چکیده:
به غیر از اعجاز بیانی، علمی، تشریعی و عددی که درباره آنها سخن بسیار گفته شده است با گذر زمان سرچشمه های شگفت انگیز و اعجازهای جدید قرآن کریم بر بشر هویدا می شود که همه اینها بیانگر لایتناهی بودن آن است و هر زمان و دوره ای احتمال کشف بُعد و حقیقتی تازه از قرآن می رود.
یکی از جنبه های اعجاز قرآن که مورد توجه قرار نگرفته است در اصوات و آوای قرآن نهفته است. مقاله حاضربه وجود تاثیرات شگفت انگیز موسیقی و صوت حاصله از قرائت آیات و سور قرآن که در خواننده و شنوندگان آن بدون در نظر گرفتن معانی و محتوای ارزشمند آن ایجاد می شود ، پرداخته است این موسیقی در تار و پود الفاظ و ترکیب درون جمله ها نهفته است که با احساس نا پیدا و قدرت متعال ادراک می شود.
قرآن کریم، بزرگ معجزه حضرت ختمی مرتبت, گنجی است بی پایان که با ظهور اسلام بر ایشان نازل شد. با گذر زمان، پیاپی سرچشمه های شگفت و تازه ای از این کتاب آسمانی کشف می شود تا بشر تشنه رشد و تعالی از آنها بنوشد. همواره آیه ها و نشانه های جدیدی که گواه وجهه آسمانی قرآن و تأکید کننده لایتناهی بودن این سروش خداوندی است، رخ می نماید.
اگر این آیات و نشانه ها را اعجاز قرآن بخوانیم تاکنون ابعاد مختلفی از اعجاز قرآن کشف شده است که اغلب کتاب های علوم قرآنی بخشی از صفحات خود را به بیان این اعجاز اختصاص داده اند.
مهمترین ابعاد اعجاز قرآن را به شرح زیر می توان برشمرد:
1 اعجاز بیانی
الف - گزینش کلمات
ب - سبک و شیوه بیان
ج - نظم آهنگ قرآن
د - وحدت موضوعی یا تناسب معنوی آیات
و - نکته ها و ظرافتها
2 اعجاز علمی
الف - چگونگی گردش آسمانها و زمین
ب - نقش کوهها و استواری زمین
ج - دشواری تنفس با افزایش ارتفاع
د - آب؛ منشاء حیات
و - پوشش هوایی حافظ زمین
3 اعجاز تشریعی
الف - معارف احکام
ب - صفات جمال و جلال الهی
ج - قدرت مقام انبیاء
د - جامعیت احکام اسلامی
4 اعجاز عددی
الف - تساوی در تکرار کلمات دنیا و آخرت
(هر کدام 115 بار)
ب - تساوی در تکرار کلمات حیات و موت
(هر کدام 71 بار)
ج - تکرار کلمه یوم 365 بار (به تعداد روزهای شمسی)
د - تکرار کلمه سجده و مشتقات آن 34 بار (برابر ربا مجموع سجده های 17 رکعت نماز واجب و 34 رکعت نماز مستحب شبانه روزی)
پر واضح است که معجزات کشف شده به صورت یک جا به دست نیامده و گذر زمان، لطف خداوند، نکته سنجی و دقت جمعی از گذشتگان بوده که موجبات استخراج و ارائه این رموز را فراهم نموده که البته در احادیث و روایات بزرگان اسلام نیز به کرات بر لایتناهی بودن این کتاب آسمانی و دامنه های شگفتی آن و عدم تعلق آن به دوره و زمانی خاص اشاره گردید.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: »قرآن دارای ظاهری زیبا و باطنی ژرف و عمیق است، شگفتی های آن جاودانه است و پرده های ظلمت جز با آن کنار نمی رود
همچنین امام رضا علیه السلام می فرمایند: »خداوند قرآن را برای زمان خاص و افراد مخصوص قرار نداده است و لذا در هر زمانی این قرآن جدید و تازه خواهد بود
حال با استناد به این احادیث و داشته ها این نتیجه به دست می آید که در هر زمان و دوره ای احتمال برداشته شدن پرده ای دیگر از رموز شگفت آور و انسان ساز این کتاب آسمانی و به بیان دیگر کشف بُعد تازه ای از اعجاز آن وجود دارد.
به نظر می رسد یکی از ابعاد اعجاز قرآن که تاکنون مورد توجه بایسته قرار نگرفته است، اعجاز نهفته در اصوات و آوای قرآن است. یعنی احتمال وجود تأثیرات پیچیده و شگفت آور ناشی از موسیقی و صوت حاصله از قرائت آیات و سور قرآن که در خوانندگان و شنوندگان ایجاد می شود؛ تأثیراتی که از پس صوت و کلام حاصله از تلاوت آیات قرآن و موسیقی دلنشین حاصل از آن پدید می آید و نه از پس معانی و محتوای ارزشمند گنجانیده در آن؛ تأثیراتی از پس ساختار، و نه محتوا.
یک نوع موسیقی درونی در کلام قرآن وجود دارد که احساس شدنی است، اما تن به تشریح نمی دهد. این موسیقی در تار و پود الفاظ و در ترکیب درون جمله ها نهفته است و فقط با احساس ناپیدا و با قدرت متعال ادراک می شود.
به طور کلی صوت و موسیقی دارای تأثیراتی ظریف در عین حال عمیق و شگفت آور بر انسان هاست. اصوات دارای تأثیراتی بر روح و روان و حتی جسم همه مخلوقات از انسان ها گرفته تا حیوانات و گیاهان می باشند و اگر آدمی عالِم به این تأثیرات باشد با به کارگیری درست اصوات و موسیقی در زندگی خود، آرامش، سلامت روح و جسم، رشد و تعالی خود را از این سرچشمه بر می گیرد.
