نتایج مقدماتی ششمین دوره سرشماری کشور که در آبان ماه امسال اعلام شده، حاکی از اینست که سیاستهای کنترل جمعیت موفق بوده و روند سیر کاهش جمعیت کشور به عبارت دیگر همچنان تداوم دارد.
تکیه بر آمار یکی از ابزارهای لازم برای مدیریت استراتژیک و سیاستگزاری و برنامهریزی محسوب میشود. چرا که برای رسیدن به جامعه توسعه یافته و پیشرفته اطلاع یافتن نسبت به امور و مسایل امری ضروری و لازم محسوب میشود. یکی از بارزترین مواردی که در برنامهریزی و سیاستگزاری باید به آن توجه شود در نظر داشتن مسایل محیطی است چرا که در محیط همواره دو مولفه دیده میشوند. فرصتها و به موازات آن تهدیدها. یکی از مسایل مورد توجه برنامهریزان و استراتژیستها، «جمعیت» و خاصه نرخ رشد جمعیت کشور، میزان شهرنشینی، متوسط رشد سالانه جمعیت نقاط روستایی، نسبت جنسی و متوسط رشد سالانه جمعیت نقاط شهری است. به اعتقاد کارشناسان و مدیران استراتژیک، فرصت، شرایطی است که استراتژیست را در جهت رسیدن به اهداف یاری میکند.
تهدیدها نیز شرایطی است که مانع از رسیدن استراتژیست به اهداف میشود. لذا با صراحت میتوان گفت که جمعیت نوعی فرصت یا تهدید به حساب میآید. یعنی اگر نرخ رشد جمعیت در مقطعی رشد فزاینده و بیش از نرم عادی خود داشته باشد حاصلش در خطر افتادن مسایل زیست محیطی، کاهش سطح رفاه عمومی، ورود سیل وار به مدارس، دبستان، دبیرستان و افزایش رقابت در بازار کار، بیکاری و هرز رفتن نیروی جوان و متعاقب آن افزایش آمار بزهکاری و شغلهای کاذب و نیز افزایش آمار اعتیاد و در کل معضلات اقتصادی و اجتماعی را در بردارد.
این موضوع افزایش جمعیت در کشورهای در حال توسعه بسیار موثرتر و پررنگتر مشاهده میشود به عبارتی دیگر مثلا در بعد تامین غذایی جمعیت باید متذکر شد اگر جمعیت رشد فزایندهای داشته باشد به علت ثابت بودن زمین و یا تولید محصولات کشاورزی، در بعد تامین غذایی مثلا گندم، شکر و روغن و... سیاستمداران با مشکل مواجه خواهند شد همین عامل موجب ورود واردات به کشور میشود. البته شاید عنوان شود با کشاورزی مکانیزه میتوان سطح تولید محصولات کشاورزی را افزایش داد ولی باید دقت داشت این موضوع نیاز به زمان، بودجه و دانش دارد. وقتی کشوری از لحاظ بارندگی یک سوم تا یک چهارم بارندگی را داراست و جزو مناطق گرم و خشک محسوب میشود و هر 30 تا 35 سال یک خشکسالی چند ساله را تجربه میکند. وقتی بیشتر آبیاری کشاورزی همچنان سنتی و به صورت غرقابی است و هنوز آبیاری قطرهای، بارانی، تحت فشار و... اجرایی نشده است بنابراین در این وضعیت باید به افزایش جمعیت در کشورهای در حال توسعه در وهله اول به عنوان تهدید نگریست بعد فرصت.
ضمن آنکه باید دقت داشت وقتی بین روستاها و شهرها ما تفاوتهای زیادی از لحاظ امکانات معیشتی، بهداشتی، آموزشی، فرهنگی و نیز اقتصادی وجود دارد بنابراین نباید انتظار داشت که جوان روستایی ما براساس سنت همچنان به شغل پدر و ابا و اجدادش اشتغال داشته باشد. او نیز بمانند انسان هزاره سومی دوستدار اینست که از امکانات معیشتی، اقتصادی، بهداشتی و فرهنگی مناسب برخوردار شود.
آمارها چه میگوید
علی ایحال، آمارها و مستندات اولیهای که از سرشماری استخراج شده حاکی از اینست که رشد جمعیت در ششمین دوره سرشماری (1385 – 1375) نسبت به دوره مشابه قبل (75-1365) 41 صدم درصد کاهش یافته است.
براساس گفتههای دکتر محمدعلی مدد رئیس مرکز آمار ایران «نسبت به رشد جمعیت در سالهای 1375-1365 به میزان 96/1 درصد بوده است که این رشد در سالهای 1385-1375 به 55/1 درصد رسیده که نشان دهنده کاهش رشد جمعیت است.»
آمار سرشماری رشد سالانه جمعیت حاکی از اینست که استانهای تهران، کرمان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی در سالهای 85-1375 نسبت به سالهای 75-1365 از رشد مثبت برخوردار بودهاند.
