هدف :
رشته‌های پنجگانه الهیات به منظور تامین چهار هدف اساسی تشکیل شده است:
1- تربیت دبیران تعلیمات دینی 2- ایجاد زمینه برای تربیت مربیان اسلامی مورد نیاز کشور 3- فراهم آوردن امکانات برای کسب معلومات با شیوه دانشگاهی برای افرادی که به این کار علاقه دارند ولی مجال و امکانات لازم برای ادامه تحصیل در حوزه‌های علمیه را ندارند. 4- تربیت محقق در علوم و معارف اسلامی
قرآن معدن ایمان و کانون فروزان آن است، سرچشمه‌ها و دریاهای دانش است. آبگیرها و برکه‌های دادگری است. شالوده و ساختمان اسلام است و دره‌ها و دشتهای پهناور حق است و حدیث در کنار قرآن یکی از دو شاهبالی است که انسان را به قله کمال می‌رساند. آری قرآن و حدیث دو مصدر دین شناسی و مادر علوم اسلامی به شمار می‌روند و از همین‌رو هر مسلمانی باید به مطالعه آنها بپردازد اما بی‌شک تمامی مسلمانان نمی‌توانند در زمینه قرآن و حدیث تحقیق کنند، چرا که این دو دریای بیکران روشنگری، قلمرویی بسیار گسترده دارند و باید تحصیلات و مطالعاتی ویژه داشت تا بتوان در این زمینه فعالیت نمود. دانشی که دانشجویان رشته الهیات گرایش علوم قرآن و حدیث به طور آکادمیک و دانشگاهی فرا می‌گیرند.
دکتر پهلوان استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران در اهمیت این گرایش می‌گوید:
«قرآن کتاب آسمانی ما مسلمان‌هاست و اصل و ریشه همه مطالب دینی در این کتاب وحی و آسمانی موجود است. از همین‌رو حتی محققان یهودی و مسیحی نیز بر روی قرآن تحقیق کرده و برای این کتاب ارزش قائلند چه برسد به ما مسلمانها که باید اطلاعات بیشتری درباره آن داشته باشیم. همچنین احادیث نیز به عنوان یکی از دو امانت گرانبهای پیامبر که در آنها به جزئیات معارف و احکام اسلامی پرداخته شده است، باید مورد توجه ما مسلمانها قرار گیرد. برای مثال مسائلی مانند اقتصاد اسلامی، سیاست و تعلیم و تربیت مسلما باید برگرفته از قرآن و احادیث اهل بیت باشد و این نیازمند آشنایی عمیق و کامل با این دو امانت گرانبهای پیامبر اسلام است.»
دکتر پهلوان همچنین در معرفی این گرایش می‌گوید:
«در گرایش علوم قرآن و حدیث دانشجویان 12 واحد تفسیر قرآن کریم می‌گذرانند که در این 12 واحد با شان نزول، مفهوم آیات و تفسیرهای مهم قرآن کریم آشنا می‌شوند. همچنین دانشجویان 12 واحد درسی در زمینه علوم قرآنی مطالعه می‌کنند که در این 12 واحد با علوم خاصی که هر پژوهشگر قرآن باید با آنها آشنا باشد مثل مبحث مجمل و مبین، منطق و مفهوم ، عام و خاص، محکمات و متشابهات آشنا می‌شوند که لازمه فهم و درک قرآن و تفسیر و تبیین آن می‌باشد. برای مثال دانشجو در مبحث مجمل و مبین می‌آموزد که در قرآن بعضی از احادیث به صورت مجمل بیان شده است و توضیح و تفسیر این آیات در سایر آیات قرآن یا احادیث آمده است. مثل آیه 37 سوره بقره که در آن آمده است: «فتلقی آدم من ربه کلمات فتاب علیه» یعنی وقتی آدم از بهشت رانده شد، چون راه و رسم توبه کردن را نمی‌دانست، خدا به او کلماتی را آموخت پس توبه او مورد قبول قرار گرفت . اما این کلمات در آیه مورد نظر توضیح داده نشده است و در واقع این آیه به صورت مجمل، مساله توبه رامطرح نموده است.
