از سکه تا اسکناس در تماشاگه میر داماد
موزه های تخصصی می توانند یک کلاس آموزشی باشند و در کنار آموزش مردم را نیز سرگرم کنند ولی همین تخصصی بودن باعث شده که اکثر مردم با این مکان ها آشنایی نداشته باشند
در تهران ، بیش از ۱۴۰ موزه و بنای دیدنی وجود دارد. اما تا به حال به یکی از آنها سری زده اید. ما تهرانی ها با اینکه مکان های دیدنی بسیار زیادی در اطراف محل زندگی و یا محل کارمان هست ولی کمتر پیش می آید به سراغ آنها برویم و یا حتی علاقه ای برای آشنایی بیشتر با آنها از خود نشان دهیم.
۲۸ اردیبهشت ماه روز جهانی موزه و میراث فرهنگی بود. ما نیز به همین مناسبت به یکی از موزه های منطقه سری زدیم و پای صحبت های کارشناس این موزه نشستیم. آقای رامین یلفانی ۴۰ ساله است و در رشته تاریخ مدرک فوق لیسانس دارد. او درباره موزه داری می گوید: «به اعتقاد من بزرگ ترین ویژگی که موزه دار باید داشته باشد آشنایی کامل و کافی با تاریخ و باستان شناسی است. موزه نیز از نظر من بهترین مکان برای تحقیق و بررسی در مورد تاریخ است. من هم به همین دلیل موزه داری را به عنوان شغل انتخاب کردم تا بتوانم در مورد تاریخ تحقیق کنیم و بررسی های بیشتری انجام دهم.» موزه داری یک فن است و تاریخ و باستان شناسی یک علم. کسی که می خواهد یک موزه دار خوب باشد باید با این دو علم آشنایی و آگاهی کامل داشته باشد. در رشته موزه داری از جمله موارد اصلی که آموزش داده می شود چگونگی و روش های گوناگون چیدن اشیای داخل موزه، نوع نگهداری و مراقبت از آنها، چگونگی شناخت جنس و مواد مورد مصرف در آنها و انواع اجناسشان از نظر نرمی و سختی آنها است. از جمله موارد دیگر نیز می توان به چگونگی ارتباط برقرار کردن با بازدید کنندگان، بررسی پیشنهادات و انتقادات و رسیدگی کردن و اثربخشیدن به آنها اشاره کرد. تقریباً در طول یک هفته به علاوه روزهای پنجشنبه که روز اصلی بازدید است بیش از ده نفر به این موزه نمی آیند. بیشتر افرادی که به این موزه می آیند یا دانشجوی رشته های تاریخ، باستان شناسی و گرافیک هستند و یا محققانی هستند که در مورد سکه و پول و اسکناس تحقیق می کنند. به اعتقاد آقای یلفانی موزه های تخصصی می توانند یک کلاس آموزشی باشند و در کنار آموزش مردم را نیز سرگرم کنند ولی همین تخصصی بودن خود باعث می شود که اکثر مردم با این مکان ها آشنایی نداشته باشند. حتی پیش می آید بعضی از افرادی که ساکن همین محله هستند نیز به اینجا مراجعه می کنند و از بودن یک همچین موزه ای در این محل اظهار بی اطلاعی می کنند.
سکه های این موزه بسیار جالب و گوناگون است. بیشتر آنها با شکل دایره ضرب شده.
البته در یک دوره از تاریخ چند سکه با اشکال هندسی غیر مدور هم به چشم می خورد. جالب است بدانید در یکی از دوره ها که پرتغالی ها و اسپانیایی ها در جنوب ایران بودند سکه هایی با شکل سنجاق سر و از جنس نقره ضرب می شد که کاملاً تاریخ، حاکم و مشخصات کامل دیگر حکومت هم روی آن حک شده است. دلیل ضرب این نوع سکه ها هم داشتن تفاوت کامل با سکه های آن دوران بوده تا پرتغالی ها بتوانند آنها را براحتی بشناسند چون این نوع سکه ها را از ایران خارج می کردند و آنها را به دلیل ارزش فلزی شان می فروختند. به اعتقاد آقای یلفانی سکه هر دوره ای خود به تنهایی ژنی از آن دوران است. برای مثال می توان به حاکمی اشاره کرد که در تاریخ به گفته مورخان یک سال و نیم حکومت کرده ولی سکه ای از دوران حکومت او به دست آمده که سال سوم حکومت او را نشان می دهد و همین می تواند اشتباه یاغرض مورخان را ثابت می کند که در تاریخ اطلاع رسانی نادرست انجام داده اند. گاهی هم سکه ها مجهول بودن سرنوشت یک انسان را از بین می برند. اما همین سکه ها اکثراً به دست افراد ناوارد می افتد و در صورت احتیاج داشتن به پول آنها را ذوب می کنند و ازشان گوشواره یا آویزی درست می کنند و یا می فروشند. برای شناسایی سکه ها افرادی که علم سکه شناسی دارند به موزه ها کمک می کنند در کشور ما این علم به صورت تجربی کسب می شود وده ها سال طول می کشد تا یک نفر بتواند به این علم تسلط کافی پیدا کند. یک سکه شناس باید از طریق لمس کردن و شناخت جنس سکه و شناخت زبان دوره های مختلف یک سکه را بشناسد و بتواند دوره، زمان، حکومت، پادشاه آن را مشخص کند. هرسکه شناس در اولین مرحله یادگیری باید یک دوره خاص را انتخاب کند که بر مبنای علاقه زبان آن دوره را به صورت کامل فرا می گیرد. فراگرفتن زبان یک دوره حداقل حدود ده سال طول می کشد و در کل ایران از هر دوره ای بیش از یک یا دو نفر نیستند که با زبان آن دوره آشنایی داشته باشند. سکه ها از دو وجه دارای ارزش هستند یکی کمیت و دیگری کیفیت. کمیت به تعداد سکه مربوط می شود که در کل دنیا چه تعداد از این سکه وجود دارد و کیفیت که مربوط به سالم یا آسیب دیده بودن سکه ها می شود در جمهوری اسلامی ایران قانونی به نام قانون عتیقه جات هست که در این قانون نگهداری از سکه هایی که بیش از ۴۰۰ سال سن جرم محسوب می شود.