به نحویکه رشد سالانه جمعیت در تهران از 48/2 درصد در سالهای 1375-1365 به 57/2 درصد در سالهای 1385-1375 رسیده و در خراسان رضوی نیز از 46/1 درصد در سالهای 75-1365 به 62/1 درصد رسیده است. رشد سالانه جمعیتی در کرمان از 13/2 درصد در سالهای 75-1365 به 66/2 درصد در سالهای 85-1375 رشد داشته و استان خراسان جنوبی از 67 صدم درصد منفی رشد سالانه جمعیتی کشور که در سالهای 75-1365 برخوردار بوده به 62/1 درصد رشد در سالهای 85-1375 رسیده است.
در عین حال باید دقت داشت علاوه بر استانهای تهران، کرمان و خراسان رضوی و جنوبی همچنین 9 استان دیگر رشد سالانه جمعیتی در آنها بیشتر از نرم متوسط کشور است.
استان سیستان و بلوچستان با 36/3 درصد متوسط رشد سالانه جمعیت استان هرمزگان با 52/2 درصد، استان قم با 02/2 درصد استان یزد با 01/2 درصد، استان بوشهر با 89/1 درصد، استان خراسان جنوبی با 62/1 درصد، استان سمنان با 61/1 درصد، استان اصفهان با 60/1 درصد استان قزوین با 57/1 درصد متوسط رشد سالانه جمعیت کشور را دارا هستند.
علاوه براین 8 استان دیگر کشور با متوسط رشد سالانه جمعیت آنها بالای 1 درصد تا نرخ متوسط جمعیت کشور را شامل میشود.
استانهای کهگیلویه و بویر احمد با 50/1 درصد، آذربایجان غربی با 33/1 درصد، خوزستان با 25/1 درصد، گلستان با 21/1 درصد، چهارمحال بختیاری با 18/1 درصد، فارس با 15/1 درصد، ایلام با 09/1 درصد و مازندران با 09/1 درصد از متوسط رشد سالانه جمعیت کشور را دارد شدهاند.
اما نکته حائز توجه اینکه 10 استان دیگر ما متوسط رشد سالانه جمعیتی در آنها حتی به یک درصد هم نمیرسد و از 11 صدم درصد تا 99 صدم درصد نرخ جمعیتی کشور را بخود اختصاص دادهاند.
در این میان استانهای همدان با 11 صدم درصد، اردبیل با 47 صدم درصد، کرمانشاه 50 صدم درصد، گیلان 59 صدم درصد، زنجان 60 صدم درصد، کردستان 69 صدم درصد، لرستان 69 صدم درصد، آذربایجان شرقی 79 صدم درصد، مرکزی 97 صدم درصد و خراسان 99 صدم درصد را از متوسط رشد سالانه جمعیت کشور تشکیل دادهاند.
براساس آمارهای موجود استان سیستان و بلوچستان در سالهای 1375-1365 متوسط رشد سالانه جمعیتی در آن 71/3 درصد بوده که در سالهای 85-1375 به 36/3 درصد رسیده است به عبارتی 45 صدم درصد رشد جمعیتی در آن کاهش یافته.
هرمزگان از 37/3 درصد در سالهای 1375-1365 متوسط رشد سالانه جمعیت در آن به 52/2 درصد کاهش یافته.
استان قم از 29/3 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی به 02/2 درصد در سالهای 1385-1375 رسیده است.
اما استان همدان از 09/1 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی در آن در سالهای 1375-1365 داشته به 11 صدم درصد در سالهای 1385-1375 رسیده.
استان کرمانشاه از 97/1 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی که در سالهای 1375-1365 حائز بوده نرخ رشد جمعیتی به 50 صدم درصد رسیده که کاهش جمعیتی چشمگیر داشته است.
استان اردبیل از 20/1 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی کشور که در سالهای 1375-1365 دارا بوده به 47 صدم درصد در سالهای 1385-1375 رسیده.
استان زنجان از 41/1 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی در سالهای 75-1365 دارا بوده به 60 صدم درصد در سالهای 1385-1375 رسیده است.
استان کردستان از 24/2 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی که در سالهای 1375-1365 دارا بوده به 69 صدم درصد در سالهای 1385-1375 کاهش یافته.
استان لرستان از 49/1 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی کشور در سالهای 75-1365 به 69 صدم درصد در سالهای 85-1375 رسیده.
استان قم از 29/3 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی کشور در سالهای 75-1365 به 02/2 درصد در سالهای 1385-1375 رسیده است.
استان یزد از 68/2 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی کشور در سالهای 75-1365 به 01/2 درصد در سالهای 1385-1375 رسیده است.
استان بوشهر از 96/1 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی کشور در سالهای 75-1365 به 89/1 درصد در سالهای 1385-1375 رسیده است.
استان سمنان از 86/1 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی کشور در سالهای 75-1365 به 61/1 درصد در سالهای 1385-1375 رسیده است.
استان اصفهان از 76/1 درصد متوسط رشد سالانه جمعیتی کشور در سالهای 75-1365 به 60/1 درصد در سالهای 1385-1375 رسیده است.