مقدمه:
بنتوزها گروهی از موجودات زنده هستند که در روی یا کف بدنه آبی زندگی می کنند. نام بنتوز از یونان گرفته شده و به معنای « اعماق دریا» است. جوامع بنتیک طیف وسیعی از گیاهان، حیوانات و باکتریها از تمام سطوح تغذیه ای را شامل می شوند.
موجودات بنتیک به سه گروه مجزا تقسیم می شوند:
1- درون زیان(Infauna): گیاهان، جانوران و باکتریها از هر اندازه که در رسوبات زندگی می کنند.
2- برون زیان(Epifauna): گیاهان، جانوران و باکتریهایی که وابسته به سطوح سخت یا زیرلایه(مانند صخره ها یا آشغالهایی که روی هم انباشته شده) هستند. آنها قادر به حرکت بوده یا که روی رسوبات زندگی می کنند.
3- بسترزی(Demersal): موجود کف تغذیه ای یا کفزی که بر روی بنتیک های Infauna و Epifauna تغذیه می کند.
گونه هایی از بنتوزها در آب شور و گونه هایی دیگر متعلق به آبهای شیرینند. از نمونه هایی که در آب شیرین یافت می شوند می توان به انواع، کرمها، زالوها، یکروزه ها(ephemeroptera)، باف بالان(plecoptera)، گاماروس و.... اشاره کرد. در زیر نیز به اجمال به شرح تعدادی از بنتوزهای آب شور پرداخته شده است.
بنتوز های اقیانوسی
این بنتوزها در کف اقیانوس ها زندگی می کنند. ستاره دریایی، صدف خوراکی، دوکفه ایها، خیار دریایی، ستاره شکننده و شقایق های دریایی همگی بنتوز هستند. بیشتر بنتوزها از غذاهایی که شناورند تغذیه می کنند و یا در بین آشغالهایی که در کف اقیانوس هست، به دنبال غذا می گردند.
ناحیه بنتیک اقیانوسها متنوع است. کوهها، گودالها، آتشفشانها، نواحی مسطح گلی و نواحی صخره ای در آنجا وجوددارد. در کف اقیانوس تنوع وسیعی از زندگی وجود دارد که آنجا را به یک اقامت گاه مبدل ساخته. برخی موجودات در گل و لجن زندگی می کنند، برخی می خزند یا در کف به سمت جلو شنا می کنند و برخی خودشان را به کف اقیانوس می چسبانند. زندگی در مناطق بنتوزی بر اساس اندازه سازمان یافته است.
ماکروبنتوزها موجوداتی هستند که بزرگتر از یک میلیمتر می باشند، نظیر صدفهای خوراکی، ستاره دریایی، لابستر، جوجه تیغی دریایی، میگو، خرچنگ و مرجانها.
میوبنتوزها اندازه شان بین 1/0 تا ا میلیمتر است. موجودات این گروه شامل دیاتومه ها و کرم های دریایی هستند.
میکروبنتوزها موجودات بسیار کوچکی هستند مانند دیاتومه ها، مژه داران و باکتریها، آنها کوچکتر از 1/0 میلیمتر هستند.
1- گیاهان کفزی
در مناطقی از اقیانوس که بر اثر نور آفتاب روشن است گیاهانی وجود دارند که علوفه دریایی نامیده می شوند. علوفه دریایی همان جلبک دریایی نیست، بلکه یک گیاه حقیقی است. این گیاهان تخم، گل، ریشه و برگ دارند. اکثر گونه های علفهای دریایی در خاکهای گلی یا شنی مستقر هستند. علف های دریایی نیاز فراوانی به نور دارند، به همین دلیل در آبهای کم عمق یافت می شوند. آنها همچنین وابسته به آب هستند. اگر آب به اندازه کافی در اختیار آنها نباشد، خشک شده و خواهند مرد.
علوفه های دریایی با زندگی در اقیانوس سازگار شده اند. آنها در آب شور زندگی می کنند. ریشه های آنها محکم شده اند و می توانند در مقابل امواج و جریانهای اقیانوسی مقاومت کنند. علف های دریایی مواد مغذی و آب را توسط ریشه ها و برگهاشان می گیرند.
2- جلبک های دریایی
جلبکهای دریایی گیاه نیستند. آنها جلبک هستند. جلبکها از آغازیان هستند. جلبکها مانند گیاهان تخم و گل ندارند. آنها دارای اسپور یا هاگ هستند. جلبکها مقداری از اکسیژن زمین را تأمین می کنند. آنها به عنوان یک پایگاه غذایی تقریباً برای تمام موجودات آبزی هستند.
جلبکها در آبهای سطحی در جاهایی که نور خورشید وجوددارد رشد می کنند. بیشتر آنها توسط قلابهایی به کف اقیانوس یا صخره ها محکم چسبیده اند. جلبکها متشکل از سه گروه قرمز، قهوه ای و سبز هستند. بیشتر جلبکهای دریایی قرمز و قهوه ای هستند. برخی دیگر از جلبکهای دریایی بسیار کوچک بوده و در آب اقیانوس به صورت توده ای و شناور می باشند. این جلبکها فیتوپلانکتون نام دارند.
2-1- جلبکهای قهوه ای
بیش از 5000 گونه از جلبکهای قهوه ای وجوددارد. جلبکهای قهوه ای همیشه کاملاً قهوه ای نیستند. آنها یک رنگیزه قهوه ای دارند که اگزانتوفیل نامیده می شود. بعلاوه یک رنگیزه سبز که کلروفیل نام دارد. با توجه به اینکه جلبکهای قهوه ای هر دو رنگیزه قهوه ای و سبز را دارا هستند، رنگ آنها از قهوه ای تا قهوه ای مایل به سبز متغیر است.
