رفتار فرزند شما چگونه است؟ فرزند شما جزو آن دسته از بچه هاى حرف شنو است یا این که کوچک ترین توجهى به حرف ها و خواسته هاى شما ندارد. اگر این طور است شما براى حرف گوش کن کردن یا به اصطلاح سر به راه کردن کودکتان چه راه هایى را امتحان کرده اید. به طور واضح تر چگونه با فرزندتان رفتار یا صحبت مى کنید تا بیشتر حرفتان را گوش کند: چگونه فرزندم را وادار به گوش دادن کنم این سوالى است که اغلب والدین آن را مطرح مى کنند. و از حرف گوش نکردن بچه ها به عنوان لجبازى یا درست تربیت نشدن کودکشان تعبیر مى کنند.
بچه ها از کودکى به صداها حساس هستند
بچه ها به طور کلى با گوش دادن به حرف بزرگترها مشکل و مساله اى ندادند. حتى یک نوزاد نیز به صداهایى با زیر و بم خاص توجه مى کند و نسبت به آنها عکس العمل نشان مى دهد. یک نوزاد از ابتداى تولد با صداى مادرش آشناست و نسبت به صداى پدر نیز عکس العمل نشان مى دهد. شاید جالب باشد بدانید که توجه کودک حالتى آهنگین دارد یعنى بین زمان هایى که او در خودش فرو مى رود (نت پایین) و مواقعى که حواسش به طور کامل متوجه ماست (نت بالا) هماهنگى وجود دارد. محققین با استفاده از نوار مغزى «g.c.e» نشان داده اند که مغز کودکان در تمام روز یک چرخه را طى مى کند و یکى از دلایل بى توجهى پى درپى آنها به توصیه هاى والدین همین است.
به کودکتان گیر ندهید
اگر علاقه مند هستید که کودکتان به حرف ها شماى گوش دهد، توجه کنید که این نکته را به خوبى به ذهنتان بسپارید: یک دستور وقتى با سکوت همراه باشد، بسیار قدرتمند عمل مى کند. به عبارت دیگر به طور ساده و خودمانى به کودکتان گیر ندهید. زمانى پدر و مادرها حرف نشنوى کودک را ناشى از لجبازى یا سر به هوا بودن کودک مى پندارند و مرتب در حال کشیدن نقشه براى تنبیه و ادب کردن فرزندشان هستند. غافل از این که دادن یک دستوربا تحکم که تنها یک بار تگرار شود و سکوت پس از آن به عنوان محرکى براى این که کودک برخواسته شما عمل کند، موثرتر است.
بگذارید کودکتان گاهى تجربه کند
کودک از شکست ناشى از اشتباه کردن و امتحان راه حل هاى مختلف، بیشتر از زمانى که تحت نظارت یا راه گشایى مستقیم بزرگسالان قرار دارد، یاد مى گیرد. به دیگر سخن، شانس امتحان مواردى که چندان براى کودکتان خطرناک نیست را به او بدهید، تا خود به نتیجه مورد نظر برسد. خواهید دید که موفق تر خواهد بود. وقتى که او تلاش مى کند و با آزمون و خطا به سمت هدفش مى رود، موفقیت نهایى نیز به خود او تعلق دارد. احساس غرور ناشى از اعتماد به نفس به او دست مى دهد. به خود متکى مى شود و مستقل بار مى آید. مرتب در ذهنش مرور مى کند «من انجامش دادم»، «خودم انجامش دادم»
کودکتان را درک کنید
زمان هایى در تکامل کودک وجود دارد که او نمى تواند به حرف پدر و مادر گوش کند و آن موقعى است که انگیزه سبقت جویانه در کودک قوى تر از انگیزه پدر و مادرى است. براى کودک یک ساله اى که در حال یادگیرى، ایستادن و راه رفتن است، گوش دادن به اخطارهاى گاه و بى گاه والدین غیرممکن است. مواردى نظیر «مواظب باش، نزدیک پله ها نرو»، «مواظب باش آب را روى بلوزت نریزى» و... تنها دروازه اى است در انتهاى کار که مى تواند مانعى بر سر راه و میل قوى او براى فتح دنیاى خیالش باشد.
در دو سالگى غوغاى درونى بر سر انجام دادن یا ندادن کارها «این کار را انجام دهم یا نه»، بدخلقى را به تنها راه حل علمى و ممکن تبدیل مى کند.
