مقدمه
خودکشی خصوصی ترین اقدام برای هر انسانی است که شاید از جانب فردی سر بزند و مناسبات اجتماعی در سبب سازی آن نقش بسیار مهمی دارند که حتی می توان گفت این اقدام ناشی از یک برخورد اجتماعی عمیق است . اگرچه هدف از خودکشی تنها نابودی خود فرد است اما در عین حال عملی متجاوزانه علیه سایر افراد نیز میباشد .
خودکشی اقدامی است جهت از بین بردن یک جسم چه موفق چه ناموفق ، همچنین راهی است در جهت رهایی از مشکلات جسمی وروحی و مادی وغیره که از جمله این مشکلات میتوان افسردگی ، بیکاری و فقر، بحران هویت ، اختلافات خانوادگی ، اعتیاد وایدز و.... را نام برد ؛ که در فصل اول به طور کلی توضیح داده شده است. علاوه بر اینها می توان به خصوصیات واهداف مشترک افرادی که دست به خودکشی می زنند اشاره کرد که شامل سن ، جنس، وضعیت تأهل، مذهب و آب وهوا و... هستند که در فصل های سوم و چهارم در این رابطه توضیحاتی داده شده است .
برای مثال ؛ خودکشی در تابستان و بخصوص تیرماه بیشتر و در زمستان بخصوص دی ماه کمتر است. بیشترین خودکشی ها در ساعات ١٨ - ١٦ و کمترین آنها در ساعات ۶- ۴ اتفاق می افتد. خودکشی در بین شهرنشینان بیشتر از روستانشینان و نیز در بین کم سوادان بیشتر از بی سوادان و باسوادان رخ میدهد.
این امر همچنین در میان جوانان ۳۰ – ١٦ سال بیشتر از سایر مقاطع دیده شده و آمار خودکشی مردان بیشتر از زنان است.
همچنین میتوان هدف مشترک اکثر خودکشی ها را رهایی از حل مشکل یا فکر وخیال ها نام برده و محرک تمامی خودکشی ها را درد روانی و نیز عامل مشترک مولد فشار روانی در اکثر خودکشی ها را نیازهای ناکام مانده روانشناختی معرفی کرد.
در اکثر خودکشی ها فرد خودکشی کننده از لحاظ شناختی دچار دوسوگرایی می شود و کنش مشترک در اکثر خودکشی ها فرار وگریز است . اکثر خودکشی کنندگان سعی می کنند دیگران را به نحوی از قصد خود مطلع سازند و نیز سبک کنار آمدن انسانها با خودکشی مانند سبک کنار آمدن آنها با زندگی است.
خود کشی هر چند عملی است شخصی اما عمل انسان هر اندازه هم که شخصی باشد تأثیری متقابل در سایر افراد و عوامل اجتماعی دارد و نمی توان تأثیر آنرا بر عوامل اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و نهاد خانواده و دیگر عوامل نادیده گرفت ، که این عوامل و تاثیر آن در فصل پنجم ( پیامدهای خودکشی ) توضیح داده شده است.
در فصل دوم نیز توضیحاتی کلی در رابطه با دورکیم نویسنده کتاب خودکشی و انواع چهارگانه خودکشی ( خودخواهانه ، دگرخواهانه ، ناشی از بی هنجاری و سرنوشت گرایانه یا همان تقدیر گرایانه ) آمده است .
تعریف خودکشی :
خودکشی یک مشکل است که فقط مختص نژاد بشری است و به نظر می رسد که خودکشی خصوصی ترین اقدام برای هر انسانی باشد که ممکن است از جانب یک شخص سر بزند و مناسبات اجتماعی در سبب سازی آن نقش با اهمیتی دارند و این اقدام ناشی از یک برخورد اجتماعی عمیق است و گرچه هدف خودکشی منحصراً نابودی شخص است . همچنین می توان خودکشی را چنین تعریف کرد که عبارت از نابودسازی آگاهانه خود به علت وجود ناراحتی های متعدد چند بعدی در فرد درمانده و نیازمندی که گمان می کند بهترین راه برای رهایی از مسائل و مشکلات خودکشی است . خودکشی با نیازهای باطل و برآورده نشده ، احساس یأس و درماندگی و احساس دودلی بین زندگی و استرس های غیر قابل تحمل ، محدود شدن راههای چاره از دیدگاه مشخصی و نیاز برای فرار از مشکلات ارتباط مستقیمی دارد .
