تحقیق مقاله میان افزود ها - بدل یا معترضه ؟

1. مقدمه

میان افزودها

میان افزودها نامی است که ما به مجموعه ساخت های بدلی و ممعترضه داده ایم . به نظر می رسد در تعاریفی که دستور نویسان از این دو گروه ساخت دستوری ارائه می کنند ، نیز نوعی اشتراک به چشم می خورد و آن مفهوم وقفه ای است که در طرح جمله اصلی پیش می آید . فرشید ورد (1375: 229) عبارت درنگی خاصی را به کار می برد . در هنگام کاربرد ساخت های بدلی ، به این دلیل وقفه پیش می آید تا توضیحات بیشتری در باره هسته ارائه شود ، هر چند برخی دستور نویسان از عبارت دیگری همچون توصیف اسم دیگری ، نام دیگر شخص ، شغل یا موقعیت اجتماعی وی بهره گرفته اند (باغینی پور 1376: 17) . اما جمله معترضه ، جمله ای است که در ضمن جمله اصلی می آید و مفهومی چون دعا و نفرین و تذکر و توضیح و جز آنها را می رساند ، اما در مفهوم جمله اصلی نقش ندارد ؛ از این رو حذف آن ، خللی در معنی و پیام جمله اصلی پدید نمی آورد ، مانند دو جمله روانش شاد باد  و بر خلاف آن چه معروف شده  در دو مثال زیر :

استادم ، روانش شاد باد ، در فلسفه و عرفان کم نظیر بود .

مزد کیان ، بر خلاف آنچه معروف شده ، زندگی زاهدانه ای داشتند . (احمدی گیوی و انوری 1374: 206)

اما احمد گیوی و انوری در دستور زبان فارسی (2) خود دو مثال دیگر هم آورده اند :

بابک ، خدا حفظش کند ، بچه مؤدبی است .

مطابق روایت مسیحیان -- و این روایت با قرآن کریم تطبیق نمی کند -- عیسی (ع) به دست مخالفان کشته شد .

ریچارد ای اسپیرز(1373: 56- 155) بین لفظ معترضه و بند معترضه فرق می گذارد و بند معترضه را نوعی مشخص از لفظ معترضه به شمار می آورد . از نظروی  لفظ معترضه ساختاری است که اطلاعات اضافی یا تکمیلی ارائه می کند و این نوع لفظ را می توان بدون لطمه خوردن به دستوری بودن یا معنای بنیادی سایربخشهای جمله حذف کرد :

Granted, I was late.

I hope to be early- very early – next time.

Keeping track of our investment, as we must do from time to time, is much easier with a computer.

We all arrived on time, of course.

و بند معترضه بندی غیر اساسی است که اطلاعات اضافی یا تکمیلی ارائه می دهد :

Jim , the man you just met, is my brother .

Our cat, the one we just bought, is getting to be annoying.

My Uncle George ,who became a farmer ,just adores our cat.

We gave another one to Mellissa, the one who had the curly hair, because she looked so much like Shirley Temple.

مک آرتور(1992) نیز در  توضیح parenthesis  در فرهنگ زبان انگلیسی خود آورده است :کلمه، عبارت ، بند یا جمله ای توصیفی ،توضیحی یا بدلی که ساختار را به گونه ای با وقفه مواجه می سازد که برآن تأثیری ندارد . در مورد این که آیا صفت می تواند در نقش بدل ظاهر شود یا خیر نیز توافق چندانی بین دستور نویسان دیده نمی شود. تنها صادقی (1357) ، مشکوه الدینی (1373) و ارژنگ(1374) بر این باورند که صفت را می توان در نقش بدلی به کار برد . انوری و احمدی گیوی (1374: 128) در توضیح نقش بدلی ، تبصره ای آورده اند بدین شرح که صفت نیز می تواند نقش بدلی داشته باشد ، همان گونه که در مثال های بالا برخی از بدلها در اصل ، صفت بوده اند  . از آنجا که ایشان نقش بدلی را در بخش اسم آورده اند می توان به این نتیجه رسید که این کلمات که در اصل صفت بوده اند ، اکنون اسم اند و بدل . مثالهای ایشان عبارتند از :

گاندی ، منجی و پیشوای محبوب هند ، از چهره های درخشان قرن بیستم است .

از شیراز ، شهر ادب پرور فارس ، مردان نامدار و بزرگی برخاسته اند.

