تحقیق مقاله تاریخچه موسیقی سنتی ایران

موسیقی ایران

نقوش و حجاری ها و نگارگری های به جای مانده از دوران باستان تا زمان اسلام نشان دهنده علاقه و ذوق ایرانیان به هنر موسیقی می باشد. در دوران پس از اسلام موسیقی به دلیل مخالف ها، شکوفایی دوران پیشین خود را از دست داد. ولی به هر حال به حیات خود ادامه داد.  این استمرار را می توان در زمان صفویه در بنای کاخ چهلستون و اتاق موسیقی کاخ عالی قاپو مشاهده کرد. 

موسیقی ملی ایران، مجموعه ای است از نواها و آهنگ هایی که در طول قرن ها، در این سرزمین به وجود آمده و پا به پای سایر مظاهر زندگی مردم ایران تحول وتکامل یافته، و بازتابی از خصوصیات اخلاقی، وقایع سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی ملتی است که تاریخش به زمان های بسیار دور می رسد. ظرافت و حالت تعمق ویژه موسیقی ایرانی انسان را به تفکر و تعقل و رسیدن به جهانی غیر مادی رهنمون می سازد.  

موسیقی ملی ایران، که مبنا و سابقه ای بسیار کهن دارد، شامل شاخه های مختلفی به شرح زیر است:  

1 - قبل از اسلام:  موسیقی های اقوام کهن ایران شامل : بختیاری، کردی، لری و .....

2 - بعد از اسلام:  

الف - موسیقی مقامی ( حماسی، تعزیه، عزا )

ب - ردیفی ( دستگاه های موسیقی سنتی ) 

در دوره حاضر این تقسیم بندی به شرح زیر است :   

1 - قبل از اسلام

2 - بعد از اسلام

3 - موسیقی های محلی ایران و نغمه های سنتی ( ملودی های دو گروه قبل ) و تنظیم و تهیه کلاسیک آنها. 

طبق روش طبقه بندی جدید در آواز و مقامات، که از حدود صد سال پیش برقرار شده، آواز و موسیقی سنتی ایران را در دوازده مجموعه قرار داده اند . 

از دوازده مجموعه تقسیم بندی شده، هفت مجموعه که وسعت و استقلال بیشتری داشته اند، دستگاه نامیده شده و پنج مجموعه دیگر را که مستقل نبوده و از دستگاههای مزبور منشعب شده اند، آواز نامیده اند.  

بنا براین موسیقی سنتی امروز ایران، که باقی مانده مقامات دوازده گانه قدیم است، قبلا مفصل تر بوده و امروز جزئی از آن در دسترس است. 

بر هفت دستگاه اصلی و پنج آواز، تعدادی گوشه استواری و الگوی نوازندگان و خوانندگان امروزی است. 

شمار این گوشه ها را 228 ذکر کرده اند، ردیف های مختلف و مشهور استادان موسیقی سنتی صد ساله اخیر مانند آقا حسینقلی، میرزا عبدالله، درویش خان و صبا نیز از همین نظم پیروی می کند. 

اسامی دستگاه ها و آوازها در موسیقی سنتی ایران

نام هفت دستگاه اصلی عبارت است از شور، ماهور، همایون، سه گاه، چهارگاه، نوا و راست پنجگاه؛

 نام پنج آواز بدین شرح است:  اصفهان، ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی.  

اجزای دستگاه و آواز

برای اجرای یک دستگاه با یک آواز ترتیبی را باید رعایت کرد که معمولا این چنین است: 

درآمد، آواز، تصنیف و رنگ، از زمان مرحوم درویش خان و به ابتکاری وی پیش درآمد و چهار مضراب نیز به این سلسله مراتب اضافه شده است. 

ترانه های فولکوریک ایران

زنده یاد خالقی، در این باره چنین می نویسد: 

یکی از منابع ذیقیمت موسیقی هر کشور آهنگ ها و نغمات و ترانه هایی است که در نقاط مختلف آن مملکت، خاصه در دهات، قصبات دور از شهر به وسیله مردم بومی و روستایی خوانده می شود و چون این نوع موسیقی کمتر تحت تاثیر افکار مردم شهر نشین واقع شده، طبیعی تر و به موسیقی حقیقی و اصیل و قدیمی آن کشور نزدیکتر است؛ جمع آوری آنها علاوه بر اینکه باعث حفظ و نگهداری آنها است، کمکی هم به تحقیق درباره مختصات آن مملکت می کند، و چگونگی و کیفیت آن را معلوم می نماید.    

