تحقیق مقاله پیوند زبان و شخصیت در جای خالی سلوچ «بند اول» محمود دولت آبادی

مقدمه:

چگونه بنویسیم که خواننده از ابتدا تا انتهای داستان همراه نویسنده حرکت کند و نه تنها همراه نویسنده باشد که با لذت و بدون اینکه یک لحظه کتاب را از خود جدا کند، پا به پای نویسنده جلو رود.

شخصیت های یک داستان چگونه پرورانده شوند که خواننده احساس کند، شخصیت های خیالی داستان، افرادی هستند صاحب پوست، گوشت و خون که حتی صدای نفس کشیدنشان شنیده می شود و بعد از کنار گذاردن کتاب، آن ها را زنده تر از اطرافیان خود ببیند و آن گونه با دنیای کتاب ارتباط برقرار کند که ارتباطش با محیط اطراف بریده شود.

یکی از عواملی که مخاطب با داستان ارتباط نزدیکی برقرار می کند، گفتگو است. حال این گفتگوها یا گفتگوی شخصیت ها با یکدیگر است یا گفتگوی درونی شخص با خودش.

در روند داستان هر چه حضور نویسنده نامرئی تر باشد و خواننده با پیش روی داستان و یا گفتگوی شخصیت ها ارتباط وقایع را درک کند، داستان جذاب تر است. حال این که، گفتگوها چطور پرورده شوند، بسته به درک نویسنده از موقعیت افراد در اجتماع دارد نویسنده تازه کار نثرش یکدست است و تمام شخصیت های داستانش یک جور یا نامتناسب با موقعیت اجتماعی شان حرف می زنند، همین امر مانع از آن می شود که مخاطب ارتباط نزدیکی با داستان برقرار کنند.

مقدمه:

حسن عابدینی در انتقاد از داستان های علی محمد افغانی این گونه می نویسد:

«شخصیت ها به شیوه ای رئالیستی پرداخت نشده اند، اعمال آنان باور نکردنی است و گفتارشان با وضعیت روحی و زیستی شان منطبق نیست. مثلا روستاییان همچون اقتصاددانان و سیاستمداران درباره اقتصاد، ماشینی کردن کشاورزی و اصول بهره کشی بحث می کنند.»( عابدینی حسن 1386؛ 532)

در اجتماعی که زندگی می کنیم، هر روز با افراد زیادی در ارتباط هستیم؛ رانندگان تاکسی در مورد چه چیزی حرف می زنند و یا لحن صدایشان چگونه است؟ مطمئنا طرز گفتگوی آنها با رانندگان کامیون متفاوت است. حتی طرز راه رفتن شان با یکدیگر فرق می کند.«به این ترتیب گونه ی کاربردی ای که هر فرد در جریان ارتباط بر می گزیند، بیان گر جای گاه اجتماعی وی است.»(مهاجر مهران، نبوی محمد 1376: 34)

زبان افراد بسته به سن، جنس(مرد و زن) تحصیلات، طبقه اجتماعی، شغل و... مختلف است.

«یک زن مدپرست باید مثل یک زن مدپرست حرف بزند. یک زن هرزه مثل یک زن هرزه و... صحبتها، باید برای نشان دادن خصوصیات اخلاقی و روحی و فکری کسانی که حرف می زنند، و برای جلو بردن داستان به کار رود.»(موام سامرست:                11)

باید توجه داشته باشیم که زبان هر فردی بنا به شرایط مختلفی که در آن قرار می گیرد تغییر می کند.

زمانیکه عصبانی هستیم تندتر حرف می زنیم، احتمالا به لکنت می افتیم یا یکی از اعضای بدنمان پرش پیدا می کند. اگر از طبقه فرهنگی پایینی باشیم، احتمالا فحش می دهیم، پیرزنها و افراد ناتوان نفرین می کنند و در این هنگام از جملات و مصوتهای کوتاه استفاده می شود تا سرعت ادای کلمات بیشتر شود و سریعتر خشم ما بیرون بریزد. اما هنگام اندوه و ناراحتی از جملات طولانی و کلماتی که مصوت بلند دارند استفاده می شود. البته این اتفاقات بصورت ناخودآگاه و براساس روحیه و ویژگی درونی هر شخص صورت می گیرد.

انسانها در موقعیت های مختلف یک جور واکنش نشان نمی دهند، ترافیکی را تصور کنید، ممکن است راننده ای با خونسردی منتظر بماند تا چراغ سبز شود راننده دیگری با کلافگی دستها و پاهایش را تکان می دهد و دیگری مدام بوق می زند، و در سوی دیگر چند جوان الکی خوش در حالیکه آدامس می جوند و می خندند از فرصت استفاده کرده و شروع به دست زدن و رقصیدن می کنند.

حتی زبان افراد در یک روز گرم تابستان که مگسهای مزاحم را از اطراف خود دور می کنند، با یک صبح سرد زمستانی که پا تند می کنند تا سریعتر به مقصد برسند متفاوت است.