کلپ یک جلبک قهوه ای است. برخی گونه های کلپ به اندازه 48/30 متر رشد می کنند، بیشتر گونه های کلپ تنه هایی دارند که ساقه نامیده می شود که از آنها برای نگه داشتن خودشان استفاده می کنند. Gulfweed یکی دیگر از جلبکهای قهوه ای است. این جلبک دانه های کوچکی به شکل حفره های پیازمانند(pneumatocystson) در برگها دارد که با هوا پرشده اند و به شناور ماندن برگها بر روی سطح آب کمک می کنند.
2-2- جلبکهای قرمز
بیش از 2000 گونه جلبک دریایی قرمز وجوددارد. آنها معمولاً کوچک بوده و بیشترین پراکنش را در آبهای گرمسیری و معتدل دارند. رنگ قرمز خود را از رنگیزه phycoerythrin بدست می آورند. این رنگیزه به فتوسنتز جلبکهای قرمز در مناطق تاریک با نور کم کمک می کند. با توجه به اینکه آنها می توانند از نور کم مناطق تاریک استفاده کنند، در نتیجه نسبت به جلبکهای دیگر در آبهای عمیق تر رشد می کنند.
2-3- جلبکهای سبز
بیشتر در خشکی و محیطهای آب شیرین پراکنش دارند. آنها رنگشان را از کلروفیل بدست می آورند. این جلبکها به اندازه جلبکهای قرمز و قهوه ای در اقیانوس ها پراکنش ندارند. حدود 800 نوع مختلف از جلبکهای سبز وجوددارد. Sealettuce یا ulva که یک جلبک سبز شناخته شده است، یک جلبک دریایی است که در آبگیرها با بستر صخره ای و شنی نیز یافت می شود.
3- ستاره دریایی
ستاره های دریایی ماهی نیستند، بلکه از دسته بی مهرگانند. یعنی فاقد استخوان می باشند. 1800 گونه ستاره دریایی وجوددارد که در همه دریاهای جهان زندگی می کنند. ستاره دریایی معمولاً پنج بازو دارد. بازوهایشان میان تهی بوده و معمولاً توسط تیغه هایی که در روی آنها است، پوشانده شده اند. در سطح زیرین اغلب ستاره های دریایی پاهای لوله ای کوچک با بادکش هایی مکنده در رأس آنها وجوددارد. که از آنها برای حرکت و چنگ زدن بر روی اشیا استفاده می کنند. اگر یک ستاره دریایی یکی از بازوهایش را از دست بدهد، بازوی دیگری در آن مکان رشد خواهدکرد. معده ستاره دریایی در سطح زیرین است. برخی ستاره های دریایی قادرند یک صدف یا نرم تن دیگری را به چنگ آورده و پوسته آنرا با دقت باز کنند. برخی گونه های دیگر معده شان را از سمت جلو به خارج می فرستند و طعمه خود را محاصره کرده، آن را هضم می کنند و سپس معده شان را به عقب می کشند.
4- جوجه تیغی های دریایی
جوجه تیغی های دریایی از دسته ستاره های دریایی هستند و مانند ستاره های دریایی به پنج بخش تقسیم می شوند که این بخشها توسط تیغ هایی پوشانده شده اند. در برخی گونه ها این تیغ ها سمی هستند. جوجه تیغی های دریایی پاهای لوله ای کوتاه با اندام مکنده در انتهای آنها دارند که برای حرکت در اطراف از آنها استفاده می کنند. معده شان در سطح زیرین بدن بوده و در نوک آن یک سوراخ دارند که از آن برای پاک کردن زباله ها استفاده می کنند. غذای آنها رابیشتر جلبکها تشکیل می دهند.
جوجه تیغی های دریایی در کف اقانوس معمولاً در سطوح سخت مانند سطوح صخره ای و مرجانی زندگی می کنند. حدود 700 گونه از جوجه تیغی های دریایی وجود دارد.
5- گلهای دریایی
شقایق های دریایی همانند ستاره های دریایی و جوجه تیغی های دریای از دسته بی مهرگان هستند. حدود 1000 گونه از این موجودات وجوددارد. آنها حتی در اعماق بالا تا حدود 9144 متر(30000پا) نیز یافت می شوند. شقایق های دریایی تنوع وسیعی از لحاظ شکل و اندازه دارند. قطر آنها از حدود کمتر از 5/2 سانتیمتر تا 524/1 متر متغیر است. آنها یک دهان در مرکز بدنشان دارند. دهان آنها معمولاً توسط شاخکهای(تنتاکل) گلبرگ مانند حساسی احاطه شده است. آنها از این شاخکهای حساس برای گرفتن غذا استفاده می کنند. شاخکهای آنها ممکن است نیش های سمی در خود داشته باشند که صید را بی حس می کند. سپس آنها صید را به وسیله شاخکهای خود به داخل دهان می کشند. بیشتر گونه ها بوسیله دیسک پدالی شان خود را به صخره ها، کف اقیانوس و گاهی اوقات جانوران می چسبانند. دیسک پدالی در قسمت تحتانی شقایق های دریایی بوده و مانند یک جام مکنده است. اغلب شقایق های دریایی ثابت هستند اما برخی از آنها با استفاده از دیسک پدالی خود می توانند بسیار آهسته به سمت جلو بخزند. گونه هایی وجوددارند که خود را کاملاً پوشانده اند اما تنتاکل ها( شاخکها) و دهان آنها زیر ماسه و گل است و تعداد کمی از گونه ها هم در آب شناورند.