خودکشی از دیدگاه دورکیم : خودکشی عملی صرفا ً شخصی است چنین می نماید که کاملا ً نتیجه احساس شدید بدبختی توسط فرد است و خودکشی عبارت است از هر نوع مرگی که نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم کردار مثبت یا منفی خود قربانی است که به نتیجه آن آگاه بوده است .
خودکشی از دیدگاه پور افکاری : خودکشی نوعی قتل عمد است که قاتل و مقتول آن یکی باشد . ممکن است موفقیت آمیز باشد یا نباشد . خودکشی عملی اتفاقی و بی هدف نیست و برعکس راهی است برای رهایی از یک مسئله یا بحران که شدیدا ً شخص را رنج می دهد . این عمل معمولا ً ناشی از نیازهای باطل و برآورده نشده ، احساس یأس و درماندگی ، وجود تعارض ها در زندگی ، فشار غیر قابل تحمل و باریک تر شدن راههای چاره از دیدگاه شخص است .
خودکشی از دیدگاه اشتایدمن : عمل آگاهانه نابود سازی به دست خود که بهترین مفهوم می توان آنرا یک ناراحتی چند بعدی در انسان نیازمندی راست که برای که برای رفع مسئله شخصی ، خودکشی را بهترین راه حل می داند . بنا بر این خودکشی عملی تصادفی یا بی معنا نیست بلکه برعکس راهی برای رهایی از معضل یا بحرانی است که به صورت اجتناب ناپذیری شخص را شدیدا ً رنج می دهد .
خودکشی از دیدگاه فروید : او مدعی بود که غریزه ی مرگ با خود نابودی یا نابودی دیگران ارضا می شود و دلیل وجود این غریزه را وجود جنگهای کوچک و بزرگ از یکسو و سادیسم و مازوشیسم از سوی دیگر می دانست . به نظر وی غریزه ی مرگ در مقابل غریزه ی زندگی فعالیت می کند . به صورت پرخاشگری می کوشد به تخریب و نابودسازی بپردازد . اگر بتواند متوجه برون شود به صورت دیگر آزاری جلوه می کند اگر نتواند متوجه برون شود به درون برمی گردد و خودآزاری و خودکشی را موجب می شود .
چکیده مباحث مطرح شده در محور خودکشی
مرفهان گذشته که ثروت و قدرت و در نتیجه امنیت همه جانبه داشتند احساس خود را از « زندگی » به عنوان یک اصل و ارزش خلل ناپذیر پنداشته ، اعلام کردند که « زندگی شیرین است » از سوی دیگر انسانها نیز همانند سایر جانوران پستاندار ،ذاتا ً زیستوند ، یا به قول اریک فروم زیست دوست هستند وهمانند همه پستانداران از مرگ گریزانند . به رغم این این دو اصل ذاتی و ابداعی ، در جریان فرهنگ پذیری و قدرت پذیری ، بسیاری از گروه های جامعه به جای « شیرینی زندگی » اغلب « تلخی زندگی » را به عنوان ره آورد شکست ها و تحمیلات اقتداری _ فرهنگی ، در می یابند و چون راه رهایی از این تحمیلات را نمی جویند و در خود یارای مقابله در حال و آینده نزدیک را نمی بینند ، افسرده میشوند .