به طور حتم با کودک چهار یا پنج ساله یا خانواده اى که کودکشان در این سنین قرار دارد برخورد داشته اید، شکایت اکثر و معمول والدینشان این است که «گوشش به حرف هاى ما بدهکار نیست و انگار اصلا آنجا نیستم و حرف هاى مرا نمى شنوند اما درست هنگامى که پدرش مى آید، طورى رفتار مى کند که انگار یک پادشاه حرف مى زند!»
قبل از ۱۰ سالگى، کشمکش هاى درونى دیگرى با مهارت هاى شنیدارى کودک قرار گرفته در این سن همراه مى شود. سردرد، دل درد و ترس از رفتن به مدرسه اغلب نشانه هاى ظاهرى همین تعارض است. در این دوران بهترین و سخت ترین کارى که مى توانید انجام دهید، این است که گوش کنید.
یک صداى آرام موثرتر از صداى بلند است
در نوجوانان پس از پایان یک مشاجره لفظى، گوش دادن جاى مناسب و زیادى ندارد. تلاش یک نوجوان براى استقلال، آنچنان قدرتمند است که مانع او براى شنیدن مى شود.
به جاى نشان دادن عکس العمل، فریاد زدن و تنبیه کردن او بهتر است. با او با صداى آرام صحبت کنید. براى نمونه «عزیزم، متاسفم توى خانه ما وضع این طور است، شاید دوستانت اجازه داشته باشند که با هر کدام از دوستانشان تا هر موقع از شب بیرون باشند، اما در خانه ما همه مجبور هستند که قبل از ۸:۳۰ متزل باشند و اگر نمى توانى خودت را با این شرایط هماهنگ کنى، شاید بتوانیم معامله اى بکنیم و امتیازهایى را که ما در اوقات دیگر به تو مى دهیم، دیگر نخواهى داشت» احتمال این که صداى آرام و حالت خونسرد چهره شما راه حل مثبت و موثرى باشد، زیاد است. در این صورت اعتماد به نفس شما نیز در برابر او از دست نمى رود. پس به خاطر داشته باشید یک صداى آرام همیشه قدرتمند تر از یک صداى بلند است.
یک روش دیگر نیز در مورد نوجوانان به شما پیشنهاد مى دهیم. شما مى توانید به جاى یک پیام انتقادى، با یک صحبت یا پیام تعارف آمیز شروع کنید. هر زمان که مى خواهید فرزندتان به حرف شما گوش بدهد، سعى کنید با یک رویکرد مثبت مراحل کار را پیش ببرید. به طور حتم کار ساده اى نیست اما براى شما و فرزند نوجوانتان، دستاورد خوبى به دنبال خواهد داشت.
خانواده گسترده
والدین به شیوههاى گوناگون در مقابل نوزادانشان عکسالعمل نشان مىدهند. در اینجا در مورد عواملى بحث مىشود که بر عکسالعلمهاى والدین و سایر اعضاى خانواده در قبال تولد کودک تأثیر مىگذارد. عوامل فرهنگى، پیوستگى، پیوستگى با کودکانى که خطرات فراوانى تهدیدشان مىکند، و نیازهاى ویژه پدران و همشیرها.
عکسالعملهاى والدین در برابر نوزادان
معلم کلاس والدین داراى نوزاد، طیف وسیعى از عکسالعملهاى والدین در قبال مسؤولیتهاى متعاقب تولد کودک را مشاهده کرده است. در این جا مثالهایى از اظهارات او را که طى سالها شنیده است مىآوریم.
