مقدمه
میکرو ارگانیسم ها قادرند سایر موجودات زنده را به انواع بیماریها مبتلا کنند. درک مبانی فیزیولوژکی و زیست شیمیایی بیماریهای عفونی منجر به یافتن راههای مناسب درمانی و ایجاد مصونیت در برابر بیماریها شده است. رابطه میکرو ارگانیسمها با سایر موجودات زنده از جمله انسان بر سه گونه است.
گندروی : که از یاخته ها و بافتهای مرده یا ترشحات سطحی به عنوان منبع غذایی استفاده میکنند.
همزیستی : که هر دو طرف از این رابطه بهره مند میشوند.
انگلی : که به سود انگل و به زیان میزبان است.
تثبیت یا پایداری میکروبها در بدن منجر به بیماری آلودگی میشود. ولی کلمه آلودگی مترادف با بیماری نیست، میزان بیماری زایی میکروب را ویرولانس گویند که مبین قدرت آلوده کنندگی و شدت آسیب رسانی به میزبان است.
مراحل بیماری زایی میکروب
برای اینکه خاصیت بیماری زایی یک میکروب بتواند بروز کند باید مراحل زیر را طی کند.
ورود میکروب به بدن: این امر مستلزم عبور از پوست ، بافت مخاطی یا پوششی است که غالبا به صورت سدی در برابر حمله میکروبها عمل میکنند و گونههای بیماری زا و غیر بیماری زای برخی از میکروبها از نظر توان اتصال به یاخته میزبان با یکدیگر متفاوتاند.
غلبه بر سیستم دفاعی میزبان: یک میکروب بیماری زا ، برای آلوده کردن بدن باید دارای مکانیسمهایی باشد که بر دفاع بدن میزبان غلبه کند. این مکانیسمها شامل عوامل ضد بیگانه خواری نظیر داشتن کپسول و پروتئین M ، ترشح لوکوسیدین و کو آگولاس و غیره هستند.
بر خورداری از عوامل سمی نظیر انواع اندوتوکسینها و اگزوتوکسینها و برخورداری از عوامل گسترش دهنده نظیر دارا بودن آنزیم کلاژناز.
مقاومت میزبان
دفاع سطحی
دفاع سطحی با استفاده از عوامل مکانیکی مانند سرفه ، عطسه ، سالم بودن پوست و غیره است.
دفاع شیمیایی
دفاع شیمیایی از طریق ترشحات مخاطی ، عرق ، آب دهان ، اشک و غیره میباشد.
دفاع میکروبی
دفاع میکروبی در رقابت با سایر میکروبها بر سر مواد غذایی ، تغییرات PH و ترشحات متابولیسمی و غیره صورت میگیرد.
بیگانه خواری
بیگانه خواری به کمک یاختههای بیگانه خوار (گرانولوسیتها) و پیدایش التهاب و تورم ایجاد میشود. گرانولوسیتها به انواع نوتروفیلها ، ائوزینوفیلها ، بازوفیلها تقسیم میشود. گروه دیگری از یاختههای بیگانه خوار به نام اگرانولوسیتها شامل انواع لنفوسیتها و مونوسیتها هستند که در این دفاع نقش دارند.
ایمنی
ایمنی نوع ویژهای از مقاومت است که اولا در طول زندگی فرد بر اثر تماس با مواد خارجی مشخصی ایجاد میشود، ثانیا اغلب در برابر یک نوع میکروب بیماری زا یا سم که محرک تولید آن بوده است، نقش حفاظتی دارد. همچنین موجب حفاظت در برابر عامل محرک ایمنی برای مدت طولانی است. ایمنی شامل ایمنی یاختهای و ایمنی عمومی میباشد.