آیا می‌توان مذهبی را بدون آشنایی با فرهنگ، تمدن، شخصیت‌های بزرگ، محیط، زمان و اوضاع دوران پیدایش، دوران شکوفایی و گسترش آن مذهب شناخت؟
بدون شک چنین کاری غیرممکن است. یعنی نمی‌توان اسلام را بدون توجه به تاریخ تمدن و فرهنگ اسلامی مطالعه کرد و به شناخت کامل نیز دست یافت. از همین رو رشته الهیات و معارف اسلامی اهمیت بسیاری برای شناخت تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی قائل است تا جایی که گرایش خاصی به همین نام در این رشته وجود دارد.
دکتر قراچانلو مدیر گروه تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران در معرفی این گرایش می‌گوید:
«گرایش تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشجویان را با تاریخ و جغرافیای ممالک اسلامی آشنا می‌کند، یعنی دانشجویان با فرهنگ، عادات و رسوم مسلمانهای نقاط مختلف جهان از جمله مسلمانهای آسیای جنوب شرقی، شمال‌آفریقا، اروپا و آمریکا آشنا می‌شوند. همچنین با تاریخ اسلام از زمان ظهور پیامبر اکرم تا زمان حال، تاریخ تشکیلات اسلامی (آشنایی با نظام و تشکیلات دولتهای مسلمان اعم از نظام مالی، نظام اداری ، تشکیلات سیاسی و ... )تاریخ علوم (علوم عقلی و نقلی که از اسلام زاده شده است) تاریخ ناحیه‌ای، تاریخ نگاری (آشنایی با شیوه‌های تاریخ نگاری در اسلام و انواع تاریخ‌نگاری اعم از وقایع نامه، معاجم‌الرجال، طبقات، احوال بلاد، احوال امم و ...) تاریخ هنر معماری اسلامی و تاریخ آموزش و پرورش اسلامی آشنا می‌گردند.»
در رشته الهیات و معارف اسلامی، گرایش ادیان و عرفان تنها گرایشی است که به بررسی و مطالعه ادیان دیگر می‌پردازد و دین اسلام را تنها در حیطه عرفان بررسی می‌کند.
خانم دکتر راسخی استاد ادیان و عرفان دانشگاه الزهرا در بیان تاریخچه این گرایش می‌گوید:
«تا قبل از قرن 18 دنیای مسیحیت با ادیان دیگر آشنایی چندانی نداشت، چرا که مسیحیان، سایر ادیان را شیطانی تلقی می‌کردند ولی با گسترش فتوحات استعماری و رفتن به سرزمین‌های دورتر از اروپا و آن سوی اقیانوسها، مسیحیان با ادیان و فرهنگ‌های دورتر از اروپا و آن سوی اقیانوسها آشنا شدند. گرچه این آشنایی در آغاز برای تحکیم تسلط خودشان بود ولی بعد از تقسیم‌بندی‌های جدید، علما و دانشمندان مسیحیت متوجه شدند که برخلاف تصور آنها، ادیان دیگر سراسر باطل، خرافه و بی‌پایه و اساس نیستند، این است که توجه به ادیان دیگر از اواخر قرن 19 گسترش پیدا کرد و از آن زمان دپارتمان‌هایی در دانشگاهها تاسیس شده است که به تاریخ ادیان و مطالعات مقایسه‌ای یا تطبیقی بین ادیان می‌پردازد.»
دکتر راسخی همچنین در معرفی این رشته می‌گوید: «در رشته ادیان و عرفان دانشجویان با تاریخ ظهور و گسترش ادیان زنده (ادیانی که هنوز پیروان بسیاری دارند) آشنا می‌شوند و سه بخش اساسی احکام و آداب، عقاید و اخلاق را در هر دینی مطالعه می‌کنند که البته در این مطالعه شخص پژوهشگر در صدد اثبات حقانیت یا بطلان دین خاصی نیست بلکه در صدد شناسایی و درک مواضع مشترک می‌باشد. گفتنی است که ادیان زنده‌ای که دانشجویان مطالعه می‌کنند، براساس خاستگاه آنها به سه گروه تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
الف ) ادیان خاورمیانه که شامل ادیان سامی یعنی یهودیت، مسیحیت و اسلام می‌شود که پیامبران آنها نسلشان به حضرت ابراهیم می‌رسد و دین زرتشت که خاستگاه آن ایران است