مقدمه
رشد و تکامل از علوم پایه در طب اطفال است. همه کارکنان بهداشتی مسئولند تا با مراقبت از کودکان و الگوهای طبیعی رشد آنان به اندازه کافی آشنا باشند. این آشنایی کمک می‌کند تا بتوانند به موقع وضعیت غیر طبیعی را از طبیعی تشخیص داده و اقدام لازم و به موقع را انجام دهند.
واژه رشد و نمو به فرایندی اشاره دارد که در طی آن تخم گشنیده شده به فرد بالغی تبدیل می‌شود. رشد اصولا به تغییرات در اندازه بدن (به طور کل یا قسمت های مختلف آن به تفکیک) اشاره دارد، در حالی که نمو مجموعه ای از تغییرات ناشی از عوامل زیست شناختی، محیطی و هیجانی در ساختار تفکر و رفتار کودک است که در طول زمان رخ می‌دهد. این تغییرات با نظمی ویژه، سازمان یافته و تا حدودی قابل پیش بینی رخ می‌دهند. رشد و نمو تحت تاثیر عوامل بسیار زیادی هستند.
از بدو تولد تا دورۀ بلوغ رشد و کودک مطابق اصول بیولوژیک ادامه دارد و تقریباً این مراحل رشد در تمام کودکان مطابق نظم و ترتیب خاصی صورت می گیرد .
در این مراحل دورۀ رشد به چهار مرحله تقسیم می شود :
1- از بدو تولد تا دو سالگی که رشد و نمو کودک سریع است .
2- از دو سالگی تا بلوغ که رشد و نو کودک آهسته می گردد .
3- از ابتدای بلوغ تا 16 سالگی که رشد بسیار سریع است .
4- از 16 سالگی تا بلوغ کامل میزان رشد و نمو سریعاً کاهش می یابد .
باید توجه داشت که اندازه های قد ، وزن ، سر ، قفسه سینه و دندانها از عوامل مهم در تشخیص به موقع در تشخیص به موقع تأخیر یا عدم رشد و یا بیماری کودکان است .
به اندازه ها توجه کنید :
1- وزن نوزاداغن به تدریج پس از تولد زیاد می شود و این اضافه وزن در سه ماه اول زندگی بطور متوسط 25-30 گرم در روز مید باشد .
2- وزن نوزادان پسر بطور متوسط 3400 گرم و نوزادان دختر 3300 گرم به هنگام تولد است .
3- در پنج ماهگی حدود وزن کودکان 2 برابر وزن زمان تولد و در یک سالگی به سه برابر می رسد و قبل از5/2 سالگی 4 برابر وزن زمان تولد می شود .
4- قد بطور متوسط در بدو تولد 50 سانتی متر می باشدو در4 سالگی به دو برابر زمان تولد می رسد.
5- ثبت اندازه دو سر در دوران کودکی بسیار مهم است زیرا می توان با ثبت این اطلاعات به بیماری های داخل جمجمه پی برد .
6- محیط سر در سال اول زندگی بطور قابل ملاحظه ای اضافه می شود که بدلیل رشد سریع مغز است .
رشد و تکامل در کودکان :
رشد و تکامل دو اصطلاح به هم وابسته می باشند که در یک کودک طبیعی به صورت موازی با هم بروز می کنند.
رشد به معنای افزایش اندازه فیزیکی تمام یا قسمتهای مختلف اعضاء و اندام بدن اطلاق می شود که غالبا با اندازه گیری قد، وزن و دورسر در کودکان سنجیده می شود.
تکامل بیشتر به افزایش مهارت اعضاء و عضلات بدن و هماهنگی آنها با سیستم مغز و اعصاب اطلاق می شود که در آن کودک مراحل مختلف نمو و تکامل را یکی پس از دیگری طی می کند. تکامل کودک از دوران جنینی آغاز می شود و با مراقبت و تغذیه مطلوب در دوران بارداری، فرصت رشد و تکامل مطلوب کودک فراهم می شود. مهمترین دوران تکامل مغزی کودک در 2 سال اول زندگی است که نقش قابل ملاحظه ای بر عملکرد ذهنی، جسمی، روانی، اجتماعی و ایمنی کودک دارد. تجربیاتی که کودک در سالهای سوم تا پنجم زندگی کسب می کند، او را برای کسب مهارتهای اجتماعی و یادگیری در دوران مدرسه آماده می سازد. تجربیات و مهارتهای کودک در دوران 6 تا 8 سال که در بدو ورود به مدرسه است در قدرت یادگیری او در دوران تحصیل حیاتی است.