تأثیرات موسیقی نه تنها بر موسیقی دانان و افراد تحصیل کرده در این زمینه، بلکه بر تمامی افرادی که در معرض شنیدن آن قرار بگیرند و به آن گوش فرا دهند، ایجاد می شود.
طبیعت آدمی به طور کلی، مسیر آهنگین زندگی را می پیماید و موسیقی به نوعی در دل زندگی مستتر است.
شکسپیر می گوید: طلسم نغمه ها، حتی سینه های وحشی و دور از احساس را سحر می کند و به آرامش می کشد
امروزه، تأثیرات روانی موسیقی در ایجاد تغییر حالت، بالا بردن میزان دقت، هماهنگی بخشیدن به رفتار و کردار و تکامل سطح فکر و فرهنگ، ثابت شده است.
موسیقی آنقدر مؤثر است که می تواند سلامت را به خطر بیاندازد و یا موجب بهبود آن شود، موسیقی باعث تمرکز حواس و اندیشه می شود و برای برقراری ارتباط زمینی و آسمانی بسیار مورد استفاده قرار گرفته و می گیرد.
انسانها با شنیدن صدای وزش باد که از لا به لای درختان می وزد، شنیدن طنین امواج عظیم دریا، شنیدن صدای جریان آبشارها یا صدای چک چک باران، در اعماق وجود خویش احساس لطیفی را تجربه می کنند. این صداها اصوات هستی هستند که در دل طبیعت نغمه های پاک ربانی را زمزمه می کنند و از این رو است که در جان انسان چنین نوای روح بخشی دارند. هنگامی که آوای طبیعت در گوشها طنین می افکند، در دل سرور عمیق همراه با آرامش پدیدار می گردد.
یک موسیقی درست و روح نواز در خدمت عرفان و کمال آدمی است و او را داناتر می نماید و بسیاری از سؤالات ناخودآگاه او را حل می کند. استفاده از موسیقی برای ایجاد تأثیرات روحی و روانی در جهت تعالی در بسیاری از فرقه های مختلف یافت می شود که از جمله آنان به موبدان چینی، بودائیان هند و قبایل مختلف آفریقایی و... می توان اشاره نمود.
همچنین فرقه های دیگر نیز از جمله صوفیان، دراویش در خانقاه ها و منازل و معابد و موبدان زرتشتی معتقد بودند، از طریق موسیقی و نغمات موزون می توان سریع تر به خالق رسید و روح را به آرامش رساند و در این طریق نیز تا حد زیادی موفق بودند و دراویش و صوفیان در فصول و زمانهای خاصی به اجرای مراسم و ادعیه می پرداختند که این ادعیه و مناجات با ریتم و آهنگ و صوت و لحن خاصی همراه بود. سخن در درستی و نادرستی بهره گیری از موسیقی نیست، بلکه ذکر این نمونه ها نشان دهنده توان تأثیرگذاری موسیقی بر روان آدمی است.
صوت زیبا و لحن نیکو به خودی خود محرک است و از این حربه در طول تاریخ، به عناوین مختلف انسانها سود جسته اند چه در جهت حسن امور و چه اعمال مقبوح و ناپسند. حتی انسانها از طریق اصوات و آوازهای خود حیوانات اهلی را به حرکت و یا خوردن و آشامیدن وا می داشتند و این یک واقعیت انکار ناپذیر در تأثیر صوت و آواز بر مستمع است.
اصوات انرژی دار غالباً در ترکیب با حروف یا کلام تجلی می یابند و به اوج قدرت می رسند و در جهت اهداف مد نظر مورد استفاده قرار می گیرند. همانطور که در بسیاری از فرقه ها، از گذشته های دور تاکنون این صوت کلامهای ویژه که به شکلی آهنگین قرائت می شدند حامل انرژی های قدرتمند و شگفت آوری برای آنان بودند. این در حالی است که موسیقی تنها و بدون کلام کمتر ظرفیت گنجاندن انرژی ها را در خود داراست و این تلفیق صوت و کلام است که به صورتی جادویی تأثیرات مافوق حواس پنجگانه بشر را ایجاد می کند، و قابلیت ایجاد انرژی های شگفت آور را داراست. نمونه هایی از تلفیق صوت و کلام و بهره گیری از انرژی های قدرتمند آن را در اذکار قبایل آفریقایی، طریقت تای چی چوان (از چین)، یوگایی ها، زرتشتیان و ذکر آمین مسیحیان و مسلمین و حتی در زندگی روزمره امروزی مثل آرامش ناشی از نغمه لالایی برای کودکان و... می توان یافت.
برای نمونه، در مطالعاتی که اخیراً انجام شده و در مجله پیشگیری (prevention magazine) آمده است، تأثیرات نوای موسیقی را در بهتر شدن آهنگ موسیقی تنفسی نوزادان زودرس نشان داده است. بنابراین تحقیق محققان در بخش مراقبتهای ویژه نوزادان (ICU)، دو گروه از این نوزادان زودرس را انتخاب کرده و در گوش ها ی یک گروه از این نوزادان گوشی های کوچکی گذاشتند و از آن زمزمه موسیقیایی لالایی پخش می کردند. محققان مشاهده کردند که وقتی موسیقی پخش می شد. نوزادان میزان بیشتری از اکسیژن در خونشان داشتند و همین طور ضربان قلب و سرعت تنفسشان به نسبت گروه دوم که فقط وزوز دائم دستگاههای کنترل پزشکی را به همراه صدای زمینه ای دیگر که در بخش وجود داشت می شنیدند به حد طبیعی نزدیک تر بود .