سالیان دراز است که از بوجود آمدن بازی شطرنج میگذرد و از آن بعنوان بهترین بازی فکری یاد میگردد. عموماً وقتی به این بازی دقیق شده و به قوانین و حرکت مهره های آن بیشتر دقت کنید، پی به پیچیدگیهای تازهای در عین سادگی آن میبرید که به علاقه شما به این بازی میافزاید.
به بازی شطرنج با توجه به حرفه، تجربه، تحصیلات وسلیقه میتوان نگاههای متفاوتی داشت. در این مقاله سعی شده است با یک نگاه ریزبینانه به این بازی ، درسهائی از علم مدیریت را در آن یافت .
به منظور درک آسانتر مطالب این مقاله، فرض نمائید شما شطرنج باز بوده و مهره شاهتان، ذینفعان موسسه شما اعم از سهامداران، مشتریان، کارکنان، تأمین کنندگان و اجتماع و مهره شاه حریف نیز بازار ارائه محصول و یا خدمات می باشد.
و همچنین سایرمهرههای شما منابع در اختیارتان شامل تکنولوژی تولید، تکنولوژی اطلاعاتی ، امکانات مالی، تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری و نیروی انسانی سازمانتان میباشد. با قبول این فرضیات بخشی از درسهایی که در این بازی شیرین در ارتباط باعلم مدیریت میتوان آموخت و بکارگرفت، عبارتند از:
1- هدفمند بودن حرکت
یک شطرنج باز، هدف از بازی خود را مات کردن حریف مقابل در کنار یک نرمش فکری میداند. برای هر حرکت خود نیز هدفی دارد. حرکاتی به منظور گسترش بازی ، تامین امنیت شاه و آرایش مهره ها جهت حمله یا دفاع از این قبیل حرکات است . در بازیهای حرفه ای به منظور شناخت هر چه بیشتر سبک بازی حریفان ، نیاز است که بازی حریفان، چند بار بررسی شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
یک مدیر سازمان تولیدی و یا خدماتی نیز می بایست اهداف بلند و کوتاه مدت خود را با توجه به وضعیت پیرامونی (شرایط بازار، تهدیدها و فرصتها، نقاط ضعف و قوت و ...) ترسیم کرده و برنامههای عملیاتی برای دستیابی به آن را مشخص و بصورت مداوم آن را کنترل نماید.
نکته مهم درتعیین اهداف سازمانی ، انتخاب صحیح اهداف با توجه به تحلیل بازار و رقبا، مشخص کردن زمان ، مجری ، منابع ، هزینه انجام پروژه و همچنین تعیین شاخصی بمنظور اندازه گیری میزان دستیابی به هدف می باشد .
2- سازماندهی
به حرکت مهرههای شطرنج دقت بیشتری کنید قانون شطرنج این توانایی را به شما داده است که شاه را محصور، تهدید و به هدف خود (مات کردن شاه) برسید. حرکت ضربدری مهره فیل، حرکت بعلاوه مهره رخ( قلعه )، حرکت ال شکل اسب، حرکت از روی مهرهها و ترتیب چیدمان مهرهها و..... حکایت از این توانائی دارد. مسلماً برنده کسی خواهد بود که از این توانائیها به نحوه مطلوبتری استفاده کند.
در این بازی برای اینکه بتوان شاه را محصور کرده و آن را مات کرد، نیاز به این است که از تمام مهرهها بهره گرفته و شاه را از جهات مختلف تهدید و جلوی حرکت آن را گرفت مدیران نیز برای رسیدن به اهداف خود میبایست تمامی امکانات و منابع لازم را مهیا نموده وزمینه های لازم جهت استفاده بهینه از آن را فراهم سازنند. در غیر اینصورت با کاهش کارایی و افزایش قیمت تمام شده محصولات خود و در نتیجه از دست دادن تدریجی بازار روبرو خواهند شد.
. در این زمینه طراحی واقعی و اجرائی نمودار سازمانی، تعیین و ابلاغ مسئولیتها و شرح وظائف افراد، تعیین و تامین منابع اجرای فرایندهای سازمانی ، مشخص نمودن روشها و دستورالعملهای اجرای هر فرآیند و تعریف و پایش شاخصهای اندازه گیری اثر بخشی و کارائی فرآیندها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
3- هدایت مهره ها
شما در بازی شطرنج ، مهره های مختلفی باحرکات متقاوتی در اختیار دارید. بمنظور مات کردن حریف کافی است تمامی مهره ها را بگونه ای کنار هم قرار دهید که ضمن پشتیبانی آنها از یکدیگر ،خانه های حرکت شاه حریف مسدود گردد. مسلمأ اگر هر یک از آنها بدون تعامل با دیگر مهره ها ، در گوشه ای از صفحه شطرنج بکار گرفته شوند ، شما پیروز میدان نخواهید بود.
