تحقیق مقاله درباره ماسوله

ماسوله ، در ضلع شرقی یکی از رشته کوههای تالش قرار دارد. این محل که به سبب نوع معماری خانه هایش شهرتی جهانی یافته است ، در شیب کوه واقع شده و نمای خانه های پله ای آن در دامنه سرسبز و سر برافراشته کوه ها و رودخانه ی خروشان "ماسوله رودخان" که از خط القعر دره می گذرد ، از دل انگیزترین و دیدنی ترین مناظر گیلان و ایران است.

ماسوله جدید پس از ترک مردم از کهنه ماسوله ( احتمالاً به واسطه شیوع طاعون در سال 943 ه . ق) ، توسط ساکنان آن در 6 کیلومتری شهر متروکه احداث شد. ماسوله در 26 کیلومتری جنوب غربی فومن و در 65 کیلومتری جنوب غربی رشت قرار دارد. ماسوله در 29 درجه و 1 دقیقه عرض شمالی و 27 درجه و 8 دقیقه طول شرقی در ارتفاع 1050 متری از سطح دریا واقع شده است. اختلاف ارتفاع بلندترین و پایین ترین سطح روستا حدود 100 متر است.

ماسوله در گذشته به دلیل قرار گرفتن در محل تلاقی معابر کوهستانی میان آذربایجان ، زنجان ، گیلان و تالش اهمیت فوق العاده ای داشت. گذرگاه های منشعب از ماسوله که دارای موقعیت نظامی نیز بود، شاهد حوادث و سوانح بسیاری در این ناحیه کوهستانی بوده است.

 هرجا که تنوع طبیعی و انسانی - تحت سیطره زمان و تاریخ - درهم می آمیزد، نوعی از الگوهای زیستی شکل می گیرد، که به نوبه خود می تواند استثنائی و منحصر به فرد باشد.

ماسوله، نمونه بارزی از این  نوع زیستگاه تاریخی بشر است، که به عنوان یک اثر ملی در سال 1354 شمسی به شماره 1090 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این شهر تاریخی، در طول عمر هزار ساله خود، در هماهنگی خارق العاده میان انسان و طبیعت. نمونه بارزی به شمار می آید. ماسوله در عرض جغرافیائی 13و09و37 شمالی و طول جغرافیائی 14و59و48 شرقی و در منتهی الیه منطقه مرطوب خزری، واقع در دره رودخانه ای که سرچشمه های آن نزدیک دومین قله بلند کوه های طالش (ماسوله داغ با ارتقاع 3050 متر‌) است قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریای آزاد 1050 متر و اختلاف بین پایین ترین و بالاترین نقطه این شهر کوهستانی بیش از 120 متر است.

آمیزه ای از فرهنگ های سه گانه طالش، ترکی و گیلکی از یکسو و طبیعت های سه گانه جنگلی، مرتعی و کوهستانی، از سوی دیگر، فرهنگ و تمدن خاصی را به وجود آورده که اولین نمایه کالبدی آن، شهرسازی و معماری خاص ماسوله است. در حالی که این کالبد، متاثر از ارتباطات پیچیده و ویژه اجتماعی و اقتصادی این زیستگاه کهن می باشد، به شدت بر ارتباطات فوق تاثیر گذار است. بدین ترتیب در یک همکنش مداوم و مستمر، پویائی شگفت انگیزی در حیات تاریخی الگوهای زیستی ماسوله به وجود آورده است.

این شهر تاریخی در وسعتی معادل 6/1 هکتار و در چهار محله ی خانه بر، کشه سر، اسدمحله و مسجدبر شکل گرفته است. دارای بازاری در چهار طبقه می باشد که هر چهار محله بطور مستقل به بافت بازار شهر ارتباط بی واسطه دارند. در حال حاضر در ماسوله بیش از 350 واحد مسکونی وجود دارد که در گذشته (حدود صد سال پیش)، این تعداد  به 600 واحد بالغ می گردیده است. وجود بیش از 120 واحد تجاری در محدوده بازار آن، بیش از 6 کاروان سرا، دو حمام قدیمی، بیش از 33 چشمه  عمومی، ده مسجد و پنج امام زاده حاکی از رونق و شکوفائی این شهر در دوره های متاخر  می باشد. جمعیت ماسوله طی 60 سال گذشته از حدود 3500 نفر به  900 نفر کاهش یافته است. این امر نشانه سیر نزولی تاریخ این شهر کهن  است.