زبان یک فرد پیر با زبان یک جوان مختلف است. افراد پیر با صبر و حوصله از گذشته حرف می زنند و متناسب با آن بیشتر فعل های گذشته را در جملاتشان می آورند و باید به این نکته توجه داشته باشیم که زبان کودکان زبانی متفاوت از دیگران است:

به داستان زیر از            توجه کنید، گفتگویی است از زبان یک کودک نه ساله که برادرش را از خود می راند:

«برو. نمی توانی با ما بیایی! برگرد برو خانه! ما می رویم مغازه چیزی بخریم. می روی زیر ماشین. می گویم برو، تو نمی توانی با ما بازی کنی، دهنت بوی شیر می دهد. برو موی دماغ ما نشو، هنوز خیلی کوچکی. کی بهت گفت دنبال ما راه بیفتی، برو گم شو...»(گلشیری احمد:                   253 و 250)

حال نویسنده موفق کسی است که بتواند دنیای متفاوت هر انسانی را کشف کند و به خوبی در داستانش نمایش دهد:«نه زبان ما یک پارچه، هم گون و واحد است و نه جهان ما: ما در دنیایی متکثر و بس گونه، و متشکل از جهان هایی بی شمار زندگی می کنیم.»(مهاجر مهران، 20)

فصل اول: زبان و قدرت

زبان هر فردی متناسب با شرایط زندگی و یا جایگاه اجتماعی که دارد شکل خاصی به خود می گیرد. مسلمه زن کدخدا با حالتی نیمه دیوانه و منزلت بالای اجتماعی اش، زبانی خاص خود را داراست. تنها توصیف دولت آبادی از شخصیت مسلمه کافی نیست، زبان او نیز باید بازگو کننده شخصیت او باشد.

«بیا کمک کن. بیا! گوساله را بیار چار تا کله به سینه مادرش بزند. بیا...»(ص 14)

جمله با فعل امری«بیا» شروع می شود و با 5 بار آمدن فعل های امری«بیا، کمک کن، بیا، بیار، بیا» و تکیه بر روی«ب» در«بیا» و«بیار» لحن آمرانه و تحکم آمیز مسلمه در مقابل مرگان نمایانده می شود.

اما لحن مرگان در برابر مسلمه نرم و مطیعانه است، برای گوساله از فعل دعایی«ماشاءا...» استفاده می کند که مبادا چشم زخمی به او وارد شود، جمله اش ناتمام می ماند و با استفاده از صامت«م» در انتهای واژه ی«زورم» و استفاده از صوتهای بلند  ا  ای  او  آهنگ جملات او را زیر و ملتمسانه نشان می دهد.

«زورم نمی رسد. ماشاء ا... یک جوری سینه را به کلف گرفته که ...»(15)

حال به آهنگ جمله مسلمه توجه کنید، جمله به صورت استفهام انکاری می آید و آهنگ کلام بعد از هر واژه به لحن پرخاش بلند می شود:

«زورت نمی رسد؟ مگر نان نخوردی؟ آن پوزه بند را از سر میخ وردار بیا بزن به پوزه اش آن جاست، آن کنج، بیخ چراغ موشی.»«15»

تکیه روی «ن» در فعل«نمی رسد» و آمدن مگر در ابتدای جمله، جمله را تحکم آمیز و آمرانه می کند. حتی عبارتهای نابرجایی مثل«آن جاست» و«آن کنج» با توجه به موقعیتی که مرگان و مسلمه در آن قرار دارند آمرانه است. این جزئیات، همه متناسب است با شخصیت مسلمه است که به زبانی از بزرگی در خودش جا نمی گرفت(14) و از طرف دیگر متناسب با ارتباط مسلمه و مرگان در گذشته که«مرگان در کنار مسلمه بسیار کار کرده بود.»(16)

اما مسلمه، هر چند در مقابل مرگان منزلتی بالا دارد اما پسرانش گوشی به حرف او نمی دهند و لحن کلام او در برخورد با پسرانش با لحن برخوردی که با مرگان دارد متفاوت است.

«کجا داری می روی؟ زمین یخ زده را که نمی شود شیار کرد؟ بگذار چشم خورشید وا بشود امگا.»(19)

جمله سوالی اول تحکم کمتری دارد، و جمله دوم بیشتری خبری را می رساند و در جمله سوم هر چند از فعل امری«بگذار» شده است، اما بیشتر لحن پیشنهادی دارد، استفاده از قید«اقلا» به معنی دست کم نیز به جمله آهنگی ملتمسانه داده است.

اما همین پسران نوروز که«کمتر به حرف مادرشان جواب می دادند»(19) در مقابل کدخدا نوروز که در مقام پدر منزلتی بالا دارد، قدرت و تسلط کمتری دارند.

«ورخیز خودت را جمع کن از زیر دست و پا»(18) که استفاده از دو فعل امری«ورخیز» و«جمع کن» و اصطلاح«از زیر دست و پا جمع کن» که به منظور تحقیر آمده است، جایگاه پایین پسرهای نوروز نسبت به پدرشان نشان می دهد.