فصل اول
دوپینگ چیست؟
همگام با پیشرفت سایر علوم، دنیای طب و دارو نیز دچار تغییر و تحولاتی می شود. یک سری داروهای جدید وارد بازار گشته و یک سری داروها مصرفشان منسوخ می گردد. متاسفانه همواره یک عدد از این پیشرفتها استفاده سوء می برند و در همین راستا، استعمال داروهای نیروزا و محرک در ورزش یکی از مسائلی است که جوامع کنونی با آن روبرو هستند و از طرف دیگر، شوق شهرت طلبی و عنوان پرستی مصرف این گونه داروها را وسوسه کرده و بر آن دامن می زند.
در طی چند سال گذشته، افزایش وسایل ارتباط جمعی، انواع روزنامه و مجلات ورزشی و پزشکی و چاپ و انتشارات کتاب در زمینه های مختلف ورزشی موجب شده که اطلاعات ورزشکاران در مورد نحوه تغذیه، صدمات ورزشی و انواع مختلف داروهای غیر مجازی که در ورزش مصرف می شوند افزایش یابد. ولی با وجود فزونی اطلاعات در این زمینه، به همان شدت نیز بر مصرف این داروها افزوده می شود و جالب اینجاست که هر چه ورزشکاران را از این مسئله بیشتر منع می کنی بیشتر کنجکاو شده و خطر استعمال دارو بالا می رود.
وقتی که چند سانتیمتر، چند کیلو، چند گرم و چند ثانیه اختلاف می تواند یکی را قهرمان و دیگری را مغلوب، یکی را به اوج و دیگری را به حضیض برساند، اینجاست که معلوم می شود چرا شعار «پیروزی به هر قیمت» هدف ورزشکاران قرار می گیرد و مصرف انواع داروهای زیان بخش و مهلک رواج می یابد. این موضوع بدیهی است که هر ورزشکاری الزاما قهرمان نیست؛ ولی چون امروزه فقط قهرمان را تحویل می گیرند و برای آنها ارزش قایل می شوند و نه بازندگان را، لذا به هر قیمتی که شده سعی در قهرمان شدن دارند و قیمتی که برخی ورزشکاران به شوق قهرمان شدن می پردازند بسیار گران است و چه بسا جان خود را نیز در این راه از دست می دهند.
بدین ترتیب اندیشه های پاک کسانی که در سه قرن قبل از میلاد مسیح بازیهای المپیک را پایه گذاری کردند، اکنون جلوه خود را از دست داده است. قهرمانانی که قرار بود نمایندگان ملتها باشند و بر پایه دوستی و صلح و صفا رقابت کنند اکنون به دستور مقامات کشورهای خود به انواع شیوه های پسندیده و ناپسند متوسل می شوند تا بر سکوی قهرمانی بایستند و اهداف سیاسی دولتها را جامه عمل بپوشانند و در این راه جان خود را نیز می بازند. بنابراین داروهای مخدر و محرک نه تنها جان قهرمانان بلکه هدف و نفس ورزش و آینده آن را به مخاطره انداخته است، باشد که ورزشکاران با درک نفس عمل و بالا بردن سطح فکر خویش جلوی این اهداف را سد کرده و ابهت و صفا و صمیمیت اخلاقی از دست رفته ورزش را به جای اول خود باز گردانند.
تعریف دوپینگ
طبق تعریف کمیته بین المللی المپیک، دوپینگ عبارتست از تجویز یا استعمال هر نوع ماده خارجی و یا هر گونه ماده فیزیولوژیک خود بدن با مقادیر غیر طبیعی یا راههای غیر معمول توسط ورزشکار مسابقه دهنده با هدف انحصاری افزایش کاذب کارآیی و تواناییهای خویش در مسابقه.
تقسیم بندی و انواع دوپینگ
اگر چه سوء مصرف دارو در ورزش یک افزایش تصاعدی را نشان می دهد و تمام اقدامات انجام گرفته در جهت کنترل این پدیده تا کنون بی حاصل بوده است، هنوز هیچگونه تقسیم بندی در مورد دوپینگ ارائه نشده است. نظر مولف بر این است که برای کنترل دوپینگ باید اولویت بندی شود و لازمه اولویت بندی ارائه یک تقسیم بندی مورد قبول عموم است تا بر اساس آن اقدامات موثری اتخاذ گردد.
مولف به دلیل هشت فعالیت در زمینه طب ورزش تقسیم بندی زیر را ارائه کرده است و یک نسخه از آن را جهت تایید و رفع معایب به کمیسیون پزشکی کمیته بین المللی المپیک ارائه کرده است:
سوگند نامه ضد دوپینگ
المپیک 2000 سیدنی از جنبه های مختلف به عنوان بهترین و با شکوه ترین المپیک تاریخ نام گرفت و در طول تاریخ بازیهای المپیک برای اولین بار در طی مراسم افتتاحیه بازیها سوگند نامه ای به نیابت از ورزشکاران حاضر قرائت شد که بر اساس آن ورزشکار متعهد می شود که در جریان بازیها از دارو استفاده نکند.
این سوگند نامه برای اولین بار در المپیک 2000 سیدنی به نیابت از 11 هزار ورزشکار شرکت کننده در این بازیها توسط رشله هاوکز( Rechelle Hawkes کاپیتان تیم هاکی زنان استرالیا قرائت گردید. متن کامل انگلیسی و ترجمه سوگند نامه ضد دوپینگ به قرار زیر است:
“In the name of all the competitors, I promise that we shall take part in these Olympic Games, respecting and abiding by the rules which govern them, committing ourselves to a sport without doping and without drugs, in the spirit of true sportsmanship, for the glory of sport and the honor of our teams”.
