تحقیق مقاله آشنایی با آداب و سنن شهرکاشان

آشنایی با آداب و سنن شهرکاشان

تاریخچه شهر کاشان

 نام شهر کاشان در مآخذ اسلامی، ”قاشان“ یا ”قاسان“ ضبط شده و از شهرهای بسیار قدیمی ایران است. به استناد تحقیقات باستان شناسان در تپه های سیلک واقع در 4 کیلومتری غرب کاشان، این ناحیه یکی از نخستین مراکز تمدن و محل سکونت بشر ماقبل تاریخ شناخته شده است. کاشان در زمان ساسانیان منطقه ای آباد بوده است.

این شهر در دوره اسلامی نیز یکی از شهرهای مهم و معروف عراق و عجم بود. به استناد جغرافی دانان اسلامی، نام قدیم کاشان ”چهل حصاران“‌ نیز بوده است. در سال 442 ه . ق طغرل اول سلجوقی برشهرهای بزرگ جبال عجم استیلا یافت. در سال 532 ه .ق ملک سلجوق بن محمد بن ملکشاه با سپاهیان خود به کاشان حمله برد و خرابی های زیادی به بار آورد. درسال 594 ه .ق یکی دیگر از سرداران سلطان تکش خوارزمشاه به نام میاجق که حاکم ری بود اینتاج را کشت و برای دست اندازی به فرمانروایی او به کاشان حمله برد وشهر را محاصره کرد، بعد ازمدتی که نتیجه ای حاصل نشد با مردم کاشان صلح کرد ولی سپاهیانش به روستاهای اطراف کاشان خسارت زیاد وارد کردند.

بعد از درگذشت تکش، به فرمان سلطان محمد خوارزمشاه (596 – 618 ه .ق) فرزندش رکن الدین به حکومت ری، قم، و کاشان منصوب گردید. درسال 621 ه .ق در هنگام تاخت و تاز سپاهیان هلاکوخان درحدود کاشان، خواجه نصیرالدین طوسی که از ملتزمین رکاب خان مغول بود، به احترام وجود بابا افضل الدین مرقی کاشانی سپاهیان را از کشت و کشتار مردم کاشان بازداشت و درسال (663- 680 ه .ق ) خواجه بهاء الدین محمد به حکومت اصفهان و کاشان منصوب شد. در سال 674 ه .ق هندوشاه نخجوانی حاکم کاشان بود و درسال 757 و 768 این شهر جزو قلمرو آل مظفر بوده است. کاشان به کرات بر اثر زلزله ویران شده است. ازجمله در سال 1192 ه .ق در دوره سلطنت کریم خان زند بر اثر زلزله خسارت بسیار دید. آخرین بار درسال 1260 ه .ق زلزله سختی کاشان را لرزاند و باعث ویرانی روستاها و قصبات اطراف آن شد. شهر کاشان معماری ویژه بومی جالب توجهی دارد و آثار بناهای تاریخی ومذهبی فراوانی در آن به جا مانده است.

ضرورت تعدیل در برخی سنتها

رعایت آداب و سنن درجامعه یکی از مهمترین مسائل پسندیده اجتماعی است که موجب ارتباط انسانها و تحکیم جامعه می شود ولی باید در اصلاح و تعدیل آنها اقدامی صورت گیرد که موجب رنجش و اتلاف وقت افراد جامعه نشود. از جمله اینها برگزاری مجالس ترحیم است که درچند سال اخیر به تکرار مکررات تبدیل شده است و دربیشتر موارد مردم به دلیل مشغله های زیاد کاری با اکراه دراین مجالس حضور پیدا می کنند. طبق نظرخواهی های انجام شده بهتر است دراین خصوص تعدیل و به اصلاح پاره ای از موارد اقدام شود، چنانچه پیامبر عظیم الشأن اسلام نیز ما را به رعایت اعتدال در همه موارد دعوت کرده است موارد قابل توجه عبارتند از 1- مجالس ترحیم و شام غریبان را یکجا برگزار کنیم و در برگزاری سایر مراسم به اولین پنجشنبه اکتفا و مابقی را حذف کنیم.