چون در ایران اقوام مختلفی ساکنند که از نظر فرهنگ و قومی تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند، بنابراین موسیقی فولکوریک ایران دارای خصوصیات بسیار متنوعی از نظر طرز بیان و لحن موسیقی است. مثلا موسیقی آذربایجانی، گیلانی، خراسانی، بختیاری، کردی، شیرازی و بلوچی نه تنها ملودی ها، که در گویش نیز با یکدیگر بسیار متفاوتند، از نظر فرم موسیقی می توان از دو نوع موسیقی بومی در ایران نام برد:   

1 - ترانه های بومی آوازی که به صورت انفرادی یا دسته جمعی خوانده می شود. 

2 - رقص های محلی سازی که با سازهای محلی به اجرا در می آید. 

ترانه های محلی ایرانی از نظر ملودی بسیار غنی و پر مایه است که از این نظر یکی از غنی ترین، زیبا ترین و متنوع ترین ترانه های فولکوریک دنیا هستند. این ترانه ها که نشانهً طرز فکر و تمدن و فرهنگ کشور هستند، سینه به سینه نقل شده و از نسلی به نسل دیگر می رسد و آئینه تمام نمای افکار و اندیشه های مردمی اند که خود خالق و آفریننده آن بشمار می روند. این ترانه ها از وضع اجتماع، طرز فکر، نوع زندگی و طبیعت که در سرزمین ایران وجود دارد، یکی از غنی ترین منابع فرهنگی ایران به شمار می آیند. این ترانه ها نمایانندهً ملت و گذشته ایران هستند و می توانند بهترین الهام بخش موسیقیدانان در پدید آمدن آثار موسیقی علمی قرار گیرند. 

نمونه هایی از موسیقی فولکوریک ایران:  

نمونه هایی از موسیقی فولکوریک

موسیقی سازی

موسیقی ایرانی از زمان های بسیار قدیم عمدتا با ساز و آواز توام بوده است و در کتب تاریخی نیز هرگاه به موسیقی اشاره شده بیشتر نام الحان و ترانه ها بر جای مانده است. ولی شکی نیست که موسیقی سازی نیز دارای اهمیت بوده است. 

در حدود صد سال قبل موسیقی سازی به تدریج راهی مشخص در پیش گرفت، و در این رشته نوازندگان و آهنگسازانی به وجود آمده و نوآوری هایی در این زمینه انجام دادند.  به طور کلی موسیقی سازی ایرانی دارای دو بخش اساس است:  

الف - تکنوازی که بر پایه موسیقی سنتی و بداهه نوازی قرار دارد. 

ب - همنوازی که بر پایه کارهای جمعی اعم از گروه های کوچک یا بزرگ یک صدایی و یا چند صدایی استوار است.

تکنوازی

تکنوازی در موسیقی مشرق زمین از اعتبار و اهمیت فراوانی برخوردار است. به تعبیری می توان آن را مربوط به فلسفه و عرفان شرق و ایجاد ارتباط معنوی با عالم بالا دانست. چرا که نوازنده شرق با ساز و موسیقی خود به نوعی عبادت خصوصاً در کنج خلوت و تنهایی خود می پردازد.  

همنوازی

از دورهً ناصرالدین شاه قاجار کار گروه نوازی چه در زمینه موسیقی و سازهای سنتی و چه با رعایت اصول و قواعد موسیقی ارکستر غربی که به وسیله مسیو لومر ( معلم موسیقی فرانسوی که برای تدریس در دارالفنون آن زمان و رشته موسیقی نظام به ایران دعوت شده بود) در قالب موسیقی نظام و سازهای غربی به ایران آورده شد، بیشتر معمول گردید.  بعدها کم کم کار گروهی رونق بیشتری گرفت، و با اضافه شدن سازهای غربی به جمع سازهای ایرانی و اجرای قطعات ایرانی بر روی آنها با فرم تازه معمول شد.