بطور کلی،کانی ها و سنگ ها در تأمین انرژی،مواد اولیه ی منابع وجواهر سازی کاربردهای فراوانی دارند.
انسان برای ادامه ی زندگی خود احتیاج به انرژی دارد. از انرژی برای متعادل ساختن دمای محیط زندگی و کار،راه اندازی صنایع و وسایل نقاط استفاده می کند. منبع اصلی تأمین انرژی سنگ ها هستند. از میان سه گروه سنگ ها، سنگ های رسوبی با تأمین ۸۷ درصد از انرژی مصرفی انسان اهمیت ویژه ای دارند.
نفت و گاز :
همه ی محصولات نفتی از نفت خام تهیه می شود. نفت خام مایعی تیره رنگ است و بوی مخصوص دارد. نفت خام ترکیب شیمیایی ثابت و معینی ندارد. اما بیشترین قسمت آن ترکیب هایی از هیدروژن و کربن است. نفت خام از موجودات بسیار کوچک دریایی به نام پلانکتون بوجود آمده که به حالت شناور در آب دریا زندگی می کنند. عمر پلانکتون ها معمولاً کوتاه است و پس از مرگ بقایای آن ها بر کف دریا فرو می ریزد. اگر شرایط در کف دریا مناسب باشد این بقایا در لابه لای رسوبات دانه ریز حفظ می شوند و پس از میلیون ها سال بر اثر فشار لایه های بالایی و گرما به نفت و گاز تبدیل می شوند.
به سنگ هایی که نفت در آن ها تشکیل می شود، اصطلاحاً سنگ مادر می گویند. نفت پس از تشکیل، در اثر فشار از سنگ های دانه ریز مادر به سمت بالا حرکت می کند و اگر موانعی در سر راه آن نباشد، به سطح زمین می رسد و با هوا ترکیب می شود و به مواد بی ارزشی تبدیل می گردد. اگر در مسیر حرکت نفت لایه هایی از سنگ گچ یا سنگ های رستی،که به آن ها سنگ پوششی می گویند : قرار بگیرد و این لایه ها شکل مناسبی داشته باشند نفت دیگر نمی تواند به حرکت خود ادامه دهد و در درز و شکاف و حفره های سنگ های زیرین این لایه ها که به سنگ مخزن موسوم اند جمع می شود. معمولاً به همراه نفت و گاز مقداری آب شور هم وجود دارد.
فکر کنید:
چرا باوجود اینکه پلانکتون ها در دریاهای قدیمی به فراوانی وجود داشته اند، در همه ی رسوبات این دریاها نفت وگاز تشکیل نشده است؟
ممکن است رسوب گذاری به آرامی صورت گرفته باشد و پلانکتون ها تجزیه شده و از بین رفته باشند . ممکن است اکسیژن موجب اکسیده شدن آنها شده باشد
تحقیق کنید
۱ – بیشتر منابع نفت و گاز ایران در چه مناطقی قرار گرفته اند؟
خلیج فارس ، خوزستان،سرخس ،نواحی قم
۲ – سنگ مخزن و سنگ پوشش منابع نفت و گاز ایران را چه سنگ هایی تشکیل می دهند؟
سنگ آهک، سنگ گچ، مارن، ایندریت
۳ – کشور ما به چه کشورهایی گاز صادر می کند و چگونه؟
بوسیله کشتی به بسیاری از کشورهای صنعتی به وسیله لوله به ترکیه
زغال سنگ :
زغال سنگ نوعی سنگ رسوبی است. که از باقی ماندن گیاهان،بین لایه های رسوبی در طی زمان های بسیار زیاد،تشکیل شده است. می توان آثار ساقه و ریشه های گیاهان را در داخل لایه هایی از زغال سنگ ها و سنگ های اطراف آن، در معادن مشاهده کرد. همین مطلب از نظر زمین شناسان نشان دهنده ی منشأ گیاهی زغال سنگ است.
زغال سنگ یکی از مهم ترین منابع انرژی و از عوامل بسیار مهم و تأثیرگذاری بر انقلاب صنعتی اروپا بوده است.
میلیون ها سال پیش گیاهانی که در مرداب ها و سواحل دریاهای گرم و مرطوب به فراوانی رشد کرده بودند، در زیر آب قرار گرفتند. پاره ای از گیاهان نیز توسط سیلاب ها و رودها کنده شده و به دریا رسیدند در زیر لایه هایی از شن و لای مدفون شدند.
با گذشت زمان و فعالیت بعضی از باکتری ها، این گیاهان شروع به تجزیه شدن کردند و بعضی از عناصر تشکیل دهنده ی آنها مانند اکسیژن و هیدروژن از آن خارج شده و درصد کربن آن ها اضافه شد.
پس از مدتی گیاهان به زغال سنگ تبدیل گشتند. با عمل رسوب گذاری ،لایه های بیشتری روی زغال های نارس را می پوشاند و سنگینی این لایه ها و گرمای مناطق عمیق زمین ناخالصی های بیشتری را از زغال خارج کرده و رفته رفته به درصد کربن آن اضافه شد. در این مراحل زغال نارس ابتدا به زغال سنگ قهوه ای و سپس به انواع دیگر زغال تبدیل می شود.
زغال سنگ های خوب را برای تهیه زغال کک بکار می برند. زغال کک در صنایع فولاد برای جداسازی ناخالصی های سنگ آهک مورد استفاده قرار می گیرد.
تحقیق کنید
۱ – علت افزایش استخراج زغال سنگ چیست؟
افزایش قیمت نفت و گاز، افزایش جمعیت ، احتیاج بیشتر به انرژی
۲ – علت کاهش استفاده از زغال سنگ برای تولید انرژی چیست؟
جلوگیری از آلودگی هوا – زیرا زغال سنگ وقتی که می سوزد گازهای آلوده کننده ی زیادی وارد هوا می کند.