دهخدا، علامه و محقق نامی ، به زبان و ادب فارسی خدمتی بزرگ کرده است .

به نظر می رسد توضیح ایشان گرهی از کار فروبسته این سؤال نمی گشاید که آیا صفت در نقش بدل بکار می رود یا خیر . کافی است مثال های ایشان را با مثال های صادقی (1375)، مشکوه الدینی (1373) و ارژنگ(1374) مقایسه کنیم ؛ ما در این جا تنها مثال ارژنگ (ص 81) را می آوریم :

 دختر کوچکم بیچاره امروز بیمار شد .

نگارنده بر این باور است که مباحث مطرح شده در این مقاله می تواند گره از کار بدل واقع شدن یا بدل واقع نشدن صفت بگشاید . در واقع شاید بتوان گفت که این مقاله بر آن است که دلیل استفاده از میان افزودها (بدلها و معترضه ها ) را در زبان های بشری توضیح دهد و این خود نتایج مثبت دیگری نیز به بار خواهد آورد.

3.     معنا شناسی انتساب

پالاکاز (1993: 77 - 239) در مقاله ای تحت عنوان معنا شناسی انتساب :دنیاهای زبانی و زاویه دید  به طرح مسائلی پرداخته است که بررسی آنها می تواند دلیل استفاده از ساخت های بدلی و معترضه را در زبان های بشری شرح دهد . بخش سوم مقاله حاضر عمدتا بر اساس مقاله پالاکاز است . وی در چکیده ای که قبل از مقاله خود ارائه کرده است ضرورت پرداختن به این مسئله را شرح داده است ؛ وی بر این باور است که آن تئوری معنایی ای موفق است که در آن زاویه دید شناختی شرح داده شده باشد . در این شرح ، تمام معانی بیان شده در متن را باید به منابع شخصی یا منابع شخصی ادعایی منسوب کرد . این بدان معنی است که تئوری معنی شناسی باید کل متن را به دنیای زبانی اختصاص دهد.... با چنین دنیای زبانی این امکان فراهم می آید تا به توصیف تغییراتی در زاویه دید بپردازیم که با نقل قول غیر مستقیم اول شخص در زبان بیانی همراه اند ؛ زمان گردانی و سبک گردانی را نیز را می توان با توصیف تغییرات در زاویه دید و دنیای زبانی توصیف کرد .

در نگاه نخست ، زاویه دید ظاهراًهیچ ارتباطی با معنا ندارد . گافمن (1981: 128) به مواضع (سخنی که ترتیب ، وضع یا موضع، یا نگارش ، یا خود معرفی شده شرکت کننده است ) و کونو (1972) به پایگاه سخنگو  اشاره داشته اند ؛ بنفیلد (1982) که به زاویه دید در ادبیات می پردازد، مطلبی پیرامون سبک گفتار و تفکر ارائه شده  و کورودا (1973) مطالبی پیرامون سبک های گزارشی و غیر گزارشی نوشته اند . این سبک ها و پایگاها چه ربطی به معنی دارد ؟ در این مقاله ، ثابت خواهیم کرد که توجه به زاویه دید در سخن در واقع برای تحلیل معنایی بسیار مهم است . همان گونه که ون دایک (1977: 49-47) خاطر نشان می سازد قضایا بر واقعیات دلالت دارند ؛ قضایا وقتی به هم مربوط اند که واقعیات به هم مربوط باشند . این به نوبه خود بستگی به یکسانی زاویه دید دارد که از آن زاویه دید این واقعیات بیان شده اند .

رفتار بی ثبات پیش فرضها دلیلی دیگر بر وابستگی به زاویه دید است . گزدار (1979: 119) مدعی است که صدق جمله (1) مستلزم صدق جمله (2) است :

(1) John regrets having killed his father.

(2) John killed his father.

و کارتانن و پیترز (1979) مدعی اند که صدق جمله (3) پای جمله(4) را به میان می کشد. و این به نوبه خود پای جمله (5) را به میان می کشد :

(3) John forgot that it wasn’t Bill who tapped Mary’s phone.

(4) It wasn’t Bill who tapped Mary’s phone.

(5) Someone tapped Mary’s phone.

