بحث سنجش ارزش کار خانگى و نحوه محاسبه آن به صورت کمی، موضوع جدیدى در ادبیات مربوط به زنان نیست؛ بلکه این تفکر که تولید خانگى مزایاى اجتماعى قابل توجهى در اقتصاد ملى به ارمغان مى آورد، طى دو دهه گذشته، توجه بسیارى از اندیشمندان را به خود جلب کرده و در واقع این اندیشه جایگاه و اهمیت ویژه اى براى مزایاى ارزش کار خانگى و نیز لزوم گنجاندن تولید خانگى در حساب هاى درآمد ملى را مد نظر قرار داده است.«هایده قره یاضی» مدیر امور پژوهش مرکز امور مشارکت زنان در خصوص طرح «محاسبه ارزش کار خانگى زنان» که دو هزار زن تهرانى را مورد بررسى قرار داده است،گفت: بر اساس نتایج این پژوهش، سهم کار خانگى در تولید ناخالص داخلى سطح تهران در سال ۷۹برابر با ۹/۱۱درصد است که با در نظر گرفتن ارزش افزوده کار خانگى در تولید ناخالص داخلی، این میزان به ۲۷درصد افزایش مى یابد.
مدیر امور پژوهش مرکز امور مشارکت زنان با اشاره به سایر نتایج این تحقیق اظهار داشت:با افزایش سن زن خانه دار، تخصص وى در زمینه کارهاى خانه افزایش یافته و در نتیجه براى انجام کارهاى منزل زمان کمترى صرف مى کند؛ لذا سن زن خانه دار با ارزش افزوده کارخانگى وى رابطه معکوس دارد. به گفته وی، همچنین با افزایش سطح تحصیلات زنان خانه دار، براى انجام کارهاى خانه، انضباط لازم به وجود آمده و نیاز به کار در منزل کاهش مى یابد؛ بنابراین متغیر تحصیلات با ارزش افزوده ارتباط معکوس دارد.
از سوى دیگر افزایش تعداد فرزندان در خانه موجب افزایش کار خانگى شده و متغیر تعداد فرزندان نیز با ارزش افزوده ارتباط مستقیم دارد. به گفته وى مشکلى که در برآورد و ارزیابى تولید خانگى وجود دارد آن است که تولید خانگى فعالیتى غیربازارى است و نمى توان مزایا و فواید آن را از طریق تحقیق یا مشاهده ارزیابى کرد؛ در واقع هر گونه تخمینى از سهم تولید خانگى به تولید کالاها و خدمات در اقتصاد را فقط مى توان به طور غیرمستقیم و جانبى محاسبه کرد. قره یاضى همچنین افزود: در بررسى نمونه هاى آمارى این پژوهش مشخص شد که زنان خانه دار شهر تهران بیشتر از آن که در پى ارزش گذارى «مادى - پولی» کار خود باشند - که البته آن را بسیار بعید و غیرممکن مى دانند - خواهان معرفى جایگاه واقعى ارزش کار خود در جامعه هستند. وى تصریح کرد: زنان خانه دار اعتقاد داشتند که براحتى نمى توان ارزش مادى کار خانگى را تعیین کرد؛ زیرا امور خانه دارى داراى ارزش معنوى است. وى گفت: نمونه هاى تحقیق اعتقاد داشتند که بیشترین امور خانه دارى شامل: آشپزی، نظافت منزل، شست وشوى ظروف و البسه، اتوکشى و امور آموزش فرزندان است، اما نگهدارى و مراقبت از سالخورد گان، آوردن و بردن کودکان به مدرسه و باغبانى به عنوان امور خانه دارى محسوب نمى شود. مدیر امور پژوهش مرکز امور مشارکت زنان به ایسنا گفت: طبق نظریه هاى نوین انگیزشى در بسیارى از موارد پاداش هاى معنوی، اثرى ماندگارتر از پاداش هاى مادى از خود به جاى مى گذارد که گزارش هاى معتبر موجود در این ارتباط نشان مى دهد زنان در مقایسه با مردان ساعات بیشترى را در کارهاى پرداخت نشده (کارهاى غیرخانگی) و ساعات کمترى را در کل براى کارهاى پرداخت شده (کار خانگی) صرف مى کنند. وى افزود: همچنین کل ساعات کار روزانه زنان از کل ساعات کار روزانه مردان طولانى تر است و از این رو زنان اوقات فراغت کمترى نسبت به مردان دارند. همچنین اگر زنان ساعات بیشترى را در مجموع کار مى کنند، اما بر حسب دارایى و درآمد شخصى اندازه گیرى شده، دسترسى کمترى به پول دارند؛ بنابراین زنان ثروت و کنترل کمترى در فرآیندهاى اقتصادى که در آنها مشارکت مى کنند، دارند. وى در پایان یادآور شد: عدم ارزش گذارى کار خانگى زنان خانه دار و یا به حساب نیاوردن ارزش افزوده آن در حساب هاى ملى تنها در کشور ما رخ نداده است، بلکه نحوه برآورد و روش محاسبه آن موضوع مورد مطالعه اندیشمندان و پژوهشگران حوزه مطالعات زنان در تمام جهان است .