کارت رشد وسیله ای است برای سنجش مراحل رشد و تکامل کودکان که در فاصله های زمانی معین، کودک از نظر وضعیت رشد و نمو (تکامل ) بررسی شده و روند رشد و تکامل وی در آن ثبت می گردد .
به طور کلی یک کودک طبیعی از بدو تولد تا 7 سالگی از نظر تکاملی مراحلی را طی می کند که در اینجا به کلیات آن اشاره شده است.
سیر تکاملی کودکان از بدو تولد تا 12 ماهگی :
تا 30 روزگی :
به صورت توجه می کند.
به صدای زنگ پاسخ می دهد.
قادر به انجام حرکات انگشتان می باشد.
در حالتی که روی شکم خوابیده سر را به صورت لحظه ای بالا می آورد.
2 ماهگی :
لبخند می زند.
قادر به درآوردن صدای آ – او می باشد.
با صدای مادر آرام می شود.
سر را تا 45 درجه بلند می کند.
4 ماهگی :
قادر به شناخت دستهایش می باشد.
جیغ می کشد.
به صدای جغجغه توجه می کند.
قادر به رساندن دست ها به همدیگر می باشد.
در حالت نشسته سر را ثابت نگه می دارد.
6 ماهگی :
برای گرفتن اسباب بازی تلاش می کند.
تقلید صدای " او " را انجام می دهد.
به طرف صداها بر می گردد.
چنگ زدن یا گرفتن اشیاء بزرگ ( جغجغه ) را انجام می دهد.
غلت می زند.
9 ماهگی :
خودش غذا می خورد.
بابا و ماما را بطور نامفهوم بیان می کند.
به صداهای آشنا با دقت گوش می کند.
قادر به برداشتن اشیای کوچک می باشد.
بدون کمک می نشیند.
سیر تکاملی کودکان از 1 تا 2 سالگی :
12 ماهگی :
دست دسی می کند.
کلمات بابا و ماما را به صورت واضح بیان می کند.
به اسمش یا کلمات آشنا پاسخ می دهد.
قادر به انداختن اشیاء در استکان می باشد.
بمدت چند ثانیه می ایستد.
15 ماهگی :
توپ بازی می کند.
حداقل یک تا دو کلمه را به صورت واضح بیان می کند.
خط خطی می کند.
خوب راه می رود.
18 ماهگی :
از قاشق و چنگال استفاده می کند.
حداقل 3 کلمه را به صورت واضح بیان می کند.
معنی صحبت های بیان شده را می فهمد.
قادر به برگرداندن شیشه می باشد.
قادر به دویدن می باشد.
24 ماهگی :
قادر به درآوردن لباس (جلیقه) می باشد.
قادر به ساختن جملات کوتاه می باشد.
قادر به نشان دادن 6 قسمت از اعضای بدن می باشد.
از پله بالا می رود.
- دوره شیرخوارگی را تعریف کنید؟
28روز اول زندگی را دوره نوزادی و پس از آن تا 2 سالگی را دوره شیرخوارگی می نامیم.
2- به نظر شما چرا بر مراقبت نوزادان تأکید می شود؟
مراقبتهای بهداشتی در این زمان سهم به سزایی در حفظ سلامت و کاهش مرگ و میر کودکان دارد. تغذیه مناسب، ایمن سازی در مقابل بیماریهای واگیردار و پایش رشد، رعایت نکاتی که بیماریهای شایع نظیر اسهال و عفونتهای تنفسی را کاهش می دهد و مواردی نظیر آن ، به ارتقای سطح سلامتی در این دوران کمک می کند.
3- نکات مهم بهداشتی دوران نوزادی را توضیح دهید؟
نوزادان طبیعی در موقع تولد حدود 5/3 کیلوگرم وزن دارند. قد آنها حدود 50 سانتیمتر است و اندازه دور سر آنها حدود 37 سانتیمتر است. در هفته اول تولد، نوزادان کمی کاهش وزن دارند که طبیعی است. برخی از نوزادان3-7 روز پس از تولد کمی زرد می شوند که این امر نیز طبیعی است. در صورتیکه زردی قبل از روز سوم یا بعد از روز هفتم تولد پیدا شود یا بیش از اندازه باشد نوزاد باید مورد معاینه پزشک قرار گیرد.