اما نادرستی این ادعاها را آمیزه بافتی مناسبی به راحتی ثابت می کند ... بنابراین ، در مثال 6 هر چند محتوی بیان شده در بخش با حروف ایتالیک چاپ شده (که هم تراز با جمله یک است ) ممکن است صحت داشته باشد ، اما محتوی بخش هم تراز با جمله 2 ، حداقل از زاویه دید سخنگو نمی تواند صحت داشته باشد :

(6) In his disturbed condition, John wallows in guilt, real and imagined. For example, John regrets having killed his father, but his father isn’t dead, I just had lunch with him.

 در اینجا...  سخنگو با موقتاً از زاویه دید شبیه سازی شده جان سخن گفتن ، محتوی بند متممی مربوط را به جان نسبت می دهد . به همین ترتیب ، در مثال (7) در حالی که محتوی بخش با حروف ایتالیک چاپ شده هم تراز با جمله (3) ممکن است از زاویه دید سخنگو صحت داشته باشد ، اما محتوی بخش هم تراز با جمله (5) صحت ندارد :

(7) John mistakenly believed that someone had Mary’s phone, a proposition to which he became irrevocably committed. And upon personally investigating the matter, he came to the conclusion that it couldn’t have been Bill. But sometime later, John forgot that it wasn’t Bill who tapped Mary’s phone and accused him of it to his face.

در این جا ، نیز متن این موضوع را روشن می سازد که سخنگو محتوی متمم مربوطه را به جان نسبت می دهد .در واقع ، محتوی متممهای در برگیرنده واقعیت در مثال (1) و (3) از نظر انتساب مبهم اند ، و بنابراین، این جمله اگر جزئی از یک متن نباشد ، معلوم نمی شود که قرار است از زاویه دید چه کسی محتوایش درک شود . هر چند ابعاد در بر گیرنده واقعیت مثالهای (1) و (3) براین نکته به راستی دلالت دارند که متمم هایشان را باید از نظر واقعیات به حساب آورد ، اما این نکته را روشن نمی کنند که توسط چه کسی (آیا سخن گو یا طرف دیگری ، همچون 6و 7 ) و به کدام مفهوم نگرشی (مثلاً واقعیاتی در ارتباط با باور ، واقعیاتی فرضی یا واقعیاتی تخیلی )؛.. بافت زبانی نقشی بس حیاتی در تعیین زاویه دید و روابط معنایی مربوطی دارد که ارزش گذاری صدقی بدان ها وابسته است .

(8)بافت غیابی :

ب)سخن گو منبع تمامی معانی ابراز شده است ؛

پ) زمان ارجاعی ، زمان سخن گفتن است ، یعنی حال .

بافت غیابی برابر است با تخصیص دادن جملات مجزا (و بنابراین محتوی این جملات ) به یک دنیای زبانی خاص که زاویه دید سخنگو را جلب می کند . به طور کلی ، دنیای زبانی ساختاری است که زاویه دیدی شناختی را جلب می کند و چنین تعریف می شود :

(9)دنیای زبانی :

گسترده ای از متن که در ارتباط است با :

الف) ذهنیتی منحصر به فرد

ب) منبعی ذی شعور و منحصر به فرد

پ) زمان ارجاعی منحصر به فرد

جمله بدون اختصاص یافتن به دنیای زبانی ، مجموعه ای پیش ارتباطی باقی می ماند که دارای روابط معنایی است که حداقل تا حدی تعیین نشده اند . پس با دو مشکل دست به گریبانیم : 1) مشکل روابط معنایی در جملات منفرد ،2) مشکل تأثیر بافت زبانی بر انتساب . در واقع معنا شناسی انتساب بر آن است تا ادراکاتی از این قبیل را شرح دهد که چه کسی پاسخگوی کدام معانی ابراز شده در یک متن است . معانی را باید به منابعشان منتسب کرد : نقل قول مستقیم را به طرفی که از وی نقل شده است ، نقل قول غیر مستقیم را به طرفی که از وی نقل قولی غیر مستقیم صورت گرفته است ، محتوی رؤیای گزارش شده یک نفر ، گفتاری طعنه آ‎میز را به شخصیت پنهانی طعنه زن ، .. ..البته انتساب سخنگو در مقام سخنگو مورد بی نشان است . سخن ، حتی گونه تک گویی آن ... ترکیبی از معانی ابراز شده از زوایای دید گوناگون تلقی می گردد .

