پیشگفتار
ضرورت استفاده از تکنیکهای مدیریتی و مهندسی در کارخانجات یکی از مسائل مبرم و حیاتی امروز صنایع کشور ما می باشد. همچنین حفظ سرمایه های کشور از یک سو و ارزبری بالای خرید محصولات و تجهیزات و خدمات مهندسی و مدیریتی از سوی دیگر استفاده عقلایی و برنامه ریزی شده از این تکنیکها را الزامی می دارد.
ارزیابی کار و زمان خود یکی از تکنیکهای مهم و بسیار با اهمیت می باشد که کاربرد فراوانی در عرصه برنامه ریزی های مدیریتی تولید و ... را دارا می باشد. لذا آشنائی در این زمینه برای مدیران و کارشناسان و دانشجویان نقش اساسی ایفا می نمایند .
با توجه به مقدمه بالا و همچنین گسترش علاقه مدیران صنایع, استفاده از اینگونه تکنیکها, نیاز به پرداختن به این موضوع را احساس کرده و با توجه به کمبود چنین تحقیقی در آرشیو گروه مدیریت صنعتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج, این موضوع را جهت انجام پروژه برگزیده ام.
در اینجا سعی کرده ام که این پروژه را با تعاریف زمان سنجی و اهداف زمان سنجی شروع کرده و بعد ارتباط زمان سنجی را با بهره وری و مدیریت تولید و حسابداری و واحد کنترل کیفیت و برنامه ریزی و مدیریت کارخانه بیان نموده و در پایان زمان سنجی خط مونتاژ سپند (با کرنومتر) و زمان سنجی به روش MOST در تولید شیشه پراید آورده شده است.
مقدمه
صاحبان صنعت در پی یافتن راههایی بودند که بتوانند راندمان کاری را در سازمانهای خود بهبود بخشند و از عوامل تولید موجود حداکثر استفاده را بنمایند. کارکنان نیز در پی یافتن حقوق عادلانه در مقابل کار عادلانه بودند از این جهت یافتن استانداردهایی برای تعیین آنکه چه میزان کار باید در طول یک روز انجام پذیرد, اغلب سبب بوجود آمدن مشکلاتی در واحدهای تولیدی می گردید, زیرا این استانداردها بطور عمده ناشی از قضاوتهای مدیران بود. در اکثر موارد روش صحیح و ایمنی انجام کار نیز مشخص بوده. فردریک تیلور از پیشگامان مدیریت عملی با انجام آزمایش معروف خود در کارخانه فولاد سازی بتهلم اقدام به مطالعه کار و شناختن بهترین شیوه انجام کار نمود که این امر سبب افزایش راندمان کار می گردید.
اگر چه کارهای افرادی چون تیلور در ابتدای امر بخاطر تأکید بسیار بر مسئله افزایش تولید و عدم توجه به مسائل انسانی با مخالفت و مقاومتهای شدیدی مواجه شد ولی تلاش افرادی چون فرانک گیلبرت همراه با تغییرات و یافتن اهداف جدیدتری برای مطالعه کار که در برگیرنده نیازهای هر دو گروه صاحبان صنعت و کارکنان باشد مطالعه کار را بخصوص بعد از جنگ جهانی دوم از جایگاه خاصی برخوردار کرد.
امروزه مطالعه کار بر خلاف آغاز خود از جنبه های علمی بیشتری برخوردار می باشد و این مدیون مطالعات و کارهای افرادی چون گیلبرت, رالف بارنز می باشد.
مطالعه کار را میتوان در دو مبحث جداگانه یعنی حرکت سنجی و زمان سنجی مورد مطالعه قرارداد.
یکی از روشهایی که به کمک آن می توان به منافع بسیاری در اثر ارتقای عملکرد انسانی, افزایش تولید, ارزش افزوده, ارائه خدمات بهتر و کاهش هزینه ها دست یافت, زمان سنجی می باشد. لازم به ذکر است که از تکنیک های مختلفی برای تعیین استاندارد زمانی بر روی کلیه روشهای کاری و نیز محاسبه زمان لازم برای انجام روشها استفاده می گردد. از نظر تحلیلگران صنعتی, ایجاد استاندارد زمانی یکی از مهمترین عوامل ارتقای بهره وری و استفاده بهینه از جمیع امکانات و منابع موجود می باشد و بدون استفاده از داده های زمانی نمی توان کنترل صحیح را بر کلیه فعالیتها اعمال نمود.
