مقدمه :
دراین تحقیق سعی شده خلاصه ای از جنبه های مختلف سرزمین استان گیلان از لحاظ ( موقعیت جغرافیایی – فعالیت های اقتصادی – مذهبی اجتماعی – فرهنگی – سری - آداب و رسوم – تاریخی – وزبان وغیره ) از دیدگاه مردم شناسی مورد بررسی وتجزیه وتحلیل قرارگیرد. امید است مورد توجه واستفاده همه عزیزان قرار گیرد.
هدف :
شناخت بیشتر نسل امروزی جامعه نسبت به سرزمین های ایران و جوامع ایرانی وآشنایی بیشتر با علم مردم شناسی وهمچنین معرفی توانمندیهای مردم وساکتان وگذشتگان استان گیلان به منظور ارتقاء سطح علمی دانش پژوهان ودانشجویان محترم می باشد.
واژه واصطلاحات :
1- انسانی که خواب دارد ونیاز به بالش ندارد وآدم گرسنه نیاز به خورشت ندارد
2- مرغ همسایه را شغال می برد همسایه دیگر حواسش جمع می شود.
3- یک دست، دست دیگررا وهردو همدیگررا ونهایتا هردو صورت را می شورند.
4- خلقت خداوند روی حساب بوده که به حیوان خرشاخ نداده
5- غذا را که حیف ومیل می کنی واسراف می کنی مال تو نیست ولی شکم ومعده مال خودت.
6- میهمان اگریک روز باشد او گاو می کشتد.
7- سلام یک روستایی بدون دلیل نیست.
8- حیوان خر، خردیگررا حریف نیست پالان انرا گاز می گیرد.
9- حیوان بز، بزدیگررا که می بیند گیاه تلخی را می خورد او هم اینکار را انجام می دهد.
مشخصات جغرافیایی استان گیلان :
استان گیلان درحدود 14709 کیلومترمربع مساحت وحدود نفر جمعیت دارد
استان گیلان از شمال به قسمتی از مرز کشورجمهوری آذربایجان و به دریای مازندران واز مشرق به استان مازندران واز جنوب به استان های قزوین وزنجان وازمغرب به استان آذربایجان شرقی محدود می باشد.
مرکزاستان گیلان شهررشت وشهرستانهای تابعه آن عبارتند از:
رشت – بندرانزلی – لاهیجان – رودسر- طوالش – فومن – لنگرود – صومعه سرا – آستارا – ورودبار – املش – آستانه اشرقیه ودیگرشهرها از جمله ماسوله – کلاچای – چابکسروغیره می باشد.
درگیلان بادهای مرطوب درزمستان از شمال غربی دربهار از شرق ودرتابستان وپائیز از مغرب می وزد بههمین جهت گیلان مرطوبترین منطقه سواحل جنوبی بحرخزراست وجمع باران سالانه آن به حداکثر 2089 میلیمتر می رسد.
درگیلان حدود سی وهشت رودخانه بزرگ وکوچک وجود دارد که مهمترین آن عبارتند از : سفید رود – پلرود – شلمان رود – ماسال – گرگانرود – وشفا رود است.
محصولات کشاورزی استان گیلان عبارتند از: 1- غلات ( گندم – جو – برنج – ارزن – ذرت ) 2- حبوبات ( لوبیا – نخود – لپه – عدس – ماش – باقلا و...)
3- گیاهان صنعتی ( توتون – تنباکو – آفتابگردان – کرچک – کنجد – بادام زمینی – شاهدانه و....) 4- محصولات جالیزی ( هندوانه – خربزه – خیار...)
5- سبزیجات ( سیب زمینی – پیاز – گوجه فرنگی – جعفری – تره – کلم – شلغم- هویج – کاهو ....) 6- گیاهان علوفه ای 7- میوه ها ( مرکبات – انجیر- انگور – انار – گردو – زیتون – چای – توت – شاه توت – فندق ) از مهمترین محصولات : برنج – چای – مرکبات می باشد.
انواع ماهی : سفید – سوف – ماش – کفال – سیس – کپور – اسپلا – اردک ماهی- ماهی سیم – ماهی لای – آزاد – کیلکا – کلمه – فیل ماهی – تاسماهی و...
صنایع دستی گیلان : اغلب صنعتگران کشاورزان هستند که عبارتند از: نازک کاری چوب – قلابدوزی وبامبو – محصولات دستی چوبی بصورت ظروف سالاد خوری – گلدان – نمک پاش – سینی – کاسه وبشقاب – مجسمه – جاسیگاری و... ساخته می شود که بیشتراز چوبهای راش – شمشاد – افرا – گردو – زیتون – توسگا – وانجیر مورد استفاده قرارمی گیرد.
زبان : گیلکی را زبان شناسان جزو گروه زبانهای شما غربی ایرانی یا گروه زبانهای ایرانی – لهجه های مرکزی ایران وبخشی از لهجه های فارسی وارموری ( افغانستان وپاکستان ) و پراچی ( درتاجیکستان وافغانستان وهندوستان )
لهجه (گویش) گیلانیان امروز گیلکی است این گویش درغرب وشرق وحوزه های مرکزی گیلان متفاوت است وبا هم اختلاف دارد. بنحویکه حتی فهمش برای ساکنان شهرستانی نزدیک وهمجوار خالی از دشواری نیست بسیاری از واژه های مستعمل امروز براثر اختلاط وآمیزش با واژه های فارسی تغییریافته سبب متروک شدن واژه های قدیمی شده است.