4- موارد مهم بهداشتی دوران شیرخوارگی را شرح دهید؟
دوران شیرخوارگی، دوره ای حساس در زندگی کودک به شمار می رود. او به تدریج با محیط زندگی جدید خو می گیرد، محرکهای تازه از محیط را می شناسد، می نشیند و می ایستد و راه می رود. هر روز از این دوران با تحولی تازه همراه است و شناخت این دوران و نیازهای کودک در این زمان می تواند به حفظ سلامت او کمک نماید. نکات عمده در مراقبتهای این دوران شامل تغذیه، پایش رشد و نمو، واکسیناسیون، مراقبت از دندانها و آموزش توالت رفتن، بیماریهای شایع و ... می باشد.
5- پایش رشد و اهمیت آن در سلامت کودک را بیان کنید؟
مهمترین علامت سلامت کودک، زیاد شدن وزن اوست. پس باید وزن کودک در سال اول هر ماه اندازه گیری شود. منحنی رشد هر کودک که از متصل کردن نقاط در هر ماه به دست می آید، باید به موازات یکی از خطوط منحنی رشد و به طرف بالا باشد. اگر وزن کودک بیشتر از مرتبه قبل باشد خطی که روی منحنی رشد کشیده می شود رو به بالا خواهد بود. این حالت نشان می دهد که کودک رشد خوبی داشته است. اگر وزن کودک همان وزن مرتبه قبل باشد خطی که روی منحنی رشد کشیده
می شود مستقیم خواهد بود. این حالت، نشان دهنده این است که کودک به خوبی رشد نکرده است. اما اگر وزن کودک کمتر از مرتبه قبل باشد خطی که روی منحنی کشیده می شود رو به پایین خواهد بود. این حالت بسیار خطرناک است چون نشان دهنده این است که کودک نه فقط رشد نکرده بلکه وزن خود را از دست داده است.
6- اندازه گیری دور سر کودک چه اهمیتی دارد؟
راه دیگری که برای آگاهی از میزان رشد کودک و به خصوص رشد مغزی او وجود دارد اندازه گیری مرتب دور سر کودک است. اندازه دور سر کودک در بدو تولد، حدود 37 سانتیمتر است که در سه ماهه اول، هر ماه 2 سانتیمتر و پس از آن تا سال دوم حدود 10 سانتیمتر دیگر به دور سر افزوده می شود.
7- واکسیناسیون را تعریف کنید؟
عبارت است از وارد کردن میکروب یا ویروس کشته شده یا ضعیف شده آنها به بدن به صورت خوراکی یا تزریقی. بدن انسان در مقابل این ویروسها و میکروبها یا سموم، موادی می سازد که اصطلاحاً «پادتن» نامیده می شود. حال اگر بدن با میکروب یا ویروس واقعی برخورد کند می تواند آن را از بین ببرد و بدین ترتیب، انسان در مقابل آن بیماریها ایمن می شود.
8- واکسیناسیون در چه دوره هایی صورت می گیرد؟
1. بدو تولد
2. یک و نیم ماهگی
3. سه ماهگی
4. چهار و نیم ماهگی
5. نه ماهگی
6. در پانزده ماهگی
7. در سن چهار تا شش سالگی
8. پس از هر دو سال یک بار
9- در چه شرایطی واکسیناسیون می تواند مؤثر واقع شود؟
زمانی به خوبی اثر می کند که به موقع و به طور کامل انجام شود بعضی از واکسنها زمانی مؤثر واقع می شوند که چند بار تلقیح شوند.
10- رویش دندانهای شیری از چند ماهگی شروع می شود؟
ماهگی شروع می شود و تا حدود 5/2 سالگی همه 20 دندان شیری درمی آید . از 6
11- دندانهای شیری چه نقشی را ایفا می کنند؟
جویدن غذا، تکلم درست، زیبایی صورت، در رشد طبیعی فکها مؤثرند، فضای لازم را برای رویش دندانهای دایمی حفظ می کنند و به این ترتیب باعث می شوند که دندانهای دائمی راحت و منظم در بیایند .