•خلاصه ای از مجموعه قوانین کار و تامین اجتماعی
ماده ۷۵- انجام کارهای خطرناک ، سخت و زیان آور و نیز حمل بار بیشتر از حدمجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی ، برای کارگران زن ممنوع است .دستورالعمل و تعیین نوع و میزان این قبیل موارد با پیشنهاد شورای عالی کار به تصویب وزیر کار خواهد رسید .
ماده ۷۶- مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن جمعا ۹۰ روز است حتی الامکان ۴۵روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرارگیرد .برای زایمان توامان ۱۴ روز به مرخصی اضافه میشود .تبصره ۱: پس از پایان مرخصی زایمان ، کارگر زن به کار سابق خود بازمیگردد و این مدت باتایید سازمان تامین اجتماعی جز سوابق خدمت وی محسوب میشود .
تبصره ۲: حقوق ایام مرخصی زایمان طبق مقررات قانون تامین اجتماعی پرداخت خواهد شد .
ماده ۷۷- در مورادی که به تشخیص پزشک سازمان تامین اجتماعی ، نوع کار برای کارگر باردار خطرناک یا سخت تشخیص داده شود ، کارفرما تا پایان دوره بارداری وی ، بدون کسر حق السعی ، کارمناسب تر و سبک تری به اوارجاع می نماید .
ماده ۷۸- در کارگاههایی که دارای کارگر زن هستند کارفرما مکلف است به مادران شیرده تا پایان دوسالگی کودک پس از هرسه ساعت ، نیم ساعت فرصت شیردادن بدهد .این فرصت جز ساعات کار آن محسوب میشود .و همچنین کارفرما مکلف است متناسب با تعداد کودکان و با درنظر گرفتن گروه سنی آنها مراکز مربوط به نگهداری کودکان (از قبیل شیرخوارگاه و مهدکودک و ... ) را ایجاد نماید .
تبصره : آیین نامه اجرایی ، ضوابط تاسیس و اداره شیرخوارگاه و مهدکودک توسط سازمان بهزیستی کل کشور تهیه و پس از تصویب وزیر کار به مرحله اجرا گذاشته میشود .
•کار زنان دارای چه ویژگی‌هایی است؟
زنان کمتر از مردان به استخدام دارای دستمزد و حقوق منظم دست پیدا می‌کنند. همچنین داده‌های موجود نشان می‌دهند که تقریباً در تمام اقتصادها سهم مشارکت زنان در کار خانوادگی بیشتر از نرخ مردان است. در اقتصادهایی که کشاورزی از سهم بالایی برخوردار است، زنان اغلب بیشتر از مردان در این بخش کار می‌کنند. همچنین سهم اشتغال زنان در بخش خدمات بیشتر از مردان است. به علاوه، به احتمال زیاد زنان دستمزد کمتری برای همان نوع کار، حتی در مشاغلی که به طور سنتی مختص زنان است، دریافت می‌کنند.
نتایج تحلیل سه شاخص (وضعیت، بخش و دستمزدها / درآمدها) بیانگر این واقعیت است که احتمال اشتغال زنان در اقتصاد غیررسمیِ فاقد چارچوب‌های قانونی و نظارتی، بیشتر از مردان است و در حالی که مزایای تأمین اجتماعی آنان اندک و یا اینکه هیچ مزایایی ندارند، از میزان آسیب‌پذیری بالایی نیز برخوردارند (برای اطلاعات بیشتر پیرامون اقتصاد غیر رسمی گزیده 41 را مطالعه کنید).
در نتیجه، زنان نسبت بالایی از شمار کارگران کم درآمد دنیا را تشکیل می‌دهند؛ یعنی افرادی که کار می‌کنند ولی درآمد آنها به اندازه‌‌ای نیست که خود آنها و خانواده‌هایشان را تأمین کند. از 550 میلیون کارگر کم درآمد دنیا 330 میلیون (60 درصد) آن را زنان تشکیل می‌دهند.2 با اضافه کردن 330 میلیون کارگر کم درآمد زن به 8/77 میلیون زن بیکار مشخص میشود که حداقل به 400 میلیون شغل مناسب نیاز است تا بتوان تقاضای زنان برای شغلی شایسته را تأمین کرد. احتمالاً چنین برآوردی تا حدودی محتاطانه است و اگر موضوع زنانی که به طور ناخواسته در خارج از نیروی کار قرار گرفته‌اند را نیز به آن اضافه کنیم، حتی به فرصت‌های شغلی مناسب بیشتری نیاز است. ایجاد شغل مناسب کافی برای زنان فقط در صورتی امکان‌پذیر است که سیاست‌گذاران نه تنها باید اشتغال را در کانون سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی قرار دهند، بلکه همچنین باید دریابند که حتی مشکلات زنان در دنیای کار چشمگیرتر از مشکلات مردان است. بدون پیشرفت در زمینه ایجاد فرصت‌های شغلی برای زنان به منظور کمک به آنان در دستیابی به شغلی مفید و مزدآور در شرایط آزاد، برخورداری از امنیت و حیثیت انسانی و در نتیجه کار در شرایطی فارغ از فقر، هدف توسعه هزاره ملل متحد (MDG)، یعنی به نصف رساندن فقر تا سال 2015، در بیشتر مناطق دنیا تحقق نخواهد یافت.