تحقیق مقاله سکه شناسی ، یکی از شاخص های شناسایی میراث فرهنگی ملل مختلف

مقدمه

سکه شناسی بخشی از تاریخ هنر هر دوران پژوهشگران توانسته اند با استفاده از مجموعه عناصر موجود در سکه برخی از گوشه های تاریک و مبهم و تاریخ و فرهنگ جهان را روشن نمایند. سکه هر دوره نمادی از مذهب، آداب و رسوم، خط و زبان، چگونگی وصعیت اقتصادی و اجتماعی و هنری آن دوره بوده است.

به معنی دیگر می‌توان گفت که سکه شناسی به عنوان یکی از شاخص های شناسایی میراث فرهنگی ملل همواره از جایگاه ویژه ای در مطالعات تاریخ برخوردار بوده است. هریک از عوامل تشکیل دهنده سکه: نوع فلز: نقشها و نگارها، علائم روی سکه، محل ضرب، تاریخ ضرب، ابزار ضرب و … به لحاظ علمی، در شناخت تاریخ، فرهنگ و هنر و نیز اقتصاد هر دوره تاریخی، نقش عمده ای دارد. (طالبی، 1373، ص 9)

از دید تاریخ نویسی، سکه های کهن ارزش آن نوشته های سنگی را دارد که بدست آمده است. سکه ها سندهای دست نخورده تاریخ هستند که از زمان باستان بازمانده اند، اگرچه سکه چیز کوچکی است و هر کدام جز یک یا دو جمله را دربرندارد، اما جبران این تفاوت را فراوانی آنها می‌کند. (کسروی، 1352، ص 121و130)

به علت آنکه سکه جزء اشیائی بوده که مردم در هنگام فررا می توانستدن با خود همراه ببرند، و ویران شدنی نبود از حوادث مصون مانده است. امروز نمونه هایی از آنها به دست ما رسیده که چگونگی تمدن و فرهنگ و مسائل سیاسی و جغرافیائی را با زبان بی زبانی بیان می‌کند. سکه یگانه سند و مرجع قابل اعتماد برای روشن نمودن گوشه‌‌های تاریک تاریخ و اثبات درستی و نادرستی اطلاعاتی است که از منابع دیگر تاریخ بدست آمده.

در قلمرو تاریخ هنر جدا از مسائل اقتصادی و علوم انسانی (تاریخ، مردم شناسی، باستان شناسی، اسطوره شناسی) مجموعه اطلعات موجود بر سکه ها، همواره اطلاع سان و دستمایه ای برای پژوهشگران بوده است. نقوش هر سکه در هر دوره ای نمایشی از هنر زمان خود است با نگاهی بروی سکه های تاریخی یک ملت می‌توان تاریخ هنر و نوع هنر آن دوران را بطور فشرده رقم زد.

از آغاز پیدایش سکه، خط در کانر سایر نقوش استفاده شده است (از خط تصویری تا الفبائی) بنابراین یکی از عوامل شناسایی خطها از دوره باستان تا به امروز سکه های بدست آمده در هر زمان و حکومت است.

1-1- تاریخ سکه

قبل از پیدایش سکه مردم از راه معاوضه و مبادله اجناس به صورت پایاپای امور تجاری خود را انجام می دادند. لیدیها اولین مردمی بودند که سکه ضرب کردند. ایرانیها پس از فتوحات پی در پی در آسیای صغیر به وجود سکه و لزوم استفاده از آن پی بردند. در زمان داریوش اول (522-486 ق.م) برای نخستین بار در ایران سکه های طلا و نقره ضرب شد. در زمان ساسانیان سکه با نقش پادشاهان و تاج و خط پهلوی و نقش آتشران ضرب گردید. (244-652م).

با ظهور اسلام شخصتیها از روی سکه ها حذب شد و آیاتی از قرآن مجید، نام سلاطین، محل ضرب و سال ضرب منقوش گردید. باید یادآور شد که در طبرستان ضرب سکه ادامه شیوه سکه زنی دوره ساسانیان بود، بدین معنی که نقش اسپهبدان مانند دات برزمهر و فرخان و خورشید با خط پهلوی بروی سکه نقر می شد. ملکزاده بیانی: سکه از قدیمیترین ازمنه تا دوره اشکانی ص 15 شاهان و امرای صفاریان ، سامانیان ، آل زیار و غزنویان به همان طریق خلفا با آوردن نام خود و خلفا و آیاتی از قران مجید به خط کوفی به ضرب که پرداختند. از دوره حکومت ایخانانن مغول در ایران، سکه هایی به دست آمده که به خط ایغوری است. از دوره تیموریان نیز سکه های طلا و نقره به نام امراء و سلاطین که القاب آنها و تاریخ و محل و ضرب و نام خلفای راشدین به خط کوفی و نسخ بروی آنها حک شده بدست آمده است.