پنجمین مرحله از مراحل مختلف مطالعه کار, تعیین زمان استاندارد فعالیتها است. تعیین زمان استاندارد یکی از اهداف سیستمهای مختلف زمان سنجی است که خود, بخشی از سیستم اندازه گیری کار می باشد. اندازه گیری کار به صورت زیر تعریف می شود.
"کاربرد تکنیکهای مختلف بمنظور تعیین زمان لازم برای یک اپراتور واجد شرایط که کار مشخصی را در سطح کارائی معینی انجام می دهد."
تعریف زمان سنجی
از زمان سنجی در کتب و نشریات تعاریف مختلفی ارائه شده است. در بررسی این تعاریف میتوان به یک نکته پی برد و آن این که همگی هدف و نتیجه ای را که از زمان سنجی دنبال می شود مبنای تعریف خود قرار داده اند. برای بدست آوردن تعریف باید هدف ها و نتیجه هایی را که از زمان سنجی عاید سازمان می شود شناخت, عمده هدف هایی که از زمان سنجی در سازمان دنبال می شود به شرح زیر است:
1- زمان برای کار
می دانیم که مجموعه فعالیتهای یک فرد یا عده افرادی که برای تولید کالا یا انجام خدمتی کار می کنند زمانی مشخص را به خود اختصاص می دهد.
مثلاً برای تولید یک جفت کفش در یک خط تولید کارخانه ای یا دستی و یا حتی انفرادی, مجموعه ای از فعالیتها گرد هم می آیند تا کفش مورد نظر در زمانی معین تولید شود.
صدور پاسخ استعلام از یک سازمان نمونه ای از ارائه خدمت است که برای تحقق آن هم عده ای در یک خط کاری فعالیت می کنند تا کار مورد نظر انجام شود. در همه این صورت ها این دو مورد صادق است:
الف) کار کردن یا تولید کالا از آغاز تا انجام, مرکب از چندین جزء کار قابل شناخت و تفکیک است.
ب) برای انجام دادن کار, زمانی اختصاص می یابد که آن زمان نیز حاصل جمع زمانهای انجام گرفتن اجزاء کار است.
با دقت در موارد پیش گفته میتوانیم هدف یا نتیجه زمان سنجی را, به دست آوردن زمان مصروفه برای تولید یک واحد کالا یا ارائه یک واحد خدمت بدانیم و به همین اعتبار تعریف زمان سنجی عبارت خواهد بود از :
"مجموعه ای از اقدامات که منجر به محاسبه زمان انجام اجزای کار و نهایتاً مجموع کار"
2- زمان استاندارد:
زمانی که در تعریف پیشین مد نظر بود زمان انجام گرفتن کار ناشی از برداشت بود , یعنی زمان خالص انجام دادن کار.
می دانیم که نیروی انسانی برای انجام دادن کارها به صورت مستمر و بدون ایست کار نمی کند. نظر به ماهیت جسمی و توان , هر از چند گاه نیاز به رفع حوائج شخصی, رفع خستگی و تمدید قوا و برخی مواقع, رسیدگی به کارهای شخصی وجود دارد که این زمان نیز باید برای رسیدن به زمان واقعی انجام دادن کار به زمان خالص انجام گرفتن کار افزوده شود. (اضافاتی که به زمان خالص کار افزوده می شود, اضافات مجاز نامیده می شود) حاصل این افزایش رسیدن به زمانی است که موسوم به "زمان استاندارد" بر همین قیاس است که زمان سنجی را چنین نیز تعریف می کنند.