انسانهائی که در یک زندگی کاملا سازگار با طبیعت، این زیستگاه و این کالبد شهر ی و معاری خارق العاده را خلق کردند، اگر می دانستند آیندگانشان این گونه با دست آوردهایشان رفتار می کنند، بی  شک، به سادگی آنها را به آیندگان نمی سپردند.

در ده های اخیر و به دلایل گوناگون  هویت تاریخی  فرهنگی و زیست محیطی این مجموعه نادر مخدوش شده است و وضعیت فعلی این بافت باارزش در شأن شهرت قبل نمی باشد.

با این همه شهرت و محبوبیت ماسوله در میان پنج شهر روستای شگفت انگیز (ابیانه، کندوان،  میمند و سرسید آقا) زبان زد خاص و عام است. شاید سالیانه چند هزار نفر مسافر از این شهر تاریخی و مناظر تاریخی و طبیعی آن دیدن می کنند. این تعداد مسافر بیشتر در سه ماهه تابستان از این شهر بازدید می کنند، چرا که هوای آن در این فصل معتدل و مرطوب است. گرچه که زیبائی های آن در سه فصل دیگر سال چه بسا بیش از تابستان است.

تمامی مسافرانی که علاقه مند به استفاده از مناظر طبیعی هستند در سه فصل بهار، پائیز و زمستان می توانند شاهد مناظری بدیع از طبیعت باشند. آنان که جویای فضائی آرام، ساکت و خلوت هستند نیز در این سه فصل ماسوله را بسیار مناسب خواهند یافت.  

ماسوله چگونه شکل گرفت ؟

عده ای بر این اعتقادند که در قرن سوم ه . ق به هنگام فرار "آقاسید جمال الدین اشرف" از طارم ، "عون بن محمد بن علی" از همراهان مجروح وی به این منطقه آمد. وی قبل از مرگ به چوپانی گفت که او را در همانجا به خا ک بسپارد. بعد از خاکسپاری عون بن محمدبن علی در این مکان ، چوپان ها کم کم گرد مزار وی جمع شدند. رفته رفته خانه هایی ساخته شد و به تدریج ماسوله متولد شد.

عده ای دیگر ساخت شهر را بر اساس تاریخ خطی سالک « سالوک معلم » به دو تن از شاگردان سالک به نام های "عین علی" و "زین علی" که مردم را به اسلام فرا می خواندند نسبت می دهند و معتقدند مردم به آن دو گرویده و سپس قبر آنها زیارتگاه اهالی شد.

در زمان فتحعلی شاه ، ماسوله تحت اختیار ارتش قرار داشت و برای توپخانه ی ایران گلوله می ساخت.

در زمان رابینو ماسوله دارای 5 محله ، دو یا سه کاروانسرا ، دو حمام و بازاری با 400 دکان بود که در زمستان ها خالی می ماندند.

از محلات ماسوله می توان از کشه سر علیا ، کشه سر سفلی ، ریحانه بر ، خانه بر، مسجد بر و اسد محله نام برد. در گذشته چهار پل چوبی بر روی رودخانه احداث شده بود. از این میان پل بنا علی و پل حاجی محمدحسن از اهمیت و کاربرد بیشتری برخوردار بودند.

بیشتر اهالی ماسوله ، تالش و دارای مذهب شیعه ی اثنی عشری هستند. وجود امامزاده های متعدد در کل منطقه و پاره ای شباهت های معماری با معابد مهری و مانوی نیز نشان از تأثیرپذیری تاریخی و دینی دارد.

