چرا کسری بودجه در ایران همواره طی نیم قرن اخیر جزء سالهای محدودی بابت رشد بالای درآمد های نفتی، وجود داشته است؟ وجود کسری بودجه برای سالهای محدود شاید مشکل چندانی به بار نیاورد اما معضل کسری بودجه زمانی خودنمائی می کند که هزینه های ناشی از بدهی عمومی به همراه کسری عملکردی دولت رشد بدهی عمومی کل را شتاب بخشد واین در دراز مدت دولت را وادار به تغییرات رژیم مالی ویا تورمی کردن بدهی خواهد کرد. حال به بررسی علت کسری بودجه دولت می پردازیم جنگ به طور مشخص سبب افزایش هزینه های دولت می شود در گذشته نیز اقتصاددانان قدیم بر این مدعا بودند که بی خیالی دولت دربدهکار شدنش سبب بروز جنگها شده بنابراین دولتها برای تامین هزینه های جنگ بهتر است از مالیات استفاده کند. تا قبل از هر جنگی به فکر تامین مالی آن باشند. رشد جمعیت و تغییر ساختار جمعیتی (پیر شدن جمعیت) با بالا بردن هزینه های تامین اجتماعی - معضل دولت ایران در سالهای بعد- همچنین ادوار تجاری کار وکسب که علل مختلفی دارد در دورهای کساد، کسری بودجه را افزایش می دهد.
اقتصاددانان کلاسیک بیان کردند که کسری بودجه و انتظارات کسری بودجه برونزا است و بنابراین هر دلیلی برای وجود کسری در یک دوره می توان بر شمرد.-به فرض مثال دهه 80 میلادی بدهی عمومی آمریکا رشد کرده چون خرج نظامی خود را برای پایان دادن جنگ سرد افزایش داده است ودر دهه 90 میلادی به سبب نابودی حکومت کمونیستی شوروی کاهش یافته است.- بنابراین نظریات جدید اقتصاد سیاسی کسری بودجه شکل گرفت که علل کسری بودجه را در عوامل نهادی جستجو می کردند. اما قبل از آن بهتراست بگوئیم به نظر من داشتن دید گاه کینزی سیاستگزاران علت کسری بودجه نیست بلکه راه را بر ایجاد کسری می گشاید.1- نظریه دوره های انتخاباتی کسری بودجه که بیان می کند مردم چون از نظام بودجه ریزی سر در نمی آورند. پس دولت حاکم با سیاستهای کسری بودجه قبل از انتخابات رای مورد نظر خود را کسب و پیروز انتخابات می شود. والبته بعد از پیروزی در انتخابات وعده های خود را فراموش می کنند وبدهی ایجاد شده را به حال خود می گذارند. شاید شما هم به یاد داشته باشید که قبل از انتخابات در ایران با اعلام کوپن مردم را به شرکت در انتخابات تشویق میکنند. در مورد ایران باید گفت چون حاکمیت برای مشروعیت نیاز به رای مردم دارد در هر انتخاباتی میبایست سیاست کوپن و کسری بودجه را اعمال کند که کاملا با سیاست انتخاباتی کشورهای توسعه یافته متفاوت است . این سیاست شاید بتواند دوره های کوتاه مدت افزایش بدهی را توجیه کند. اما دوره های بلند مدت را بی پاسخ میگذارد.2- دولتها برای تاثیر گذاری روی همدیگر سعی می کنند زمانی که در قدرتند با اعمال سیاستهای، دولت بعد از خود را بدهکار کنند تا نتواند به اهدافش دست یابد و این موقعی تشدید می شود که امکان به سرکار آمدن حزب دیگر زیاد باشد وهمچنین دو حزب در دو قطب مخالف هم باشند. اما در ایران باید گفت اولا شکل انتخابات توده وار است وناشفاف کسی شاید حدس نمی زد بجای هاشمی ، خاتمی وبه جای خاتمی ، احمدی نژاد به سرکارآید واز سوی دیگر احزاب در ایران شکل نگرفته که دولتی که بسر کار میاید بخواهد نظریات اقتصادی طیفی را اجرا کند وهمگی خود را نماینده کل توده ایران میدانند پس اظهار نظر درستی در مورد تاثیر گذاری دولتها از طریق کسری بودجه بر روی هم نمی توان کرد. 3- وجود طیف های وسیعی از احزاب در ساختار دولت مانند دولتهای ائتلافی در ایتالیا که نمایندگی گروهی متبوع خود را برعهده دارند. عموما سبب تعدیل طولانی مدت بدهی ها عمومی می شود چون هیچکدام از گروههای سیاسی نمی خواهند طیف وابسته به آنها در تعدیل بدهی متضرر شوند در مورد ایران جالب است بدانیم که شکل دولت در جهت عکس این مورد است وشبیه به ساختار دو حزبی ایالات متحده پس چرا بدهی عمومی در ایران فزاینده است؟ 4- وجود نهاد در ارتباط با بودجه ریزی که سختگیرانه است یا نه در ایجاد کسری موثر است. در ایران متاسفانه نهادهای در رابطه با بودجه آسان گیر به نظرمیرسند وهرگاه دولت با مشکل تامین مالی کسری بودجه برمی خورد ، مجلس با تصویب متمم بودجه به دولت کمک می کند. حتی نهاد مالی وپولی در ایران کاملا از هم مستقل نیستند وبانک مرکزی تامین کننده مالی کسری بودجه است.
درمورد کشور ایران عوامل نهادی چون نفت، حکومتهای غیر دمکراتیک در ایجاد کسری موثرند.
1- درآمد های نفتی از دو سو به ساختار بودجه ضربه میزند الف- سیستم مالیاتی با وجود در آمدهای باد آورده نفتی نیازی به اصلاح واقعی خود نمی بیند. ب- افزایش درآمدهای نفتی گرایش دولت به خرج های عمرانی که در پی آن هزینه های جاری نیز ایجاد میشود را زیاد میکند ودر دوره های که در آمدهای نفتی کاهش میابد دولت را با کسری بودجه روبرو میکند.
2- حکومتهای غیر دمکراتیک در ذات خود بی نیازی از مشارکت مردم را(مالیات) می بیند واین سیستم مالیاتی را دچار اختلال می کند واز سوی دیگر حکومتها ی ایدولوگ با خرجهای اضافی در دفاع و.... مواجه هستند.