تحقیق مقاله قصه ها و داستان های قرآنی پاسخی به نیاز های تربیتی کودکان و نوجوانان دانش آموز

مقدمه :

«  و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمه للمؤمنین  »                                                   سوره ی اسراء/آیه ی 82

و ما آنچه از قرآن نازل کردیم شفای دل و رحمت الهی برای اهل ایمان است .

قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب الهی که از سرچشمه ی وحی الهام گرفته ، گنجینه ای منحصر به فرد و در میان همه ی کتب الهی بی رقیب است ، کتاب هدایت و تبیان کل شی ء است ، اندیشمندان و دانشوران هریک در حد توان خود در این بحر ژرف و عمیق به غور پرداخته و به سهم خود در زمینه ی معارف و علوم قرآنی قلم فرسایی کرده اند ؛ والحق که هر آیه از این کتاب بی همتا سر فصل نوینی برای معارف الهی است .

عظمت و اعجاز جاوید قرآن بر کسی پوشیده نیست ، این کتاب ناسخ ادیان و مذاهب گذشته و ناجی بشریت در حال و آینده است ، در مقام والا و ممتاز قران کریم همین بس که معاندین ، منافقین و دشمنان قسم خورده آن هرگز نتوانسته اند در تحریف آن موفق شوند و همانطور که خداوند فرموده است :

« انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون » سوره ی حجر آیه ی 9

قصص قرآن یکی از علوم قرآنی و شاید دلچسب ترین آنهاست ، قصه ها و داستانها از دیر باز در حیات آدمی نقش بسزایی داشتند و کتب آسمانی به ویژه قرآن به شایستگی از قصه و داستان برای ابلاغ پیام و اتمام حجت استفاده کرده اند .

قصه و داستان گویی مهم ترین وسیله و ابزار کتب آسمانی برای تبشیر و انذار بوده است . در پایان داستان یوسف که منسجم ترین و کامل ترین قصص قرآن است می فرماید :« براستی که در بیان داستان ایشان مایه ی عبرتی برای خردمندان است ، ( واین قرآن ) سخنی ساختگی نیست ، بلکه تصدیق ماجراهایی است که در دیگر کتابهای آسمانی نیز موجود است و روشنگر همه چیز و رهنمود و رحمتی برای اهل ایمان است » و در آیه ی 11 از سوره ی انعام آمده است: « بگو ای پیغمبر در روی زمین بگردید  تا عاقبت سخت آنها که تکذیب ( آیات خدا و رسولان او ) کردند ، مشاهده کنید » و این مضمون در بسیاری آیات دیگر با تفاوت های اندک آمده است .

اما قصه های قرآن بر خلاف بسیاری از قصه های ادبی که عنصر خیال و حوادث پنداری نقش بسزایی در آنها دارد و هرچه این عنصر نفوذ بیشتری در ساختار داشته باشد تأثیر آن در شنونده بیشتر است ، در قرآن قصه ها نه تنها بر واقعیت تطبیق دارند ، بلکه این وقایع مهم ترین و حساس ترین وقایع تاریخی انسان هستند ، وقایعی که هرکدام کاروان آدمی را به سو و جهت خاصی سوق داده اند و تا ابد نقش خود را بر پیشانی او خواهند داشت و برای او بیدادگر ، زنده و روشنگر خواهند ماند و قرآن از مجرای این قصص بزرگترین لغزشها و معمولترین انحرافات بشری را به شیوه ای بی نظیر ، زیبا و جذاب به نمایش می گذارد .

راه های انس کودکان و نوجوانان با قرآن کریم :

یکی از اهداف آموزش قرآن ایجاد انس و الفت کودکان و نوجوانان با معارف قرآنی است که توجه به اصول زیر برای انس گیری بهتر و مطلوبتر لازم است :

1) کودکان قرآن را کتابی محترم و مقدس بشناسند ، بدین منظور باید الگوهای رفتاری احترام به قرآن را، به آنان تعلیم داد . مانند اینکه به آنان توصیه کرد تا در کنار قرآن نظیف و با وضو باشد و به احترام قرآن قیام کنند و هنگام خواندن آیات و سوره ها سکوت کنند و به ترجمه ی آیات توجه نمایند .

2) معارف قرآنی را باید به تدریج و با ا دبیات کودکانه برای کودکان و نوجوانان بیان کرد و شایسته است که در مرحله ی اول از طریق قصه های کوتاه قرآنی این کار را شروع کرد و بر اساس برنامه و طراحی مدون آن را پیگیری نمود .

3) اصول زیبا و دلنشین قرآنی را برای کودکان و نوجوانان بر اساس یک برنامه زمان بندی شده و در ساعات مناسب که موجب جذب و تأثیر در روح و روان آنها می شود پخش نماییم .

4) قرآن را باید به کودکان و نوجوانان به عنوان کتاب زندگی آموزش داد و لذا برای بهره گیری از تمثیل های قرانی ، قصص کوتاه و آیات قصار باید قرآن را سرمشق ، رهبر و برنامه ی مطمئن برای زندگی خوب و پر نشاط معرفی کرد و زمینه ی عملی شدن این برنامه را با کودکان و نوجوانان در محیط منزل و مدرسه تکرار نمود .

5) نکته ی دیگری که در زمینه ی انس کودکان و نوجوانان با قرآن بایستی مد نظر قرار داد کیفیت ارتباط و بهره گیری از قرآن توسط والدین و بزرگترها در صحنه های زندگی ، اجتماع و معاشرت آنها با همدیگر می باشد که از حیث الگو گیری تأثیر بسزایی در انس کودکان و نوجوانان با قرآن کریم دارد .