پادگن
هر مادهای که بطور اختصاصی باعث پیدایش واکنش ایمنی ویژهای در بدن شود، پادگن نام دارد. پادگنها از ترکیبات پروتئینی و پلی ساکاریدی هستند. پادگن میتواند به صورت محلول یا ذرهای و محرک واکنشهای ایمنی عمومی و ایمنی با واسطه یاختهای باشد. ایمنی عمومی وابسته به ملکولهای مشخصی موسوم به پادتن است و پادتنها به نام کلی ایمونوگلوبینها نامیده میشوند. ایمونوگلوبینها بر مبنای خواص فیزیکی ، شیمیایی به 5 گروه IgA , IgM , IgG , IgD , IgE تقسیم میشوند.
در ایمنی با واسطه یاختهای ، یاختههای ویژهای به نام لنفوسیتهای T شرکت دارند. نقاط پذیرنده در سطح یاختههای T پادتنهای ویژهای شناسایی کرده و به آنها متصل میشوند. در اثر این عمل یاختههای T تحریک شده و شروع به تکثیر میکنند و در محل تراکم پادتنها جمع میشوند.
همه گیری (شیوع بیماری)
شیوع بیماری به ایمنی فردی ، تعداد میکروبهای موجود در محیط ، قدرت میکروبها و چگونگی انتقال میکروب ارتباط دارد.
پیشگیری از همه گیری بیماری
واکسیناسیون بهترین روش پیشگیری از بیماری است. وااکسن از نظر پادتنی مشابه با عامل بیماری زا است. ولی بگونهای تغییر یافته که بتواند بدون ایجاد خطر وارد بدن شود. امروزه واکسنها را به صورتهای مختلف تهیه میکنند که شامل استفاده از ارگانیسمهای کشته شده ، خورده پادتنهای خالص ، ارگانیسمهای تضعیف شده ، سموم میکروبی ضعیف شده یا خنثی و پپتیدهای سنتزی میباشد.
دنیای میکروب ها :
بیشتر مردم از میکروب ها تصور ناخوشایندی دارند. واژه های میکروب از دو کلمه یونانی به معنی «کوچک» و «زیستن» گرفته شده و به هر جاندارذره بین گفته می شود. حقیقت این است که تعداد میکروب های مفید بیشتر از انواع زیان آور است. حقیقت آن است که زندگی انسان ها به میکروب ها وابسته است. اما آنها بدون ... می توانند زندگی کنند از هزاران سال پیش، نان ، چای ، پنیر، ماست ، کاکائو و ترشی ها و بسیاری از محصولات غذایی به کمک میکروب ها تولید می شوند. دنیای میکروب ها تولید می شوند.
بیماری زایی میکروب ها :
میکروب ها برای یافتن محیط مناسب خود ممکن است وارد بدن انسان، جانوران ، گیاهان و یا میکروب های دیگر شوند. در این حال میکروب، انگلی و جانداری که وارد آن شده میزبان است. حضور میکروب در بدن میزبان، استفاده از مواد بدن میزبان برای رشد خود و نیز تولید موادی که برای سلول های میزبان سمی است، از راههای آسیب رساندن میکروب هاست.
در هر بیماری میکروبی سخت، سه مرحله ی جداگانه تشخیص داده می شود. اول مرحله جای گیری است که طی آن آن میکروب وارد بدن می شود و خود را به جای مناسب رشد می رساند.این مرحله ممکن است کوتاه یا دراز باشد. دوم مرحله حاد است که شخص بیمارمی شود و همه ی نشانه های بیماری ظاهر می شوند. در این مرحله،مبارزه بدن میکروب به اوج خود می رسد. اگر بدن در این مبارزه موفق شود، مرحله سوم پیش می آید که فقاهت نام دارد. در این مرحله بدن رفته رفته توانایی خود را باز می یابد.