امرای قره قویونلو (780-874 ه.ق) و امرای آق قویونلو (780-908 ه.ق) سکه های که ضرب نمودند نام امرا و سلاطین و تاریخ ضرب و نام خلفای راشدین بر روی آن نقش شده.

با حکومت شاه اسماعیل اول و تشکیل دولت صفوی یکی از ادوار درخشان تاریخ ایران آغاز می شود، شاهان صفی با برانداختن حکومت ملوک الطوایفی و متمرکز نمودن دیوانسالاری و تحکیم مبانی مذهبی کشور در کلیه شئون سیاسی و فرهنگی و هنری و اقتصادی و تجاری پیشرفت حاصل نمودند، وضع مالی، اساسی معین و ثابتی یافت.

2-1- تاریخچه و جغرافیای سیاسی سلسله صفویه

سلسله صفویان از سال 905 تا 1138 ه.ق بطور مستمر و پس از آن مخصوصا پس از تسلط کوتاه فاغنه تا 1148 ه.ث، سال جلوس نادرشاه به طور رسمی در ایران سلطنت کرده اند.

1-2-1-1 نسب خاندان صفویه

صفویه به نام جد بزرگ خویش شیخ صفوی الدین اردبیلی (650-735 ه.ق) از مشایخ و عرفای بسیار مشهور ایران، مسوبند. ا زعاعقاب مشهور وی شیخ صدرالدین صفوی، سلطان جنید و سلطان حیدر هستند. سلطان حیدر پدرشاه اسمعیل اول صفوی، مؤسس این سلسله بوده است درباره نسب این سلسله، مشهور آن است که نژاد و تبار آنها به امام موسی کاظم (ع) هفتمین امام شیعه اثنی عشری می رسد، اما محققین در صحت این نسب تردید دارند، زیرا در کتبی که قبل از عهد شاه طهماسیب اول و در ایام سلطنت شاه اسمعیل نوشته شده، اشاره ای به این مطلب وجود ندارد. (اقبال آشتیانی،‌ص‌662)

2-2-1- جغرافیای سیاسی

شاه اسماعیل اول پس ا به تخت نشستن در تبریز شهرهای همدان، شیراز، کرمان و بغداد را متصرف شد. در سال 941 ه.ق حاکم عثمانی سلطان سلیمان خان قانونی بغداد را جزء متصرفات خود کرد. در زمان شاه عباس اول مجدداً بغداد فتح شد و نواحی دیار بکر و ارزنجان و شروان در محدوده جغرافیایی حکومت صفوی قرار گرفت. نواحی با وه در بند، گنجه، قراباغ، چخورسعد (ایروان) و قسمتی از گرجستان از متصرفات این دولت بود.

از سال 913 تا 939 ه.ث بدلیس و در سال 955 ه.ق وان جزء قلمرو ایران شد.

بحرین نیز جزء متصرفات ایران بود و حتی بصره نیز گاهی تابع دولت صفویان قرا گرفت . خراسان در سال 916 ه.ق توسط شاه اسماعیل اول فتح شد و در این زمان رود جیحون مرز میان ایران و ازبکان تعیین گردید.

و هرات و قندهار نیز در دست دولت صفوی بود. در اواسط سلطنت شاه اسماعیل اول، کشور ایران چنان بسط و توسعه ای یافت که هرگز در ادوار بعد بعدان پایه نرسید، شاه طهماسب اول و شاه اسماعیل دوم توانستند حدود و ثغور کشور را تقریباً به همان حدودی که در زمان شاه اسماعیل اول بود حفظ کنند. بر اثر پریشانی اواضغع کشور و حملات عثمانیها و ازبکها در اواخر سلطنت سطلان محمد و اوایل سلطنت شاه عباس اول فقط قسمت اصلی این کشور بر جای مانده بود شاه عباس قلمرو سلطنتی را به همان وسعت اجداد خود رساند و عراق عرب را نیز تحت فرمان خود درآورد.