ماسوله، دومین‌ شهر تاریخی‌ جهان‌

شهر ماسوله‌ که‌ کوچکترین‌ شهر استان‌ گیلان‌ محسوب‌ می‌شود، دومین‌ شهر تاریخی‌ جهان‌ است. شهر ماسوله‌ در غرب‌ شهرستان‌ فومن‌ و منتها الیه‌ جنوب‌ غربی‌ استان‌ گیلان‌ و در محل‌ تلاقی‌ سه‌ استان‌ گیلان، زنجان‌ و آذربایجان‌ شرقی‌ قرار دارد.ماسوله‌ از شمال‌ و شمال‌ شرقی‌ به‌ بخش‌ ماسال، از غرب‌ به‌ شهرستان‌ خلخال‌ و از جنوب‌ به‌ پشتکوه‌ خمسه‌ زنجان‌ و از شرق‌ به‌ جلگه‌ فومنات‌ محدود است.نزدیک‌ترین‌ آبادی‌ استان‌ زنجان‌ به‌ نام‌ «درام» حدود 30 کیلومتر تا ماسوله‌ فاصله‌ دارد، شهرستان‌ هروآباد و توابع‌ آن‌ از جمله‌ « شال» ،«کلور»و روستای «‌ ماجلان» از مناطق‌ آذربایجان‌ شرقی‌ هستند که‌ به‌ ماسوله‌ نزدیکترند و این‌ مناطق‌ همه‌ در منطقه‌ کوهستانی‌ واقع‌ شده‌اند و راه‌ ارتباطی‌ مالرو با ماسوله‌ دارند. شهر فومن‌ با فاصله‌ 35 کیلومتر، نزدیکترین‌ شهر استان‌ گیلان‌ به‌ ماسوله‌ است‌ که‌ بوسیله‌ جاده‌ ماشین‌رو با ماسوله‌ ارتباط‌ دارد.بناهای‌ ماسوله‌ویژگی‌ ماسوله‌ سبک‌ خاص‌ معماری‌ در ساخت‌ بناهای‌ این‌ شهر است. بناهای‌ این‌ شهرک‌ در کناره‌ شمالی‌ ماسوله‌ رودخان‌ به‌ طرز زیبا و مهندسی‌ خاص‌ به‌ طرف‌ کوهپایه‌ پیش‌ رفته‌ است. قرار گرفتن‌ خانه‌ها و دیگر ساختمان‌ها طوری‌ است‌ که‌ با یک‌ نگاه، گویی‌ پلکان‌ بزرگ‌ از کوه‌ به‌ دره‌ کشیده‌ شده‌ است. این‌ وضع‌ ساختمانی‌ موجب‌ شده‌ که‌ خانه‌های‌ ماسوله‌ حیاط‌ نداشته‌ باشند و حیاط‌ آنها بام‌ خانه‌ تحتانی‌ باشد. ورود و خروج‌ به‌ این‌ شهرک‌ تنها از طریق‌ عبور از بام‌ خانه‌ها امکان‌ پذیر است‌ و جالب‌ توجه‌ این‌ که‌ عبور مردم‌ و حتی‌ چهار پایان‌ از بام‌ این‌ خانه‌ها بدون‌ اعتراض‌ صاحبخانه‌ انجام‌ می‌گیرد که‌ این‌ مساله‌ از قدیم‌ جزو قراردادهای‌ اجتماعی‌ حاکم‌ بر ماسوله‌ بوده‌ است.ترکیب‌ ساختمان‌های‌ این‌ شهرک‌ طوری‌ است‌ که‌ خانه‌های‌ ماسوله‌ دورتادور بازار اصلی‌ شهر بنا شده‌ است. از اینرو برای‌ رسیدن‌ به‌ بازار ماسوله‌ باید از یکی‌ از محلات‌ این‌ شهرک‌ عبور کرد و گرنه‌ راه‌ دیگری‌ وجود ندارد. غیر از بازار ماسوله‌ که‌ در مرکز شهر واقع‌ است‌ 4 محله‌ اصلی‌ و چند محله‌ فرعی‌ در ماسوله‌ قرار دارند که‌ عبارتند از:               « مسجد بر» که‌ در بخش‌ جنوب‌ بازار و در کنار دو محله‌ اسدمحله‌ و خانه‌بر واقع‌ است. «خانه‌ بر» که‌ در بخش‌ مشرق‌ بازار و کنار مسجدبر و کشه‌ سر واقع‌ است. «کشه‌ سر» که‌ در بخش‌ شمال‌ بازار و در کنار اسدمحله‌ و خانه‌بر واقع‌ شده‌ است. «اسدمحله» که‌ در بخش‌ غرب‌ بازار و در کنار محله‌های‌ مسجدبر و کشه‌ سر قرار دارد.علاوه‌ بر این‌ 4 محله‌ اصلی، چند محله‌ فرعی‌ نیز در ماسوله‌ قرار دارند که‌ مهمترین‌ آنها «کشه‌ سرعلیا» ، خواجه‌ محله‌ و ریحانه‌ بر است.