" بنام تمام ورزشکاران شرکت کننده، بخاطر عزت و سربلندی ورزش و سرافرازی و افتخار تیم مان متعهد می شوم که ضمن احترام و وفاداری به قوانین حاکم و التزام به عدم استفاده از دوپینگ و دارو در این بازیهای المپیک شرکت کنم که این همانا روح ورزشکاری حقیقی است ".
این سوگند نامه در دسامبر 1999 از سوی کمیته بین المللی المپیک (IOC) به عنوان یک ماده اصلاحیه و فتوائیه به سوگند نامه قدیمی ورزشکاران اضافه گردید. توصیه می کنم برگردید و این سوگند نامه را مجددا و با صدای بلند بخوانید. جملات این سوگند نامه روح انسان را تکان می دهد، مسابقات ورزشی که قرار است بر پایه دوستی و صلح و صفا باشد امروزه به دست آویزی جهت جامه عمل پوشاندن اهداف دیگر درآمده است. با این امید به اینکه این سوگند نامه را هرگز فراموش نکنیم.
فصل دوم
دوپینگ خون و تزریق مواد افزاینده پلاسما
یکی از روشهای دوپینگ در میان ورزشکاران دوپینگ خونی است. این روش برای اولین بار در المپیک مونترال 1976 توسط لاسه ویرن دونده فنلاندی بکار گرفته شد. ولی گزارشاتی وجود دارد که نشان می دهد این روش در سال 1947 نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
بطور کلی روش دوپینگ خون بدین ترتیب است که چند روز قبل از مسابقه ورزشکار به ارتفاع بلندتری برده می شود و به علت بلندی و کاهش فشار اکسیژن خون شریانی ماده ای بنام اریتروپویتین آزاد می شود. این ماده که در حقیقت نوعی هورمون است در فرد بالغ عمدتا توسط کلیه ها و در جنین توسط کبد ساخته می شود و با تاثیر روی مغز استخوان تولید گلبولهای قرمز را افزایش می دهد.
بدین ترتیب تولید گلبول های قرمز که عمل انتقال اکسیژن را به عهده دارند زیاد می شود تا اینکه اکسیژن رسانی به بافت های بدن مختل نگردد. در این حال که تعداد گلبولهای قرمز زیاد شده است از ورزشکار حدود یک لیتر خون می گیرند و آن را غلیظ و منجمد می کنند و برای روز مبادا نگه می دارند و درست پیش از مسابقه همین خون دوباره به بدن ورزشکار تزریق می شود. در نتیجه این عمل، ظرفیت اکسیژن گیری خون تا 20 درصد افزایش می یابد و به علت افزایش اکسیژن رسانی شخص دیرتر خسته می شود. بنابراین، دوپینگ خونی ذخیره اکسیژن بدن را زیاد می کند و در نتیجه کار دوندگان مسافتهای طولانی و دوچرخه سواران را آسان می کند. گفته می شود که با 3 هفته اقامت و تمرینات ورزشی در ارتفاعات بلد می توان اثری همانند دوپینگ خونی ایجاد کرد.
دوپینگ خونی را با هیچ آزمایشی نمی توان اثبات نمود؛ زیرا هیچگونه ماده خارجی یا متابولیکی در نمونه های مورد آزمایش یافت می شود. روشی که اخیرا پیشنهاد شده است اندازه گیری سطح هورمون اریتروپویتین خون است. مطابق آنچه که گفته شد این هورمون تولید گلبولهای قرمز را تحریک می کند و در صورت کافی بودن و افزایش سطح گلبولهای قرمز میزان اریتروپویتین کاهش پیدا می کند. بنابراین در ورزشکاری که خون اضافی دریافت می دارد به دلیل افزایش میزان گلبولهای قرمز تولید هورمون اریتروپویتین مهار می شود، ولی این روش از حساسیت کمی برخوردار بوده و دقت کافی ندارد و با این حال طبق قوانین بین المللی المپیک دوپینگ خونی جزء روشهای غیر مجاز و ممنوع به حساب می آید.
خطرات و عوارض دوپینگ خون
به دلیل خونگیری و انبار آن و تزریق مجدد آن به فرد خطرات عمده ای که جان ورزشکاران استفاده کننده از این روش را تهدید می کنند عبارتند از: (1) هپاتیت یا ورم کبد. در میان انواع هپاتیت ها، خطرناک ترین آنها هپاتیت نوع B می باشد؛ زیرا از یک طرف ممکن است فرد دچار هپاتیت برق آسا گشته و طی چند ساعت به اغمای کبدی برود که میزان مرگ و میر زیادی دارد و از طرف دیگر خطر مزمن شدن و ناقل شدن وجود دارد که طبق گزارشات پزشکی احتمال سرطان کبد در این افراد بالا می رود.
راه اصلی انتقال هپاتیت نوع B بوسیله تزریق می باشد(تزریق خون یا فرورفتن سوزن آلوده به بدن). بنابراین در ورزشکارانی که از دوپینگ خونی به ویژه از خون افراد غیر خویشاوند استفاده می کنند خطر هپاتیت افزایش می یابد. (2) احتمال ابتلا به بیماری ایدز (AIDS ) در این افراد افزایش می یابد؛ زیرا یکی از راههای اصلی سرایت بیماری ایدز انتقال خون است و این امر در مورد خون های کهنه تر که برای مدت زمان بیشتری انبار شده اند به مراتب بیشتر صدق می کند، (3) افزایش خاصیت چسبندگی خون و لخته شدن خون در درون رگهای بدن.