بعضی از بیماریهای میکروبی مرحله ی حاد ندارند. در این گونه بیماریها، پس از آنکه علامت های بیماری ظاهر شد، مبارزه میکروب و بدن به کندی صورت می گیرد و این مبارزه مدت ها به طول می انجامد. در طی این مدت نه بدن می تواند میکروب ها از بین ببرد و نه میکروب، بیماری را از پای در می آورد. این گونه بیماریها را فرض می گویند. سل غالباً بیماری مزمن است. ماهها و حتی سالها می گذرد تا بدن با میکروب بتوانند در این مبارزه پیروز شوند
گاهی در اماکن پرجمعیت به بیماری میکروبی مبتلا می شویم. به نظر شما علت چیست؟
مردم در این اماکن به هم نزدیک می شوند و احتمال انتشار میکروب های بیماری زا بوسیله هوا یا تماس مستقیم زیاد می شود. هر چه جمعیت بشتر باشد احتمال بودن افراد بیمار ناقل در میان آنها بیشتر است.
2 – فرض کنید در معرض ابتلا به یک بیماری میکروبی بوده اید ولی به آن مبتلا نشده اید، چه دلیلی برای بیمارشدن خود می توانید بیاورید؟
1. ممکن است عده کمی میکروب وارد بدنمان شده باشد. 2. دفاع خارجی (مانند پوست) جلوی آنها را گرفته باشد. 3. میکروب ها به محل مناسب خود در بدن نرسیده باشند. 4. گلبول های سفید آن ها را از بین برده باشند. 5. قبلاً به این بیماری مبتلا شده بودیم و یا واکسن آن را تزریق کرده بودیم . در نتیجه نسبت به آن مقاومت کرده ایم.
فکر کنید:
1 – منظور از بیماری مسری چیست؟ آیا همه ی میکروب های مسری ناشی از میکروب های بیماریزا هستند؟
بیماری که از محیط زندگی یا افراد بیمار به افراد تندرست سرایت می کند. خیر، زیرا بعضی از بیماریهای مسری ناشی از کرم هاست . مثل کرم کدو و کرم قلابدار
چرا مأموران بهداشت افراد خارجی را فقط به خاطر برخی از بیماری های میکروبی در قرنطینه نگه می دارند. نه به خاطر همه ی انواع بیماریهای میکروبی ؟
زیرا فقط برخی از بیماریهای میکروبی مسری هستند. بعضی از بیماریهای میکروبی زودتر از دیگر بیماریها سرایت می کنند. همچنین بعضی از بیماریها خطرناک تر از دیگر بیماریها هستند.
منابع انتقال میکروب های بیماریزا به انسان کدامند؟
1. از راه بینی (تنفس هوای آلوده) 2. از راه دهان (از طریق آب آلوده و به دهان بردن چیزهای آلوده 3. از راه سوراخ شدن پوست از طریق گزیدن حشرات ، گاز گرفتن حیوانات، زخم ها و بریدگی ها.
موضوعاتی درباره شناسایی علم میکروبیولوژی
هدف این شاخه شناخت جانداران میکروسکوپی و مسائل مختلف مربوط به زندگی آنهاست.
علم میکروبیولوژی در مورد چگونگی استفاده بهینه از میکروارگانیسم ها و جلوگیری از ضررها و زیانهایی که میکروارگانیسم ها می توانند به حیات انسانها، دامها و نباتات وارد کنند، بحث می کند.
در گذشته به میکروبها شیطانهای نامرئی می گفتند اما امروزه باید به آنها فرشته های نامرئی بگوییم چرا که اگر میکروارگانیسم ها در چرخه حیات، وظیفه خویش را انجام ندهند، زندگی تمام موجودات از نباتات و حیوانات گرفته تا انسان به زوال کشیده می شود.
و باز بخشی از این میکروارگانیسم ها هستند که با ایجاد انواع بیماریهای عفونی زندگی بشر را به خطر می اندازند مانند "ابولا" که یک بیماری ویروسی ناشناخته بود و در آفریقا تعداد زیادی از افراد را به کشتن داد و یا "ایدز" که بشر را تا آستانه سال 2000 عاجز و ناتوان کرده است. بی شک نمی توان به نقش مهم میکروارگانیسم ها در هستی اعتقاد داشت و از اهمیت کاربرد رشته میکروبیولوژی که به عنوان بررسی میکروارگانیسم ها می پردازد، غافل ماند.