بدون تردید یکی از برجسته‌ترین و زیباترین ویژگی‌هایی که در همه‌ی انسان‌ها نیز دیده می‌شود، خلاقیت و نوآوری است. پیش از این، تصور می‌شد که تنها عده‌ی خاصی خلاق هستند، اما باید دانست که تمامی افراد می‌توانند خلاقانه بیاندیشند و رفتار کنند. امروزه، خلاقیت ابزار اصلی رقابت در بازار جهانی است. سازمان های پیشتاز، سازمان های خلاق هستند و پر واضح است که مدیران، نقش به‌سزایی در این‌گونه سازمانها ایفا می‌کنند. مدیران می‌توانند ظهور و بروز خلاقیت را با ایجاد بستری مناسب تسریع کنند و یا با ایجاد فضای نامناسب، آن را عقیم نمایند.
با این اوصاف، آموزش خلاقیت و پرورش تفکر خلاق، آن‌چنان مورد توجه واقع شده که مشاوران این موضوع، با سفر به کشورهای مختلف دنیا، روشهای توانمند‌سازی کارکنان برای حل مسایل را ارایه می‌دهند. شایان ذکر است تا به امروز تکنیک‌های متعددی برای افزایش خلاقیت و دستیابی ساده‌تر به حل مسایل ارایه، شناسایی و طراحی شده‌است.
خلاقیت امرى ژنتیک و وراثتى نیست و خانواده ها مى توانند با استفاده از روش ها و تربیت خاص، حس خلاقیت را در کودکان خود پرورش دهند و بیدار کنند. واپسین بخش این گفت وگو درپى مى آید.
کسى که در وضعیتى تربیت شده که سؤال کردن را خوب نمى داند چطور مى تواند به فرزندان خودش این نحوه نگرش جدید را اعمال کند؟
به همین دلیل است که در کنار پرورش بچه ها بر آموزش والدین آنها هم تأکید مى شود و صرفاً با تربیت درست بچه ها نمى توانیم همه مشکلات را حل کنیم. این همان نظریه سیستمى است که به ما مى گوید با اصلاح یک بخش جزیى نمى توان کل سیستم را اصلاح کرد. اگر معلم و افراد خانواده خلاق نباشند، خلاقیت در کودکان هم شکوفا نمى شود. شاید ما بتوانیم با انجام اقداماتى خاص، موفقیت هایى را دراین زمینه کسب کنیم ولى وقتى مى توان به موفقیت هاى بنیادى دست یافت که کل سیستم را دراین تغییر و تحول دخالت بدهیم.
چه شیوه هایى ابداع شده که در تسریع خلاقیت کودکان مؤثر خواهد بود؟
هم اینک به پرورش تفکر خلاق در کنار مطالب آموزشى مرسوم در کشورهاى دیگر اهمیت داده مى شود و این نوع نحوه آموزش براى پرورش خلاقیت با مواد آموزشى رایج در جامعه ما تفاوت دارد. حداقل ما باید شیوه هاى پرورش خلاقیت را از مهدکودک تا مقاطع بالاتر به کار گیریم. وقتى که در محیط آموزشى، پرورش تفکر خلاق و شیوه هاى حل مسأله به صورت خلاق به عنوان بخشى از مهارتهاى زندگى آموزش داده مى شود، تأثیرگذارى بسیار بیشترى روى افراد خواهد داشت.
در برخى تحقیقات مشخص شده که دو مدرسه را به خاطر مواد آموزشى آن مقایسه کرده اند و متوجه شده اند که مدرسه اى که بر پرورش خلاقیت تأکید دارد، افراد خلاق ترى را پرورش داده است. ما هم باید این شیوه ها را به کار گیریم. بالاخره ۹۰ - ۸۰ درصد رشد مغز بچه ها در سنین اولیه کودکى تحقق مى یابد و رشد مغز هم در یادگیرى، خلاقیت و همه فرایندهاى ذهنى زندگى تأثیرگذار است.
ما هرچه از سنین کوچکتر شروع کنیم و این شیوه هاى بروز خلاقیت را آموزش بدهیم، بازدهى بیشترى کسب خواهیم کرد.
باتوجه به اینکه فرستادن بچه ها به مراکز پیش دبستانى در ایران رایج نیست، مى توان امیدوار بود که چنین تحولى به صورت منظم و منطقى و با رویه اى عقلایى محقق شود؟
مطابق آمارى که سازمان بهزیستى ارائه مى دهد فقط ۱۰درصد از کودکان زیر ۶ سال در ایران زیر پوشش آموزشى قرار دارند. بگذریم از این نکته که چقدر از این آموزشها اصولاً به خلاقیت توجه مى کنند. واقعیت این است که تعداد کمى از این مراکز به نقش خلاقیت و فعالیتهاى خلاق توجه نشان مى دهند.
در حالى که در بسیارى از کشورهاى توسعه یافته حدود ۹۰ درصد از کودکان زیر ۶ سال تحت پوشش آموزشى قرار دارند. درکشور ما نقش رسانه هاى جمعى و خصوصاً تلویزیون مى تواند بسیار سازنده باشد. اما متأسفانه در برنامه هاى تلویزیونى کودکان و نوجوانان کمتر به عنصر تخیل و خلاقیت بها داده مى شود.
در کشورهاى توسعه یافته، کودکان به مراتب کمتر به تلویزیون وابسته هستند و حدود ۴۰ سال است که آموزش مهارتهاى زندگى در آن کشورها به عنوان بخش جدایى ناپذیرى از آموزش به اجرا درمى آید. در مقابل در سال ۱۹۹۰ بود که یونیسف جزوه اى در زمینه مهارتهاى زندگى تهیه کرد و تعداد کارشناسان ما آموزش دیدند ولى در نظام آموزش و پرورش این نوع آموزش مورد توجه قرار نگرفت و برنامه هایى براى آموزش همگانى آن اختصاص داده نشد. در کنفرانس سال ۲۰۰۰ داکار هم بر لزوم آموزش مهارتهاى زندگى در کشورهاى درحال توسعه تأکید شد که ایران هم یکى از امضاکنندگان مصوبه آن کنفرانس بود ولى هنوز ما در سطح وسیع و همگانى به آموزش این نوع مهارتها اهمیت نمى دهیم و پرورش خلاقیت را در آموزشهاى خودمان جدى نگرفته ایم.
چه شیوه هایى در آن کشورها مورد استفاده است که خلاقیت را در بچه ها پرورش دهد؟
من با توجه به تحصیلاتم که در فرانسه بوده بالطبع با نحوه آموزش در مراکز پیش دبستانى و برنامه هاى تلویزیونى آنجا بیشتر آشنا هستم . در آنجا به شدت بر شیوه هاى خلاق تأکید دارند. مثلاً آموزشهایى که داده مى شود عمدتاً مبتنى بر بازى است و بازى هم فعالیت موردعلاقه بچه ها است. وقتى بچه ها از طریق بازى آموزش مى بینند امکان بروز خلاقیت را پیدا مى کنند. چون آموزشها در قالب مشخصى ارائه نمى شود و مثل ما آموزش کتابى رایج نیست. درکشور ما، مربى به بچه ها مى گوید اشکال داخل کتاب را رنگ بزنند. اما درکشورهاى توسعه یافته بر بازى تأکید دارند و بازى هم یک شیوه پرورش خلاقیت است.