خیلی از سکه های دوره سلجوقی و ساسانی دارای عیار بالا هستند و از طلا درست شده اند که به دلیل گران بودن طلا تعداد زیادی از این سکه ها به دست طلاساز سپرده شده و تبدیل به زیور آلات زنانه گردیده اند. در صورتیکه اگر این سکه ها در دست افراد آگاه باشند تاریخ ما به یک تکه طلای کم ارزش تبدیل نمی شود.
موزه تماشاگه پول از سال ۷۷ تاکنون سخنرانی هایی با موضوعات مختلف مانند تاریخ اقتصادی ایران، انواع سکه ها و غیره در هر چهارشنبه آخر ماه برگزار می کند که این سخنرانی ها توسط استادان دانشگاه و سکه شناسان انجام می شود و شرکت در آن برای عموم آزاد است. از جمله مجموعه هایی که در موزه تماشاگه پول به صورت کامل موجود است مجموعه سکه های دوره قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی است. سکه های موجود در موزه توسط یکی از قسمت های اداره کل واحد موزه ها که واحد مرمت نام دارد هرچند وقت یکبار چک می شوند تا در صورت ایجاد شدن هرگونه ایرادی در سکه ها آنها را مرمت کنند و به موزه بازگردانند. البته در اکثر موارد فقط سکه هایی که جنس نقره دارند دچار مشکل می شوند چون نقره به راحتی با اکسیژن ترکیب می شود. شرایط موزه ها برای نگهداری اجناس قدیمی باید ثابت و در یک رنج مناسب باشد.
فضای اطراف اجناس باید بگونه ای باشد کاملاً معتدل بدون نم یا خشکی فراوان و حرارت باید نه خیلی گرم و نه خیلی سرد باشد تا هیچ گونه تأثیری روی اجناس و یا سکه های قدیمی نداشته باشد. موزه تماشاگه پول هر روز از ساعت هشت صبح تا چهار بعدازظهر پذیرای بازدیدکنندگان است و در روزهای پنجشنبه از ساعت هشت صبح تا شش بعدازظهر دایر است.
آشنایی با موزه تماشاگه پول
موزه تماشاگه پول در سال ۷۶ به جای موزه دفینه دایر شد. برخلاف موزه دفینه که موزه کاملاً عمومی و مردمی بود موزه پول فقط مختص انواع سکه ها و اسکناس ها است. در این موزه از اولین سکه ضرب شده توسط اولین انسان ها تا آخرین سکه های مربوط به جمهوری اسلامی یافت می شود. این موزه وابسته به بنیاد مستضعفان و جانبازان است و اولین سکه های موجود در این موزه از مجموعه های مختلف موجود در کاخ ها و منازل سران رژیم سابق جمع آوری شده است. به غیر از این مجموعه ها سری دیگری از سکه های موجود در این موزه مربوط به مجموعه دارانی است که به دلایل مختلف آنها را به موزه اعطا کرده اند. در کنار این مجموعه های اعطایی انواع قالب های ضرب سکه، اسکناس های گوناگون نیز هست.
با ارزش‌ترین سکه‌های ایرانی و اسلامی
سکه شناسی بخشی از باستان شناسی است و شاهد زنده ویژگی های فرهنگی ملت ها و بازگو کننده جلوه هایی از تمدن و عقاید و آداب و رسوم جوامع بشری است. به وسیله سکه ها می توان تا حدی زوایای پنهان تاریخ ملت ها را آشکار نمود.
یکی از گنجینه های نفیس آستان قدس رضوی، مجموعه سکه ها و مدال های آن است، که در حال حاضر 407 عدد و مدال، که از طرف افراد مختلف به آستان قدس رضوی اهدا شده، به نمایش درآمده است.
بعضی از مهمترین سکه های به نمایش درآمده حسب ترتیب دوران های تاریخی عبارت است از:
1- سکه فلیپ پدر اسکندر مقدونی( 359- 336 ق.م)
2- سکه اسکندر( 330-323 ق.م)
3- سکه سلوکیان( 312-129 ق.م)
4- سکه اشکانیان( 256-224 ق.م)
5- سکه ساسانیان( 628-226 ق.م)
6- سکه ولایتعهدی حضرت رضا(ع) به تاریخ های( 203و202 ه.ق)
7- سکه امویان( 132- 41 ه.ق)
8- سکه عباسیان(656- 132 ه.ق)
9- سکه سلجوفیان(552- 429 ه.ق)
10- سکه غزنویان( 582- 351 ه.ق)
11- سکه سامانیان( 389- 279 ه.ق)
12- سکه أل بویه( 447- 320 ه.ق)
13- سکه صفویه( 1135- 930ه.ق)
و.......
مجموعه مدال هابه 99 عدد بالغ می شود ومهمترین انها عبارت است از :
1- مجموعه مدال های جهان پهلوان تختی
2- مدال های ورزشکاران جانباز استان فارس و تعدادی دیگر از مدال های قهرمانان