در یک سازمان نیز اگر پرسنل واحدهای مختلف از جمله کیفیت، مهندسی ، تولید ، اداری و غیره هر یک سرگرم فعالیتهای خویش باشند و در یک راستا هدایت نشوند ، آن سازمان به اهداف خویش نائل نخواهد شد.
4- برنامه ریزی
برای مات کردن حریف که همانا هدف اصلی بازی شطرنج است، نیاز به برنامه و نقشه از پیش طرحریزی شده است.مسلمأ بدون برنامه و تنها جواب بازی حریف را دادن ، شما را به مقصود نمی رساند.
برنامه ریزی در علم مدیریت نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مدیران بخوبی می دانند ، بدون برنامه ریزی به هیچ هدفی نخواهند رسید
5- پایش وکنترل
در بازی شطرنج برنامه ای که در ذهن شما برای مات کردن حریف مقابل ترسیم می شود ، مرتبأ با توجه به حرکات تدافعی و تهاجمی حریف می بایست تغییر کند و گرنه همان برنامه اولیه هیچوقت شما را به هدفتان نزدیک نمی کند .
در علم مدیریت نیز برنامه های تنظیم شده برای دستیابی به اهداف می بایست در دوره های منطقی، کنترل و در صورت نیاز بهنگام گردد. همچنین عوامل عدم اجرای برنامه ، شناسائی و با تعریف اقدامات اصلاحی موثر ، رفع گردد .
6- حفظ مهرهها
از دیگر فنون مهم بازی شطرنج، حفظ مهرههاست. در بازی شطرنج هر مهره ارزشی نسبی دارد، مهره وزیر با نه پوئن و پیاده با یک پوئن به ترتیب بیشترین و کمترین ارزش را در بازی دارند. ولی این نکته مهم است که هر مهره ارزشی دارد. و این ارزش بسته به موقعیت بازی متغیر است.
نیروهای انسانی هر سازمانی نیز با توجه به مسئولیتها و فعالیتهایی که انجام میدهند دارای ارزش نسبی هستند و مطمئناً هیچ نیروی بیارزشی وجود ندارد زیرا با این وجود نیازی به استخدام آن فرد در سازمان احساس نمیگردید.
بنابراین حفظ نیروهای انسانی برای دستیابی به اهداف سازمان همانند بازی شطرنج بسیار مهم است. فراهم کردن منابع و زمینههای لازم جهت اجرای مطلوب امور محوله، نشان دادن توجه و اهمیت شما به فعالیت کارکنانتان، فراهم نمودن بستر رشدوخلاقیت پرسنل و بکارگرفتن سایر روشهای انگیزشی از جمله تکنیکهای حفظ نیروها در سازمان است.
7- حمایت مهره ها
در بند قبلی متذکر شدیم که سرباز تنها یک پوئن دارد ولی اگر همین سرباز با حمایت و هدایت شما به انتهای صفحه شطرنج برسد، تبدیل به مهره با ارزشی همچون وزیر با نه پوئن می گردد.
در یک سازمان نیز اگر نیروهای انسانی بطور مناسبی از طریق سیستمهای آموزشی و انگیزشی رشد پیدا نمایند ، مطمئنأ فواید بیشتری برای سازمان به ارمغان می آورند.
8- پیش بینی حرکات بعدی
یکی از مهمترین فنون بازی شطرنج، بازی خوانی آن است. قبل از هر حرکت میباید حداقل چند حرکت خود و حریف را در ذهن بررسی و تجزیه و تحلیل کرده و سپس اقدام به بازی نمود. همانند این بازی، مدیران نیز میبایست قبل از اخذ هر تصمیمی، پیامدهای آن را پیش خود تجزیه و تحلیل کرده و با توجه به عواقب آن، تصمیم را اتخاذ کنند. بارها و بارها متأسفانه حتی در تصمیم گیریهای کلان مدیریتی نیز شاهد اینگونه تصمیمات عجولانه بودهایم. تصمیماتی که چند حرکت بعد آن خوانده نشده بود!