ضرب المثل های زبان گیلکی درمردم همچنان رایج است که دراینجا به چند نمونه ازآن می پردازیم :
خواب بالش نوانه وشنای خورش
همسایه کرک شال برنه ، همساده دیگه زرنگ بونه
دس دسه شورنه، هردو دست دیم شورنه
خدا خراشناسه ورشاخ نده (آن دو شاخ گاو اگرشاخ داشتی – آدمی را از زمین برداشتی )
کاه تی نیه ، کا دان تی شه
مهمان اگریه روز بو وره گاو کوشنن
سلام روستایی بی طمع نیه
خر خره حریف نیه وپالان گازگیره
بز بز بینه پلهم چرنه
لهجه طالشی نیز یکی از لهجه های متداول اما مختص ساکنان غرب وشمال غرب وجنوب غربی است گیلان است ( لهجه گالشی که اختصاص به مردم کوهپایه دارد – لهجه کرمانجی که مخصوص عمارلولی هاست – لهجه تاتی که معمول به مردم رودباراست ).
بازارهای گیلان :
که بصورت هفتگی هرروز دریکی ازشهرهای استان تشکیل می گردد ومعمولا جهت عرضه وفروش محصولات محلی برپا می شود از جمله عناوین این بازارها شبیه بازارجمعه بازارودیگر روزهای هفته درشهرهای مختلف استان گیلان برگزارمی شود.
ازدیدگاه مردم شناسی که دراینجا به جنبه اقتصادی ان می پردازیم بطوریکه مطلعید کاراکتر مردم گیلان کشاورزی – ماهیگیری – دامپروری می باشد زن ومرد درانجام کارمشارکت دارند وبرای امرارمعاش تلاش می کنند ومشارکت زنان دراین منطقه بصورت سنتی بوده وریشه درویژگی جسمانی واقتصادی انها دارد بطوریکه زنان بطور آزادانه درکنار مرد علاوه برکارهای زنانه برنج درو می کند چای می چیند – سبزی می کارد – مرکبات می چیند وخیلی ازکارهای دیگررا انجام می دهد وفقط دربعضی از موارد ازجمله ماهیگیری کمتردخالت دارد ضمنا اکثر فروشندگان دربازارهای روز زنان هستند که نقش مهمی درمسائل اقتصادی خانواده دارند واین امر باعث شده کارکرد هایی ازجمله روابط خانوادگی – زن وشوهری بسیار مستحکم شده واحترام وجایگاه ومنزلت زن با مشارکت وفعالیت اقتصادی که دارد دراجتماع از ارزش وجایگاه خاص برخوردارشد و نوعی پیوستگی وروحیه جمعی را بوجود آورد. درادامه یادآورمی شود درتحقیق وجستجو خانواده گیلانی که کارکشاورزی دارند مواردی بوده که زن درخانه درجهت تامین معاش خانواده حرف اول را زده وهمین امرسبب شده سایر روابط دیگرازجمله اجتماعی فرهنگی مذهبی وغیره تحت تاثیر وافکار او قرارگیرد پس ازدیدگاه مردم شناسی نتیجه می گیریم زن درکنارمردم در مراحل مختلف تولید توزیع ومصرف نقش اساسی دارد.
تاریخ قومی ونژادی مردم استان گیلان :
ازحدود 6000 سال پیش از میلاد تا حدود 1200 مردمی که هنز معلوم نشده از چه نژاد، یا
لااقل از چه دسته انسانهایی بوده اند درتمام سرزمین ایران تمدن های پیشرفته ای بوجود آورده اند وبا مردم اناتولی وبین النهرین مبادلات بازرگانی وفرهنگی داشته اند. درحدود 1200 پیش از میلاد آثار دسته هایی از اقوام آریایی خصوصا درمغرب وشمال وجنوب غربی ایران ظاهرمی شود. کاوش ها وبررسی های باستان شناسی که تا این تاریخ درسواحل دریای خزر بعمل آمده نشان می دهد که درحدود 1500 سال پیش از میلاد چند قوم که با یکدیگر همزمان بوده اند درتمام سواحل جنوبی دریایخزر مستقرگردیده اند. تمدن غاز (هوتو) وغار(کمربند) که ازحدود ده هزارسال پیش درمازندران آغاز شده بود احتمالا دنباله پیدا کرد. بررسی هایی که درنواحی ساحلی دریای خزر بعمل آمده اینطورنشان می دهد که از اواسط هزاره دوم مهاجرت های دیگری دراین نواحی انجام نگرفته است.
اینطور به نظرمی رسد که اقوامی که ازکلاردشت تا نواحی واقع درجنوب "املش" و " تماجان " و " امام " و " سمام " و " اشکور" و " عمارلو " ورودبار مسکن اختیارکردند مورد تجاوز همسایگانشان قرارنگرفتند زیرا عبور از راه هایی که به آن نواحی پایان می یافت آسان نبود. ناحیه مارلیک وکلورز ونقاط دیگری که درکنار سفید رود قرارداشتند بیشتراز دیگرنواحی باهمسایگان خود نزدیک شدند.