 برای رد یابی مفهوم دنیاهای زبانی می توان مستقیماً سراغ مورگان (1996، 1973) رفت ؛ در این دو اثر مفاهیم دنیاها و محمولهای خالق دنیا ، به عالم زبان شناسی عرضه شده اند . دنیاهای زبانی همچنین مفاهیم جدید تر و متفاوتی را نیز به خاطر می آورند ، مفاهیمی همچون بازنمودهای سخن  درکمپ (1981) ، فایلهای مرتبط  در هیم (1983) ،موقعیت ها  در باروایز و پری (1983) ، فضاهای ذهنی  در فوکونی یر (1985) ، قلمروهای سخن در سورن (1985) و زمینه مشترک در کارتانن و پیترز (1979) . دنیاهای زبانی همچنین در ارتباط با بافت ها و حوزه های بافتی  در مک کالی (1981، 1982) می باشند .

3-1 خلق دنیا

در رویکرد مبتنی بر دنیای زبانی به متن ، دنیای زبانی ساختاری تفسیری است که به محتوی بافتی متن هویتی انتسابی می بخشد و وجه مشخصه آن... حداقل سه پارامتر استدلالی است ، یعنی ذهنیتی منحصر به فرد ، منبع ذی شعور منحصر به فرد ، و زمان ارجاعی منحصر به فرد. دنیاهای زبانی بزرگ ترین ساختار زبانی است که در آن کل متن ...  به یک یا بیش از یک دنیای زبانی تخصیص داده می شود به مثال زیر دقت کنید :

(10) Mary dreamed that John and her brother were being held captive in a Chinese laundry and that John was trapped in an overly starched white shirt.

بازنمود این مثال را پالاکاز به شکل نمودار زیر آورده است :

Fact, self, contemp

Mary i , dream j  -ed k

Dream j , Mary i , past k

that John and her brother were being held captive in a Chinese laundry and that John was trapped in an overly-starched white shirt.

نمودار 1

در این نمودار ، مستطیل نقطه چین بیرونی ، دنیایی اشاره ای است ، و در این مورد دنیای زبانی مسلط بر متن است که دنیای سخن گو را نشان می دهد . دنیای زبانی وابسته ، که هم تراز با بند وابسته مربوط به گزارش رؤیاست ، مثالی است از نمونه ای آرمانی از دنیای زبانی که محمول خلق کننده دنیا مطابق با قاعده خلق دنیا بر پا کرده است . مستطیلهای با خط پیوسته ، دنیای زبانی را نشان می دهد :

 (11) خلق دنیا :

الف) ذهنیت = وضعیت ذهنی نمایه گذاری شده که محمول خلق کننده دنیا بیان کرده است ؛

ب) منبع= منبع، عامل یا تجربه گر نمایه گذاری شده محمول خلق کننده دنیا ؛

پ) زمان ارجاع = زمان نمایه گذاری شده محمول خلق کننده دنیا (یا زمان نمایه گذاری شده هم تراز با دیگر عوامل زمان بندی ، همچون قیدهای زمان ).

قاعده خلق دنیا .... دنیای زبانی نمایه گذاری شده وابسته ای ارائه می کند .... و ذهنیت ، منبع و زمان ارجاعی آن را می توان به شکل

and  past  k ، Mary j ،   i dream 

بازخوانی و به شکل زیر به آن ارجاع داد :

and  past  k)  ، Maryj ،   i dream  LW (

3-2 استمرار دنیا

به جمله زیر دقت کنید :

(12) Mary dreamed that John and her brother were being held captive in a Chinese laundry. John was trapped in an overly starched white shirt.

اگر (12) را با (10) مقایسه کنیم ، می بینیم که هم معنایند و این در حالی است که در (12) دو جمله داریم . هم معنایی (12)و (10) را قاعده استمرار دنیا شرح می دهد و جمله دوم مثال (12)  را در دنیای رؤیا نشان می دهد :

(13) استمرار دنیا

دنیای زبانی به طور نامحدود در متن پیش می رود (در متن نوشتاری [در انگلیسی] به سمت چپ و با گذر از محدوده جمله ) تا این که وقفه ای در آن ایجاد کنند .

مفهوم وقفه در دنیای زبانی ، مفهومی است بس اساسی در تحلیل ساختهای میان افزود . در ساده ترین وضع ، وقفه با ارجاع صریح رو به عقب به دنیای زبانی تحقق می یابد :

Mary dreamed that she was hungry. The dream made her angry.