادارات و مؤسسات حقیقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مواردی که امکان حضور در سربرگ را دارند، عبارتند از: نشانه و عنوان، نشانی، عناوینی مانند «تاریخ، شماره، پیوست» که با توجه به فایل‌های آماده برای نامه‌نگاری های اداری، بر روی سربرگ چاپ نمی‌شوند و تنها فضای لازم برای چاپ آنها توسط چاپگرهای رومیزی در سربرگ پیش‌بینی می‌شود. همچنین عناصر بصری تزئینی دیگر.
ب) کارت ویزیت: کارتی در ابعاد استاندارد 5*9 سانتیمتر است که بر روی مقوا باگراماژ گوناگون ارائه می‌شود.
کارت ویزیت در حقیقت نخستین مانور تبلیغاتی برای یک موضوع است. (بویژه برای اشخاص حقیقی)
عناصر بصری که بطور معمول در کارت ویزیت قابلیت حضور دارند عبارتند از: نشانه و عنوان، مختصری از محدوده فعالیت و نشانی. افقی با عمودی بودن کارت ویزیت بستگی به چگونگی تصاویر و نوشتار آن دارد. در طراحی گرافیک کارت باید محدوده‌ای خالی از عناصر نوشتاری و تصویری پیش‌بینی شود تا گرفتن کارت از آن قسمت انجام گیرد.