«من به او نگاه کردم واحساس کردم که او کاملترین و زیباترین مخلوقى است که تاکنون خدا آفریده است. وقتى او را ازبیمارستان به خانه آوردم و براى اولین بار در تختخوابى که از قبل برایش آماده کرده بودم قرار دادم، احساس کردم که از شادى و غرور در پوست خودم نمىگنجم.» «به او علاقه داشتم و واقعاً هم علاقه داشتم. نیاز به کسى داشتم که از او مراقبت کنم و دوستش بدارم. ولى وقتى که کودک را تحویلم دادند، مدام گریه مىکرد. هر کارى ازمن ساخته بود انجام دادم ولى گریهاش قطع نمىشد. رفتارش به گونهاى نبود که تصور مىکردم.» «وقتى زایمان به آن زودى آغاز شد، تمام آنچه را مىتوانستم فکر کنم این بود که باید به تنهایى از بیمارستان به خانه برگردم. هرگز نخستین نگاهم را به او فراموش نمىکنم که از توجّه به او سرشار بود; لولهها و سیمها تمام اطراف او را گرفته بودند واو در این میان بسیار کوچک بود. نخست تاب دیدار او را نداشتم، ولى به مرور که قویتر گشت روزنه امیدى در دلم پدیدار شد.اکنون که او در خانه است هنوز احساس مىکنم که او یک هدیه است که اینک به من امانت دادهاند ولى بسیار ضعیف و آسیب پذیر.» «او بسیار بى پناهتر از آن بود که انتظارش را داشتم. مىدانستم که زندگىام با تولد او تغییر خواهد کرد ولى انتظار نداشتم که در ازاى تغذیه شبانه کودک، فقدان آزادى، خستگى، وتحمّل فشار در زندگى چیزى بسیار اندک عایدم شود. من مىدانم که اینها چیزهاى درستى، نیست که بر زبان مىآورم و همسرم نیز این گفته را درک نمىکند.»«او از آغاز شخصیت کوچک ز ورودش را به زندگى نشان داد. من در شگفت بودم که او چقدر توانایى دارد. وقتى چیزى مىخواست به من مىفهماند و من تصور مىکردم که صدایم را مىشناسد.»
عوامل فرهنگى در تعامل پدر یا مادر با کودک
مطالعات میان فرهنگى نشان دادهاند که نوزادان متعلق به یک گروه فرهنگى خاص رفتار مشابهى دارند، که با رفتار نوزادان گروههاى فرهنگى دیگر متفاوت است. معلوم شده است که خصوصیات منحصر به فرد نوزادان فرهنگهاى خاص بر عکسالعملهاى والدینشان تأثیر دارد و عکس این جریان نیز صادق است. استفاده سنتى از گهوارهها توسط ناواجوها و تربیت تأثیر پذیر توسط زیناکانتکوها دونمونه از این تأثیرات را فراهم مىآورد. مطالعه نوزادان ناواجو الگوهاى حرکتى یا عضلانى متمایزى را در مقایسه با نوزادان گروههاى فرهنگى دیگر آشکار ساخته است. براى مثال، این کودکان هنگامى که دستها یا پاهایشان را راست نگاه مىدارند از لحاظ کشیدگى عضلانى مقاومت کمترى نشان مىدهند، براى کمک به بدنشان، پاهایشان را کمتر راست نگاه مىدارند، و هنگامى که کودک به جلو تکیه مىدهد، ازحرکات راه رفتن در او نشانى نیست. در این مورد چنین استدلال مىشود (لستر و برازلتون، 1982) که این الگوهاى حرکتى کودکان ناواجو از مدتها قبل در تحول عمل گذاشتن کودکان در گهواره تأثیر داشته است. الگوهاى حرکتى نوزادان ناواجو ظاهراً نشان مىدهد که آنان نسبت به کودکان فعالتر، قرار گرفتن در گهواره را بیشتر ترجیح مىدهند.
کسانى که سرخپوستان زیناکانتکو درمکزیکو را مشاهده کردهاند، متوجه شدهاند که نوزادان وزن کمى دارند واز بینایى و شنوایى خوبى برخوردارند. وزن کم در هنگام تولد یاحتما ناشى از کمبود تغذیه مادر،عفونت، و اکسیژن کم به سبب مرتفع بودن مناطقى که سرخپوستان در آن زندگى مىکنند، مىباشد. نوزادان زیناکانتکو در مقایسه با نوزادان ایالات متحده داراى عکسالعملهاى کند و آرام هستند. مجدداً عکسالعملهاى والدین زیناکانتکو باید با این زمینهها همسان باشد. کودکان زیناکانتکو بلافاصله پس از زایمان در محیط آرام قرار مىگیرند و پس از آن بلافاصله به او پاسخ مىدهند او را تکان مىدهند، از پستان مادر شیر مىخورد و در گهواره نهاده مىشود، به جاى آن که گریان رها شود یا ناکام بماند. این تربیت تأثیرپذیر والدین زیناکانتکو ظاهراً خصوصیات تولّد کودکان را تقویت مىکند. با دو شیوه تربیتى زیناکانتکوها و ناواجوها چنین مىنماید که خصوصیات کودکان در اثر عکسالعملهاى والدین آنها شکل مىگیرند و این خصوصیات نیز به نوبه خود عکسالعملهاى والدین آنها را شکل مىدهد.