در پی افسردگی و بی چاره گی ، یا بی درنگ اقدام به خودکشی می کنند و یا این که به مدت نه چندان طولانی در افسردگی فزاینده باقی می مانند و دچار روان نژندی می شوند . سرانجام در لحظه ای بحرانی ، آنان توان تحمل فزون تر را از دست می دهند و تصمیم به امحاءِ خویشتن می گیرند و « عدم » را با خشنودی می پذیرند . برخی از فرهنگ های دینی نیز گاهی ، به عنوان زمینه ساز ، گذر از اندیشه به عمل خودکشی را تسهیل می کنند . بعضی دیگر احتمالا ً به واسطه ممنوعیت خودکشی خود را مردد وگاهی معطل می کنند . تا بالأخره ، در پی تداوم وضع غیر قابل تحمل ، او را مصمم می سازند . گرچه شاید تعداد اندکی را ، در پی بهبود وضع ، به انصراف وا می دارند. در باور بودایی زندگی نه تنها « شیرین » نیست ، بلکه رنج والم و ضد ارزش است و « عدم » رهایی محسوب می شود ( ینروانا ) . این باور در طی قرون وارد ادیان دیگر مانند مسیحیت و اسلام ، به ویژه عرفان اسلامی شده است و به صورت « مرگ پیش از مرگ » خودنمایی کرده است که ظاهراً با اجر اخروی همراه است در این باره شاعر می گوید :
بمیر ای درست ! پیش از مرگ اگر می زندگی خواهی
که « ادریس » از چنین مردن بهشتی گشت پیش ما
جلال الدین محمد مولوی بلخی در همین معنا « موتوا قبل ان تموتوا » می گوید:
مرگ پیش از مرگ امن است ای فتی این چنین فرمود ما را مصطفی
گفت : موتوا کلکم من قبل ان یأتی الموت تموتوا بالفتن
بنا به گفته عبدالرزاق کاشانی ، اندیشه مربوط به « مرگ با اراده » منسوب افلاطون است که گفته است : مت بالاراده تحیی بالطبیعه . مرگ ارادی مسلمانان همان « ینروانا » ی مقبول بودائیان است که شو پهناور آنرا به همین لفظ در زبان آلمانی به کار گرفت . عرفای مسلمان نیز به اقتباس از عارفان هندی ، مرگ را به ارادی و اضطراری تقسیم کرده اند و مرگ ارادی را هم چند نوع دانسته اند . چنان که حاج ملا هادی سبزواری گفته است :
ای که انواع مرگ پرسیدی ایزد انواع زندگیت دهاد
اضطراری موت معلوم است اختیاری او چهار فتاد
موت ابیض که هست جوع وعطش وریاضات با شروط رشاد
موت اخضر مرقع اندوزی درزی چون دراعه زراد
موت اسود که شد بلای سیاه احتمال ملامت است و عناد
موت احمر که رنگ خون آرد باشد اینجا فلان نفس وجهاد
تو به او زنده او به حق زنده او فنا فی الله و تو فی الاستاد
پس آنچه عارفان مسلمان ، به عنوان « موت ارادی » ارزشی ، توصیه کرده اند ، بسیار شبیه به همین قاعده « ینروانا » ی بودائی ، یعنی رهایی از تعلقات هستی است و مرحله اسرار « عدم » در این بیت مولوی در انتهای تکاملی روح قرار داده است عیناً با عقیده « ینروانا » برابر است
پس عدم کردن عدم چون ارغنون گویدم انالله الیه راجعون
از این اشاره مختصر پیداست که نظریه ، ایدئولوژی ، سنت ها و الگوهای مرجع مفصلی در باره مرگ ارادی در قالب نظم ونثر مدون از قرون گذشته به میراث مانده و امروز به عنوان « پدیده اجتماعی » در اذهان جای گرفته است . در اسلام نوعی از این خودکشی ، « موت احمر » که ناشی از زهد و امساک عارفانه و عابدانه نباشد ، مذموم و حتی ممنوع است .
فقهای اسلامی در تفسیر آیه ۱۹۲ از سوره بقره :
« ولا تلقوا بایدیکم الی الدهلکه » ( با دست های خود خودتان را به مهلکه نیافکنید ) ، معتقد هستند که « خودکشی » با دست خود خویشتن را به مهلکه انداختن است و ناقض دستور خدا ، لذا از معاصی شمرده می شود و ممنوعیت دنیوی و دینی دارد
بدین سان معلوم شد که « خودکشی » یا « موت بالاراده وبالاختیار » سابقه تاریخی دیرینه ای دارد و ادیان ، مذاهب و حکما نسبت به آن مواضع متفاوتی گرفته اند . از قرن هفدهم به بعد برخی از اندیشمندان در غرب مسئله خودکشی را به عنوان مسئله جامعه تلقی کرده آمارهای مربوط را بر حسب گروههای جامعوی جمع آوری و مورد تجزیه وتحلیل قرار داده اند . شاید یکی از قدیمی ترین نمونه بررسی علمی این پدیده جمعی آمار خودکشی در شهر لندن در قرن هجدهم بوده باشد .