ایران در زمان سلطنت شاه سلطان حسین و اواخر دوران صفویه از آمویه و قندهار تا سلیمانیه ایران در زمان سلطنت شاه سلطان حسین و اواخر دوران صفویه از آمویه و قندهار تا سلیمانیه کردستان و از حدود داغستان و گرجستان تا کنار دریای عمان و جزایر بحرین گسترده بود. (بیانی، 13453، ص7و9)

3-2-1- مذهب صفویان

سلسله صفویان زمانی تاسیس شد که دولت عثمانی در اوج قدرت و توسعه و دولت ازبکان در شرق ایران در حال تجاوز به ناحیه خراسان بودند. صفویان بار سمیت بخشیدن به مذهب شیعه خطر تجزیه ایران ار از بین بردند و استقلال و وحات کشور را احیاء کردند.

اعلام مذهب تشیع به عنوان مذهب رسمی کشوردر اذهان مردم دو اثر مهم داشت، از یکسو ایرانیان را با متحد ساخت و از سوی دیگر جدائی آنها را از کشورهای همسایه که سنی مذهب بودند امکان پذیر نمود.

آغاز مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی کشور و تمایل صفویان را باید در زمانی جستجو کرد که شیخ صفی الدین اردبیلی به شیخ زاهد گیلانی پیوست و زمینه عقیدتی را پایه گذاری نمد. شیخ زاهد، معلم شیخ صفی احترام خاصی نسبت به او ابراز می‌نمود. شاه اسماعیل خود ار از سوی پدر سید و در اولاد علی (ع) می دانست و بدین نسب فخر م کرد و از سوی مادر نیز نواده حسن بیگ ترکمان آق قویونلو بود و خود را جانشین بحق و وارث قانونی آن خاندان برمی‌شمرد. شاه اسماعیل با برخورداری از عقاید مذهبی و اعتبار چننی پشتوانه توانست، نیروی قزلباش را در پشت سر خود نگهدارد و حکومت صفویه را تأسیس نماید. (میراحمدی، 1369، ص28)

 4-2-1- اوضاع اقتصادی عصر صفویان

دردوره صفویه، باتوجه به امنیت نسبی که بعد از آشفتگی اواخر عهد آق قویونلو و حکام محلی ماطق مختلف، بوجود آمد، در اقتصد ایران چه از لحاظ کشاورزی و چه زندگی شهری پیشرفت مشخصی مشهود است، تولیدات کالایی به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت و روابط کالا پولی و بازرگانی و بخصوص بازرگانی خرجی توسعه پیدا کرد و بازار داخلی بسط یافت.

در این دوره پول نقش واسطه را ایاف می‌کند یعنی تولید کندگان محصول کار خود را بیشتر با پول تعویض می کردند. تبریز در این دوران مرکز و ملتقای راههای ترانزیستی اروپا و آسیا و محل تحویل و انتقال کالاها و مرکز صنایع ابریشم بافی و پشم بافی و ریسمان بافی و تیماج سازی و اسلحه سازی و غیره بود و پس از انتقال پایخت به ؟؟؟؟؟، تبریز همچنان موقعیت اقتصادی خود را حفظ کرد.‌ (مینورسکپی، 1368،صص‌ 19و20)

در زمان شاه عباس اول روابط تجاری گسترش بیشتری یافت و با انتقال پایتخت به اصفهان این شهر رونق اقتصادی یافت و محل استقررا بسیاری از نمایندگان و فرستادگان شرکتهای بازرگانی مانند، پرتغال، شرکتهای هند شرق هلند، انگلیس و فرانسه گردید.

در کنار این مرکز در بنادر خلیج فارس نیز بازرگانی انجام می شد. یکی از کالاها بازرگانی که پیش از شاه عباس و در زمان دمی به اروپا فرستاده می شد ابریسم بود البته بارزگانان روسی هم در شماخی و شروان به تجارت ابریشم مشغول بودند و گاهی کالاهای روسی مانند پارچه به ایران می آوردند .

کار برجسته شاه عباس کوچاندن ارمنیان جلفای ارس به اصفهان می‌باشد که هدفش رونق بخشیدن نواحی اصفهان بود و به این ترتیب جاده ابریشم را از اصفهان و بندرعباس گذراند وی برای ارمینان در خارج اصفهان، جلفای نورا ساخت و آنان را از هم مالیاتها معاف کرد