پیوستگى
پیوستگى به عنوان پیوند روانى زیستى پیچیدهاى تعریف مىشود که از طرف مادر نسبت به کودک برقرار است (کالاوس و کنل Kennell ، 1982). (پیوندى که ازطرف کودک نسبت به مادر برقرار است دلبستگى attachment نام دارد و در فصل 5 توصیف خواهد شد.) مفهوم پوستگى در این باره بحث برانگیز است که چه وقت و تحت چه شرایطى مادران و نوزادانشان براى اولین بار باید به ملاقات وتعامل با یکدیگر بپردازند. علاقه به زمانبندى و محیط تعامل اولیه مادر با فرزند براى اوّلین بار توسط مقالات تخصّصى و کتابى برجسته به عنوان پیوستگى مادر با فرزند Maternal Infant Bnding (1976)، اثر دو متخصّص اطفال به نامهاى مارشال اچ. کلاوس و جان اچ.کنل در دانشکده پزشکى دانشگاه کیس وسترن ریزرو Case Western Reserve UniversitySchl f Medicine ، به وجود آمد. کلاوس و کنل توصیه کردند که سى تا شصت دقیقه تماس مستقیم میان مادر وکودک باید بلافاصله بعد ازتولد فراهم شود. زمان بندى اولین تماس مادر باکودک به طرزى برنامهریزى شده است که با دوره هوشیارى آرام بلافاصله بعد ازتولد منطبق است. این دوره هوشیارى طولانىتر از دورههایى است که کودکان در سایر اوقات در نخستین هفته یا همان حدود سپرى مىکنند. برنامه کلاوس و کنل تماس نزدیک بیشترى را در روزهاى بعد از تولد ایجاب مىکند.
به منظور درک تأثیر تحقیقى که کلاوس و کنل در مورد برقرارى پیوند ارائه دادهاند، رویههاى معمول بیمارستان در بعد ازتولد کودک در اوایل دهه 1970 باید شناخته شود. به دلیل این که اسهال و عفونتهاى تنفّسى همهگیر از لحاظ تاریخى براى نوزادان مشکلاتى به بار مىآورده است، بیمارستانها شیوه گروهبندى کودکان به موقع متولد شده را جهت مراقبت در یک مهد کودک مرکزى توسعه دادند. والدین و دیگران غالباً به عنوان افرادى تلقى مىشدند که ممکن است میکروبهایى را به داخل مهد کودک وارد سازند و سلامتى کودکان را به خطر بیندازند. بنابراین، در چارچوب این بافت ، در اغلب بیمارستانها در اوایل دهه 1970، نوزادان را خیلى زود بعد از تولد به مهد کودک مىبردند و تنها پس از معاینه و آزمایش متناوب به والدینشان باز گردانده مىشدند. مطمئناً، در مورد این رویهها استثنائاتى نیز وجود داشت، بویژه در میان والدینى که طرق گوناگون آمادگى براى تولد فرزند را تجربه کرده بودند و مىخواستند که با کودکانشان در طول اقامت در بیمارستان «هم اتاق باشند»"rm in" . ولى رویه غالب این بود که نوزاد بلافاصله بعد از تولد از والدین جدا نگهداشته شود.
یتوصیه هاى کلاوس وکنل براساس یک رشته مطالعات مبتنى بود.مث در یک مطالعه کلیدى (کلاوس، جرالدJerauld کرگرKreger ، مک آلپاینMcAlpine ، استفاSteffa ، و کنل، 1972) به یک دسته از مادران امکان تماس اولیه و گسترده با کودکانشان داده شد و دسته دیگرى از آنان به رویههاى معمول آن زمان بیمارستان عمل کردند (نگاه کردن کوتاه به کودک در هنگام تولّد و هر چهار ساعت به مدت بیست تا سى دقیقه تماس با کودک براى شیر دادن به او). وقتى کودکان یکماهه شدند، مادرانى که تماس اولیه و گستردهاى با آنان داشتندخود را نزدیکتر به آنان احساس مىکردند، غالباً چشم از آنها بر نمىداشتند و کودکانشان را با ملایمت بیشترى نوزاش مىکردند. وقتى کودکان یکساله شدند، این تفاوتها آشکارتر شد. و وقتى که کودکان دو ساله شدند، مادران متعلق به دستههاى تماس اولیه،الگوى بیان کلام متفاوتى داشتند و جملات امرى راکمتر، جملات پرسشى را تا دو برابر و صفات را بیشتر به کار مىبردند.