6) آنچه شایسته است در زمینه ی تعلیم و تربیت قرآنی کودکان و نوجوانان مورد توجه قرار گیرد ، این است که این آموزشها باید به گونه ای باشد که کودکان و نوجوانان را وادار به تفکر در پیامها و موضوعات نماید ، نه آنکه باعث شود مطالب و معارف را بی پایه و گذرا بپذیرد تا بعد به سبب فقدان مبانی عقلانی به سرعت در هم فرو ریزند .  

شیوه ها و نکات مهم در آموزش و تبیین داستان ها و قصص قرآنی:

 در زمینه آموزش و تبیین داستانها و قصص قرآنی باید به شیوه ها و نکات زیر توجه داشت:

1) نخستین نکته ای که بایستی در انتخاب داستانها و بیان آنها برای کودکان مدنظر داشت ، پاسخگویی به نیازهای عاطفی ، اخلاقی ، اجتماعی ، مذهبی کودکان – از طریق آن داستانها و تمثیل هاست .

2) دومین نکته ، چگونگی تأثیرات داستانها در روحیات لطیف و شاد کودکان و نوجوانان است . بهتر است زمینه های لطف و امید بخش و شادی آفرین را از قصص قرآن انتخاب و در قالب و مفاهیم کودکانه آورده شود تا مذاق کودک و نوجوان را نسبت به معارف قرآنی شیرین نمایند .

3) سومین نکته ، بهره گیری از داستانها و ادبیات مناسبی است که چهره ای زیبا ، دلنشین ، مهربان و با عطوفت از خدا ، پیامبران و امامان (ع) به نمایش گذارد و از داستانهایی که نیازمند قدرت نگرش مقایسه ای است پرهیز شود

4) برای هر آیه بایستی قصه ای زیبا و ماندگار از سیره ی قرآنی پیامبر اکرم (ص) و ائمه ی اطهار که اسوه ی حسنه هستند تهیه و در قالب ادبیات کودک و نوجوان به ذکر آن پرداخت .

5) طرح قصه های قرآن باید طوری باشد که در کودکان و نوجوانان انتظار و امید و حرکت بیافریند و داستانها ملال آور و خسته کننده نباشد . 6) از بیان داستانها و افسانه های دروغین ، خیالی ، خرافی و تردید برانگیز که به عنوان چاشنی بیان داستانها استعمال می شود باید به شدت پرهیز نمود تا از رسوخ و رسوب مطالب نادرست در ذهن کودکان و نوجوانان جلوگیری شود .

بررسی نیازهای کودکان و نوجوانان

با توجه به دسته بندی آیات و با استفاده از روانشناسی می توان نیازهای انسان را در شش گروه قرار داد :

1) نیازهای عاطفی

دوست داشتن و مورد محبت دیگران قرار گرفتن از نیازهای مسلم هر انسان است و این نیاز در کودکان و نوجوانان کاملا محسوس است ، اگر فرصت محبت کردن برای آنها فراهم شود ، یقینا توانایی جلب توجه دیگران و ایجاد فرصت برای اینکه دیگران نیز بتوانند آنان را دوست داشته باشند و به آنان توجه کنند نیز به وجود خواهد آمد .

2)نیازهای اجتماعی

در دنیای رو به تحولی که در آن ، ارتباط و توانایی برقراری ارتباط با دیگران نقش عمده ای در موفقیت مردم دارد باید به نیازهای اجتماعی توجه بسیار شود . کودکان و نوجوانان در صورتی که بتوانند با بزرگسالان ، یا همسایگان  ، افراد بیگانه ، معلم و با والدین خود ارتباط مناسب برقرار کنند ، قادر خواهند بود بسیاری از نیاز ها و مشکلات خود را در زندگی برطرف کنند .

3) نیاز به دانستن و ارضای حس کنجکاوی

داشتن فکر خلاق و جستجوگر و فعال از ویژگی های انسان های موفق در عصر متحول کنونی است . در صورتی می توان چنین ویژگیهایی را در کودکان و نوجوانان پرورش داد که امکان جستجوی پاسخ برای سؤالهای بیشمار و کنجکاوی پایان ناپذیر آنان فراهم شود .

4) نیازهای مذهبی

اعتقاد به خداوند و داشتن ایمان و الگوهای صحیح رفتاری و اعتقادی ، نه تنها روش زندگی مناسب را به کودکان و نوجوانان می آموزد و می شناساند ، بلکه ارزشهای لازمه ی یک زندگی سالم یا حیات طیبه را به آنان معرفی می کند .

5)نیاز به ارتباط با طبیعت

تضاد در طبیعت در روحیه ی انسان نیز وجود دارد .برای اینکه کودکان و نوجوانان بتوانند با تضاد درون خود مبارزه کنند و ناملایمات زندگی را بپذیرند باید با طبیعت مأنوس شوند . افراد طبیعت گرا معمولا روحیه ای سالم و معتدل دارند ، سختی و مبارزه را خوب تحمل می کنند و بهتر با آن رو به رو می شوند .

6) نیاز به شناخت استعدادها و توانایی ها

بسیاری از افراد در بزرگسالی زمینه های علاقه و توانایی های خود را کشف می کنند . این افراد احتمالا دردوران کودکی و نوجوانی فرصت شناخت و در نتیجه قابلیت های خود را پیدا نکرده اند . عدم شناخت استعدادها و توانایی و علاقه در بعضی افراد موجب سرخوردگی و بروز بسیاری از نا ملایمات اخلاقی و رفتاری می شود . پیرامون تمام موارد و نیازهای فوق آیات فراوانی در قرآن آمده است و بخشی از این آیات د