"زمان سنجی عبارت است از مجموعه ای از اقدامات برای محاسبه زمان استاندارد انجام گرفتن کار"
3- نیروی انسانی مورد نیاز
با بدست آوردن زمان استاندارد انجام دادن هر کار یا جزئی از کار و دردست داشتن زمان انجام دادن کار هر نفر می توان برآورد کرد که مثلاً برای تولید روزانه هزار جفت کفش در خط تولید به چند نفر نیروی انسانی در سطوح تخصصی, صفی, ستادی و غیر تخصصی, نیاز می باشد. حاصل استفاده این چنین از زمان سنجی تعریفی به این شرح را ارائه می دهد:
"زمان سنجی عبارت است از محاسبه نیروی انسانی مورد نیاز برای انجام دادن کارهای مشخص در یک سازمان"
4- سازماندهی
یکی از فنون بهبود در روشهای که به کار سازماندهی می آید جدول تقسیم کار است, اما باید دانست که جدول تقسیم کار چون به محاسبه بازدهی افراد نمی پردازد و تنها سعی در تعدیل تقسیم زمان تحت اختیار بین نیروی مشاغل و تقسیم کار بر اساس تخصص افراد دارد, نمی تواند وسیله مفیدی برای سازماندهی به معنای کامل آن باشد. اما زمان سنجی در محاسباتی که می کند این امکان را فراهم می سازد تا سازماندهی بر اساس کمیت واقعی بازده افراد صورت گیرد. از این رو در برخی از تعاریف زمان سنجی را:
"فن تعیین نیروی انسانی مورد نیاز برای انجام دادن کارها بر اساس تخصص دانسته اند که در واقع همان مفهوم سازماندهی را از نظر کمی و کیفی ارائه کرده اند"
5- نیروی انسانی مشغول به کار
زمانی سنجی در یک سازمان دایر مشغول به کار, شکلی دیگر دارد و هدفی دیگر را دنبال می کند. در این حالت نیروی انسانی مشغول به کار است و می خواهیم بدانیم افرادی را که به عنوان نیروی انسانی مثلاً پانصد نفر کارگر, کارمند, متخصص, غیر متخصص و خلاصه از هر سطوحی که در اختیار داریم, برای سازمان چه بازدهی دارد. می دانیم که بهره گیری از نیروی انسانی را بر خلاف ماشینها, ابزار و وسایل نمی توان با محاسبات ساده مشخص کرد. مثلاً نمیتوان گفت جمع بازده دو نفر مساوی است با حاصل جمع بازده هر یک به تنهایی به همین علت است که باید دید که از تعداد افرادی که (مثلا دویست نفر) تحت عنوانی نیروی انسانی در اختیار سازمان هست معادل چند نفر نیروی انسانی عاید سازمان می شود. این عایدی سازمان به صورت کمی در زمان سنجی قابل اندازه گیری است. به همین علت زمان سنجی را برخی این چنین تعریف کرده اند:
"زمان سنجی عبارت است از تعیین نسبت بین نیروی انسانی مصروفه و نیرویی که به صورت کار مفید عاید سازمان می شود."
اهداف زمان سنجی
زمان سنجی به مدیریت کمک می نماید که زمان غیر موثر تولید را از زمان موثر آن جدا کند. در واحدهایی که از این فرآیند استفاده نمی شود مقدار زیادی زمان غیر مفید وجود دارد که می توان آن را حذف نمود. برای حذف زمان زائد نه تنها زمان مربوط به اپراتور, بلکه زمان مربوط به مدیریت را نیز باید مد نظر قرار داد.
داشتن استاندارد باعث می شود که یک واحد صنعتی بتواند به برنامه قابل اطمینانی با توجه به هزینه پیش بینی شده دست یابد.
بطور کلی می توان اهداف زیر را برای زمان سنجی در نظر گرفت:
- تعیین هزینه نیروی انسانی درگیر در ساخت محصول.
- تعیین تعداد کارگران تولیدی و غیر تولیدی مورد نیاز.
- تعیین تعداد ماشینهای تولیدی مورد نیاز.
- تعیین حجم و مقدار تحویلی مواد به ایستگاههای کاری.
- تعیین برنامه ریزی زمانی کل تولیدات کارخانه .
- بررسی امکان ساخت یک محصول با توجه به امکانات موجود.
- تعیین اهداف تولیدی.
- تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده.
- بررسی کارائی بخشها و یا نیروی انسانی کارخانه.
- دانستن هزینه واقعی تولید.
- پرداختهای مالی و حقوقی به افراد و تعیین سیستمهای تشویقی و پرداخت حقوق بر اساس بهره وری.
- مقایسه آلترنایتوهای مختلف انجام کار از نظر زمانی و انتخاب بهترین آنها.
- بالانس کردن خطوط مونتاژ, ساخت و فعالیتهای اعضای یک گروه.
- استفاده از زمان در نمودارهای آنالیز روشها, روابط انسان و ماشین و سایر نمودارهای مهندسی.
- طراحی خط تولید و ایستگاههای کاری قبل از نصب فیزیکی آنها.
- طراحی ابزار و وسایل و تجهیزات.
- استفاده از کارشناسان در برنامه ریزی تعمیرات و نگهداری, کنترل پروژه, برنامه ریزی و مدیریت ظرفیت و دیگر سیستمهای مهندسی صنایع.
- کاربرد در بسیاری از فعالیتهای اداری پروژه های عمرانی و خدماتی, بیمارستانها و ....