2- مراسم اولین عید (عید سیاه) را روز ماقبل از عید برگزار کنیم تا مردم بهتر بتوانند از روزهای عید استفاده کنند و همچنین خانواده های معزا هم در روزعید معذب نشوند 3- چنانکه مشاهده می شود خیرات اموات نیز در شهر ما به نوعی چشم و همچشمی تبدیل شده است و بعضی از خانواده های کم درآمد نیز به تأسی از دیگران و برخلاف میل باطنی متحمل هزینه هایی ازطریق قرض می شوند 4-دیگر اینکه در جهت صرفه جویی در هزینه و کار زیباسازی شهر در چاپ اعلامیه های ترحیم به نوشتن اظهار همدردی در یک اعلامیه اکتفا کنیم و هزینه های مازاد را در امور خیریه از قبیل کمک به خانواده های بی بضاعت و انجمن های خیریه ، کمیته امداد و خرید لباس و لوازم تحریر کیف و کفش دانش آموزان و وسایل مورد نیاز مدارس و بیمارستانها صرف کنیم. انجام و رعایت این امور ممکن نیست مگر با کمک و همیاری امام جمعه محترم و سایر علمای معزز و حوزه علمیه و آگاهان به مسائل جامعه و فرهنگیان محترم و مردم شریف که باید دست به دست هم دهیم و در اصلاح امور جامعه خویش قدم مثبت برداریم.

آداب و مراسم ماه مبارک رمضان در قمصر کاشان

ماه مبارک رمضان، ماه ضیافت الهی، ماه عبادت و پرهیز از گناه و از خود بریدن و به پروردگار پیوستن است. در ماه رمضان در کنار بجای آوردن فرامین الهی در هر شهر و دیاری با توجه به فرهنگ بومی و جغرافیای طبیعی و انسانی، برای هرچه باشکوه تر برپا داشتن این فریضه الهی آداب و مراسم هایی با توجه به فرهنگ آن شهر صورت می گیرد.

مردم شهر قمصر در این ماه آداب و مراسم خاص دارند و درکنار آن شایستگی و برازندگی خود را مدیون سه ماه پرخیر و برکت می دانند، اول همزمان با ولادت امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در 13 ماه رجب حرم و بارگاه آن حضرت با گلاب ناب این شهر عطرآگین و غبارروبی، دوم همزمان با حلول ماه شعبان مقدس ترین نقطه روی زمین «خانه خدا» با گلاب ناب این شهر شستشو و در زادروز ولادت باسعادت امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) و امام زین العابدین(ع) عتبات عالیات و بارگاه منور آن امامان معصوم با گلاب ناب این شهر عطرآگین می شود.

سوم در آستانه ماه مبارک رمضان تمامی مساجد و اماکن مذهبی ایران با گلاب ناب این شهر غبارروبی و عطرافشانی می شود.

مردم قمصر آداب و مراسم خاصی برای ماه مبارک رمضان دارند. در شهر قمصر چند روز مانده به ماه مبارک رمضان متولی یا خادم هر مسجد بر فراز گلدسته آن می رود و با صدای بلند از زنان و دختران دعوت می کند برای نظافت خانه خدا بشتابند.

به دنبال آن بسیاری از بانوان و دختران داوطلب به مسجد می آیند و دسته جمعی به آب و جاروی مسجد و شستن فرش و زیلو و ظرف ها و آماده سازی وسایل پذیرایی از نمازگزاران و مهمانان ماه رمضان می پردازند.

پس از غبارروبی، محراب مسجد توسط پیش نمازمسجد یا یکی از سادات با سلام و صلوات با گلاب ناب قمصر شستشو و معطر می شود و بدین ترتیب مردم به استقبال ماه مبارک رمضان می روند.

رؤیت هلال در شب اول ماه رمضان در شهر قمصر هم منحصر به فرد است، مردم در این شب به همراه یک قرآن، یک آیینه و یک سینی که داخل آن ظرف آب با کمی سبزی و گلاب پاشی پر از گلاب است رو به قبله می نشینند و سعی می کنند ماه را در آیینه ببینند.
به محض دیدن ماه شخص با سوادی با صدای رسا «سوره یاسین» را قرائت می کند و دیگران آهسته با او این سوره را می خوانند. بعد یک حمد و سه «قل هوالله» قرائت می کنند و چند صلوات می فرستند و بر روی خود و خانواده گلاب می پاشند و سرانجام جرعه ای از آب و سبزی را می نوشند و عقیده دارند خوردن آن آب و سبزی به آنها نیروی قناعت می دهد و باعث می شود بدون ناراحتی و سختی در ماه مبارک رمضان روزه بگیرند. پس از این اعمال یک نفر طبل می زند تا اگر کسانی موفق به دیدن ماه نشده اند مطلع شوند. ناگفته نماند، پس از رؤیت هلال چشمانشان را می بندند و سپس بر قرآن مجید، انگشتر عقیق، آب، سبزه یا بر روی سادات می گشایند و صلوات می فرستند تا ماه رمضان را به میمنت آغاز کنند و تا پایان ماه از عهده اجرای فرامین حق برآیند.

