تعاریف و مفاهیم دز:
آسیب حامل از تابش وابسته به میزان انرژی جذب شده در بافت هدف می‌باشد، بنابراین یکا های دزباشی برحسب انرژی جذب شده در یکای جرم بیان میشود.
یکای جدید دز جذبی در دستگاه SI بصورت GY تعریف میشود که عبارتست از انرژی معادل یک ژول از پرتو، در یک کیلوگرم در ماده هدف. (J/kg)
یکای قدیمی دز جذبی راد بود که عبارتست از انرژی جذب شده متناظر با انرژی 100 ارگ برگرم (erg/g100). راد مخفف Rad: Radiation Absorb dose می‌باشد.
رابطه بین گری و راد بصورت روبرو می‌باشد. 1Gy=100rad در دزیمتری انسان کمیتهایی مثل دز معادل و دز موثر بسیار مورد توجه هستند دز معادل کمیتی است که اثرات بیولوژیکی ناشی از جذب پرتوها در بافت رامورد توجه می‌دهد.
HT=WR×D
(جدول در فایل اصلی موجود است)
که در این رابطه D دز جذب شده از پرتو R در بافت هدف می‌باشد و WR ضریب وزنی پرتو می‌باشد که در جدول زیر مشخص می‌باشد و H دز معادل بافت هدف می‌باشد.
یکای جدید (SI) از معادل سیورت Sv می‌باشد که از رابطه Gy×Sv=WR بدست می‌آید و یکای قدیمی آن بصورت رم می‌باشد
راد× WR=رم.
اگر محیط شامل چند پرتو مختلف باشد مثلاً در محیطهایی که نوترون داریم معمولاً گاما نیز وجود دارد پس رابطه دز معادل بافت بصورت زیر درخواهد آمد.
دز موثر: همانطور که می‌دانیم بافت اندامهای مختلف بدن مختلف است پس نیاز به کمیتی داریم که علاوه بر این که نقش پرتوهای مختلف را در بروز اثرات بیولوژیکی مدنظر قرار دهد، بلکه نقش پرتوگیری بافت‌های مختلف بدن را نیز درنظر بگیرد و دز موثر از رابطه محاسبه میشود.
که در آن HT دز معادل بافت و WT ضریب وزنی بافت و HE دز موثر بافت می‌باشد. ضریب وزنی بافت در جدول زیر آورده شده است.
واحد دز موثر مانند دز معادل سیورت و رم می‌باشد.
(جدول در فایل اصلی موجود است)
هدف از دزیمتری:
عملیاتی را که برای مشخص کردن میزان پرتوگیری افراد انجام میشود را، مونیتورینگ می‌گویند. هدف از اجرای این عملیات کنترل پرتوگری افراد به منظور رعایت اصل حد دز می‌باشد. این حدود مجاز توسط TCRP تعیین می‌گردد.
کمیسیون TCRP حد دز معادل تمام بدن را برای افراد جامعه برابر 5mSv در سال پیشنهاد می‌کند. کمیسیون TCRP هیچ توصیه خاصی برای حد دز جماعات نکرده است. در عوض تاکید دارد که هر مقداری که انسان بصورت مصنوعی به دز جامعه اضافه می‌کند باید به خاطر سودمندیش قابل توجیه باشد و اینکه حد دز دریافتی افراد جامعه به دز معادل حاصل از تمام منابع مربوط می شود. کمیسیون TCRP هیچ دز خاصی را برای پرتوگیری پزشکی توصیه نکرده است، اما تاکید کرده است که فقط در صورت لزوم باید پرتوگیری انجام شود.
بطور خلاصه حد دز دریافتی بصورت زیر مشخص میشود.
دز موثر سالانه مردم 20mSv می‌باشد البته این دز می‌تواند به 50mSv افزایش یابد در صورتی که میانگین دز در 5 سال متوالی از 20mSv افزایش نیابد. دز موثر سالانه پرتوگیری جوانان بین 16 تا 18 سال mSv6 می‌باشد. برای اجرای برنامه دزیمتری فردی براساس استاندارد محیط کار را به دو قسمت تقسیم می‌کنند: محیط کنترل شده، محیطی که کارکنان به طور مستقیم با منابع پرتو کار کنند و در شرایط کار عادی احتمال پرتوگیری مستقیم از دستگاههای پرتوساز وجود داشته باشد. در این محیط کلیه برنامه‌های مونیتورینگ برای افراد اجباری می‌باشد. ناحیه تحت نظارت به محیطی اطلاق میشود که خارج از ناحیه کنترل شده قرار دارد و در این ناحیه کارکنان با منابع پرتو کار نمی‌کنند ولی پرتوگیری آنها اثر نقص فنی دستگاهها و یا کوتاهی در نکات حفاظ‌گزاری و غیره امکان‌پذیر است. برای کنترل پرتوگیری در این ناحیه، اندازه‌گیری اطراف نواحی کنترل شده به لحاظ شدت پرتو یا انتشار مواد پرتوزا ضروری می‌باشد. باید توجه داشت که پرتوگیری هیچ یک از افراد ناحیه تحت نظارت از مقادیر داده شده در استانداردهای حفاظت در برابر اشعه تجاوز نکند، ولی اجرای برنامه‌های مونیتورینگ در این ناحیه ضروری نیست.
ویژگیهای دزیمتر مناسب و روشها و مقررات دزیمتری
یک دزیمتر ایده‌آل باید کم حجم و سبک باشد تا فردی که از آن استفاده می‌کند راحتی آنرا حمل کند البته تهیه آن برای همه کاربران امکان‌پذیر باشد. امکان ثبت مشخصات کاربر در روی دزیمتر موجود باشد. برای میدان های اشعه از حد زمینه محیط تا حد دزهای کشنده قابل استفاده باشد. برای انواع پرتوهای یونساز که اثرات پرتوگیری دارند قابل استفاده باشد. مقدار خوانده شده بعنوان یک مدرک قابل استناد باشد. شرایط محیطی نظیر رطوبت گرما، گازهای شیمیایی، ضربه، حرکت، فشار و غیره تأثیر محسوس روی نتیجه آن نداشته باشد. در صورت لزوم کاربر بتواند در هنگام کار با اشعه از نتیجه پرتو گیری باخبر شود و با دقت قابل قبولی دز معادل را نشان دهد.