آمار چیست؟
موضوع آمار در چند فصل اخیر به قدری در ایران مد شده است که از این جهت می توان آن را در ردیف قمر مصنوعی قرار داد. با این تفاوت بزرگ که همه کس معنی قمر مصنوعی را می داند, ولی کمتر کسی است که حقیقتاً بداند که آما ر, مخصوصاً علمی که به این نام خوانده می شود, چه اصول و معنایی دارد.
زنده یاد دکتر عباسعلی خواجه نوری, پدر آمار ایران
بیشتر مردم با کلمه آمار, به مفهومی که برای ثبت و نمایش اطلاعات عددی به کار می رود, آشنا هستند: تعداد بیکاران, قیمت روزانه سهام در بازار بورس, کارمزد حمل کالا در 15 سال گذشته, جمعیت نواحی جنوب تهران, مثالهایی از این مفاهیم هستند. ولی این مفهوم منطبق با موضوع اصلی آمار نیست. آمار, عمدتاً با وضعیت هایی سر و کار دارد که در آنها وقوع یک پیشامد به طور حتمی قابل پیش بینی نیست.
استنتاج های آماری غالباً غیر حتمی اند. تخمین نرخ جدید بیکاری بر مبنای مطالعه چند هزار نفر از مردان یا بررسی طرح جدید ترافیک تهران بر اساس نظر سنجی مثالهایی از این موضوع اند.
آمار مجموعه ای از مفاهیم و روش هاست که در هر زمینه پژوهش, برای گردآوری و تعبیر اطلاعات مربوط به آن و انجام نتیجه گیری ها, در شرایطی که عدم حتمیت د ر آن وجود دارد, به کار می رود.
نظریه و روش های جدید آماری, از حد ساختن جداول اعداد و نمودارها بسیار فراتر رفته است. آمار به عنوان یک موضوع علمی, امروزه شامل مفاهیم و روش هایی است که در تمام پژوهش های که مستلزم جمع آوری داده به وسیله یک فرایند آزمایش و مشاهده و انجام استنباط ونتیجه گیری بوسیله تجزیه و تحلیل داده ها هستند, اهمیت بسیار دارند. نمایش های عددی به صورت جنبه ای فرعی از آمار در آمده اند.
پرورش گیاهان, تشخیص بیماری ها, برنامه های تربیتی و آموزشی, تعلیمات اجتماعی- اقتصادی مثال هایی هستند که علم آمار می تواند مفید باشد.
هدف ها اصلی آمار عبارتند از:
الف) انجام استنباط درباره جامعه از طریق تجزیه و تحلیل اطلاعات موجود در داده های نمونه ای.
ب) سنجش میزان عدم حتمیتی که در این استنباط ها وجود دارد. علمی که برای رسیدن به هدف های فوق اهمیت دارد, عبارتست از طرح ریزی فرایند و دامنه نمونه گیری به طور یکه مشاهدات مبنایی برای استخراج استنباط های معتبر تشکیل دهند.
دلایل برگزاری دورهکلاس های کاربردی آمار در موسسه ایران زمین:
قرن بیستم شاهد افزایش روز افزون کاربرد استدلال آماری در تمامی رشته های علوم و حتی در علوم انسانی بوده است. در نتیجه, امروزه آشنایی دانشجویان با اصول و تکنیک های پایه ای تحلیلی آماری در اکثر دوره های علمی و حرفه ای اهمیت خاص دارد.
خوشبختانه درک بسیاری از مفاهیم اساسی آمار نیاز به دانش ریاضی پیشرفته ندارد. مقصود ما در این دوره, ضمن معرفی طیف وسیعی از تکنیک های آماری که کاربرد گسترده ای دارند, آشنایی دانشجو با این روش ها و آگاه کردن او از محدودیت های آنها و نحوه اعمال این روش ها با نرم افزار SPSS و در صورت لزوم با سایر نرم افزارهای آماری می باشد.
هدف ما, بیان مفاهیم با توجه به جوهر فکر و علم آمار در زمان حاضر است. بحث های کلاس عمدتاً متکی به استدلال های شهودی خواهندبود . البته گاهی از جبر هم استفاده مختصری خواهد شد. عقیده ما این است که اگر به دانشجویان توضیحات کافی در باره استدلالی که مبنای این روش هاست داده شود, درک بهتری از روش های آماری خواهند داشت. بدون چنین درکی اغلب دانشجویان علاقه شان را به موضوع از دست می دهند و تنها ارائه کردن تعدادی دستور العمل, چه با استفاده از نرم افزار و چه بدون آن, ممکن است آنها را به استفاده غلط از علم آمار بکشاند. در هر بحثی که در کلاس ها ارائه خواهد شد, ابتدا قبل از معرقی رسمی هر روش آماری مثال هایی را می آوریم تا قلمرو کاربرد روش آشکار گرددد.
