میرزا محمود فدایی مازندرانی از مرثیه‌پردازان و سوگ‌سرایان بزرگ عاشورایی روزگار قاجار است. مقتل شعری وی نخستین بار در سال ۱۳۷۷ خورشیدی از سوی انتشارات اسوه منتشر شده است.
تا ناله علم راست نمود از دلِ عالم در ماه محرم
پشتِ فلکِ پیر شد از بارِ الم خم در ماه محرم
میرزا محمود فدایی مازندرانی از مرثیه پردازان و سوگ سرایان بزرگ عاشورایی روزگار قاجاراست مقتل شعری وی نخستین بار در سال 1377 خورشیدی از سوی انتشارات اسوه منتشر شده است .( متاسفانه از آن هنگام تا کنون مسئولان فرهنگی استان مازندران هیچ گامی در پاسداشت از این شاعر شیفته ی اهل بیت و فدایی امام حسین ع برنداشته اند)!
جلد اول دیوان فدایی که افزون بر 4 هزار بیت دارد شرح واقعه ی عقل آشوب کربلا است ویکسره در قالب ترکیب بند سروده شده است که بلندترین ترکیب بند ادب فارسی است. برجسته ترین ویژگی زبان شعری فدایی ، تصویری بودن کلام وی است .همین عامل سبب شده است که شعر رثایی فدایی اثر گذار و ماندگار بر ذهن باشد و بر تار و پود جان و روان شنونده چنگ در اندازد.
تصاویر ادبی آنچنان با درون مایه ی عاشورایی پیوند خورده است که مناظر شگفت و چشم اندازهای بدیع و صور خیال ناب عاشورایی را آفریده است . ما در این جستار تنها به این جنبه از قدرت وتوان آفرینندگی شعری وهنرمرثیه پردازی فدایی پرداخته ایم ، زیرا شعر ناب وتا ثیرگذار، آن است که به جای حرف زدن و پرگویی کردن،تصویر بیافریند و به کمک واژگان ،نموداری زیبایی شناختی و تابلویی هوش ربا خلق کند و شنونده و خواننده را در دنیای فریبا وپررمز و شگفت خود به درنگ وادارد .
در بیت زیر، اوج عاطفه وحس غریب شاعرباآمیزه ای از واماندگی وحیرت نموده شده است:
در حیرتم که آب مگر آبرو نداشت
گر آبروی داشت چرا رو به او نداشت ( دیوان فدایی ص 34)
می بینید که فدایی با به کارگیری واژه های کاملا ساده و آشنا ( آب ، آبرو ، او ،رو ، حیرت و..) چنان خار خاری را در یاد ونهادانسان برمی انگیزد که با اندک تاملی بر صلیب سوال عبرت خیز و حیرت آمیز آونگ می شود. رمز مانایی یک شعر هم همین است.منظره ی بدیعی که در دو بیت زیر آمده است همچون تمثیل غار افلاطون است که آثار آن بر پیکره ی جان و پرده ی روح نقش می شود.
دیدم سپیده دم که برآمد زکوهسار
خور با سر برهنه و با چشم اشکبار
لرزان به هرطرف نگران چشم آفتاب
چون اشهب رمیده ز میدان کارزار ( فدایی ص 32)
در این دو بیت فدایی دو تابلو ونگاره ی بسیار اثرگذار و گیرا را پیش چشم می آورد .تصویری که پس از شهادت آن جان ِ جهان ، حسین (ع) سرور عاشقان به سبب شدت اندوه و سنگینی سوگ نموده شده است.