در موقع شرح روش های مختلف تحلیل آماری دائماً یادآوری می شود که اعتبار هر استنباط آماری منوط به برقراری فرض های معینی درباره مدل است. اگر این فرض ها نقض شوند, ممکن است نتایج گمراه کننده ای بدست آیند. احساس ما این است که آموزش آمار, حتی در سطح مقدماتی نباید به توصیف روش ها محدود گردد. دانشجویان را باید تشویق کرد تا نسبت به کاربرد روش ها برخورد انتقادی داشته باشند و وقتی به تفسیر نتایج می پردازند, احتیاط لارم را به کار برند. این نحوه برخورد بخصوص در مطالعه رابطه بین متغیرها مهم است,. یعنی در بخشی از آمار که شاید بیشترین (و نیز اشتباه آمیز ترین) کاربردها را داشته است.
امروزه استفاده از نرم افزارهای آ ماری به عنوان یکی از ضروریات تحقیقات بنیادین آماری, مطرح است. در هر تحقیق آماری معمولاً با حجم وسیعی از داده ها و اطلاعات ابتدایی روبرو هستیم. SPSS یک نرم افزار جامع با سهولت کاربردی بالا, تحلیل این حجم وسیع داده ها را امکانپذیری ساخته است. جنبه دیگری از تحقیقات بنیادی, روش های پیچیده تری است که در یک نرم افزار پیشرفته آماری, امکان اجرای سریع و ساده دستورات این روشها ممکن است.
با پیشرفت فوق تصور علوم کامپیوتری, لزوم استفاده از این نرم افزار ها به صورت امری بدیهی و ضروری در آمده است. کسانی که امکان استفاده از این نرم افزارها را در تحقیقات خود محدود کنند, نه تنها رقابت با سایرین, بلکه حتی با گذشت زمان امکان جبران فاصله با دیگران را نیز را از دست می دهند.
این دوره برای چه گروهی برگزار می شود؟
موسسه ایران زمین که بخشی از فعالیت آن در مورد آمار است, برای پاسخ به نیاز گسترده ای که در زمینه سرعت بخشیدن و دقیق تر کردن پژوهش های آماری وجود دارد. جهت آشنایی بیشتر اساتید, محققان و دانشجویان رشته های مختلف (در تمام مقاطع دانشگاهی) و کارمندان بانکها و ادارات و شرکت های خصوصی و دولتی اقدام به برگزاری اولین دوره آمارکاربردی می کند و برای این مهم تدریس مباحث نظری و استنباطی علم آمار به همراه استفاده از نرم افزار SPSS, بدلیل گستردگی کاربرد در رشته های مختلف, سابقه بیشتر و کاربردی ساده تر به عنوان نرم افزار آماری منتخب, را آموزش می دهد.
همچنین سابقه اجرای پروژه ها و پایان نامه های آماری در این موسسه نشان می دهد که نرم افزار SPSS در اغلب مسایل آماری پاسخگوی نیازها بوده است.
نمونه‌گیری در انجام پژوهش:
انتخاب نمونه‌ها از چهارچوب نمونه‌گیری صورت میگیرد. چهار چوب نمونه‌گیری لیست مرتب شده واحدهای‌جامعه مورد مطالعه می‌باشد . برای مثال در مطالعه متغیر آگاهی زنان مصرف کننده قرص ، لیست زنان واجدشرایط استفاده کننده از قرص به عنوان چارچوب نمونه‌گیری تلقی می گردد .
روشهای نمونه‌گیری:
درحالت کلی دونوع روش نمونه‌گیری وجود دارد:
1 ) نمونه‌گیری غیرمبتنی بر احتمالات:
اعضای جامعه مورد مطالعه از شانس مساوی برای انتخاب برخوردار نیستند و به دو صورت انجام میشود.
الف) آسان:
در این روش برای آسانی کار، افرادی را برای مطالعه انتخاب می‌کنند که در هنگام یا در دوره پایش در دسترس‌می باشند.
ب) سهمیه‌ای:
از گروههای مختلف جامعه که مشخصات متفاوتی‌بایکدیگر دارند تعداد معینی در نمونه وجود خواهند داشت.
2 ) نمونه‌گیری مبتنی بر احتمالات :
دراین روش تمام اعضای جامعه دارای شانس مساوی یا حداقل شانس معینی برای قرار گرفتن در نمونه خواهندبود.
الف) نمونه‌گیری تصادفی ساده :
واحدهای نمونه مورد نیاز از طریق قرعه‌کشی یا با استفاده از جدول اعداد تصادفی انتخاب میشوند.
طریقه استفاده از جدول اعداد تصادفی:
1. تعداد ارقام حجم نمونه مشخص گردد.
2. بطور تصادفی (نوک خودکارو...) نقطه‌ای را در روی جدول اعداد تصادفی پیدا کنید.
3. جهت حرکت در جدول را مشخص کنید(مثلاً از راست به چپ)
4. باتوجه به تعداد ارقام حجم نمونه از نقطه تصادفی شروع به حرکت در جهت تعیین شده نمائید.
5. تمام اعداد باید به اندازه رقمهای حجم نمونه مورد نیاز خوانده شوند، مثلاً اگر حجم نمونه سه رقمی‌باشد عدد2 بصورت002خوانده میشود.
6. اینکار را ادامه دهید تا به اندازه مورد نیاز انتخاب نمایید.
ب ) نمونه گیری منظم ( سیستماتیک:
1. چهارچوب نمونه‌گیری تهیه میشود.
2. حجم نمونه تعیین میشود.
3. فاصله نمونه‌گیری تعیین میشود.
فاصله نمونه‌گیری = اندازه نمونه‌جمعیت مورد مطالعه
4. انتخاب اولین نمونه براساس روش تصادفی بین1تا عدد کسر نمونه‌گیری صورت میگیرد.
5. نمونه‌های بعدی بااضافه نمودن کسر نمونه‌گیری به نمونه ماقبل بدست می‌آیند.
مثال:
در یک جامعه 1000نفری قراراست50 نمونه جهت پایش انتخاب شوند:
= 20 = 50 / 1000 کسر نمونه‌گیری
فرض کنید بطور تصادفی اولین نمونه عدد 8 انتخاب شده‌است.
= 28=8 20 نمونه دوم
= 48=20 28نمونه سوم
باید دقت نمود که اگر فاصله نمونه‌گیری برتغییرات منظم در درون جامعه مورد پایش منطبق شود،تورش رخ‌میدهد.
ج نمونه‌گیری خوشه‌ای:
ممکن است در جامعه‌ای انتخاب افراد به‌دلیل عدم وجود چهارچوب نمونه‌گیری و یا مشکل دسترسی و ملاقات افراد بعلت پراکندگی آنها در جامعه مشکل باشد. در اینصورت فهرستی ازگروههای‌جامعه‌تهیه‌نموده و تعدادی از گروهها بطور تصادفی انتخاب میشوند.با توجه به شباهت عناصر داخل خوشه‌ها به یکدیگر برای دستیابی به‌یک نمونه معرف بهتر است تعداد نمونه زیادتر شود که معمولا" از یک ضریب به نام اثر طرح استفاده میشود و یاتعداد خوشه‌ها رازیادتر انتخاب نمایند.برای تعیین تعداد خوشه‌های مورد مطالعه با توجه به قدرت یک گروه‌پرسشگرتصمیم گرفته میشود.هر گروه باید بتواند بررسی یک خوشه را در یک روز به اتمام برساند . در داخل‌خوشه به دو طریق می‌توان نسبت به انتخاب نمونه‌ها اقدام نمود :
از نقطه شروع هر خوشه در جهت حرکت عقربه‌های ساعت تا دستیابی به تعداد نمونه موردنظر حرکت نمود . و یادر داخل خوشه با استفاده از نمونه گیری تصادفی سیستماتیک نسبت به انتخاب نمونه‌ها اقدام نمود
د نمونه‌گیری طبقه‌ای :
اگر وجود زیرگروههایی با ویژگیهای خاص از افراد در نمونه اهمیت داشته باشد، در اینصورت لازم است از هرطبقه نمونه‌ای با حجم از پیش تعیین شده با استفاده از روشهای تصادفی ساده یا منظم انتخاب شود.
تهیه بهترین نمودار جریان فرایند