یکی از روش های تشخیص سحر در ماه رمضان در منطقه کاشان، بانگ خروس است، خروس شب هنگام سه بار می خواند، بار اول نیمه شب، بار دوم ساعتی بعد از نیمه شب و بار سوم هنگام سحر، مردم کاشان داشتن خروس بویژه خروسی سفید را خوش یمن می دانند و اعتقاد دارند خروس سفید نمادی از خروس عرش الهی است و سبب خیر و برکت است.

مردم قمصر در رسمی دیگر با خواندن سوره های یاسین و طه، نیت می کنند سحر از خواب بیدار شوند، همچنین معتقدند اگر هنگام خواب چند مرتبه دستشان را بر متکا (بالش) بزنند و بگویند: «دین هفتاد آسیابان به گردنت اگر سحر مرا بیدار نکنی» حضور ذهن می یابند و سحر از خواب بیدار می شوند.

در شب بیست و هفتم ماه رمضان که برابر با قصاص ابن ملجم مرادی، قاتل حضرت علی(ع) است آداب و رسوم خاصی در منطقه کاشان وجود دارد از جمله در قمصر در این شب برای کسی که بیمار است و امیدی به بهبودش نیست پیراهن مراد می دوزند.

زنی از بستگان بیمار پارچه ای می خرد و از چند زن خیاط دعوت می کند شب بیست و هفتم به مسجد بیایند بعد از نماز عشا هنگام خواندن دعا پارچه را ببرند و پیراهن مورد نظر را می دوزند و هنگام دوختن مرتب صلوات می فرستند.

بعد از دوختن پیراهن از آخوندی می خواهند روضه حضرت ابوالفضل(ع) بخواند و بیمار را دعا کند آن گاه همه رو به قبله می نشیند و دعای «امن یجیب...» می خوانند و صاحب نذر مقداری خرما بین جمعیت تقسیم می کند، بعد آخوند با عده ای از مؤمنان به دیدن بیمار می روند و هنگام عیادت برای او دعا می خوانند و پیراهن را به تن او می پوشانند و عقیده دارند خداوند بیمار را شفا خواهد داد.

مراسم عیدفطر نیز در منطقه کاشان باشکوه هرچه تمام تر برگزار می شود در کنار آداب این عید مثل نماز زیارت اهل قبول، فطریه و... کارهای خوب و پسندیده دیگری هم در گذشته در این منطقه انجام می گرفته است.

نگاهی به آداب و رسوم عزاداری محرم در کاشان

بزرگداشت نهضت عاشورا در گوشه و کنار سرزمین ایران با آداب و سنن خاص و به اشکال مختلف عزاداریهای سنتی اجرا می‌شود.

عزاداری امام حسین (ع) در کاشان نیز از قدیم با شوری وافر برپا می‌شود، بطوریکه اولین دسته بندی عزاداری محرم را "میرزا شرف‌الدین علی حسینی"، یکی از سادات کاشان، برپاداشت و همین امر نشانه ارادت مخلصانه و دیرینه مردم این شهرستان به‌پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) به ویژه حضرت سیدالشهدا (ع) و برادر وفادارش حضرت ابوالفضل (ع) است.

از جمله آداب و سنن عزادارای امام حسین در کاشان، علاوه بر روضه خوانی، نوحه سرایی و مرثیه خوانی، برداشتن علم و علمات، کتل و بیرق، شامل عزاداری در بازار، نخل برداری، شمع زنی و چهل منبر، جریده، عزاداری سقاها و سقا کردن کودکان است.

از اولین روز محرم، دسته‌های عزاداری به نوبت در بازار کاشان به سینه زنی و زنجیرزنی می‌پردازند.

هیات‌های بزرگ از دو مسیر به بازار وارد می‌شوند و در نهایت در تیمچه تاریخی" امین الدوله"، اوج سوگواری و عزاداری خود را به نمایش می‌گذارند.

در برخی از این مکان‌ها، دسته‌ها و هیات‌ها توقف می‌کنند و دقایقی را به روضه خوانی و سینه‌زنی اختصاص می‌دهند.

نخل برداری که نماد و نشانه تشییع جنازه حضرت سیدالشهدا (ع) در روز عاشوراست، در بیشتر شهرهای ایران، همچنین کاشان انجام می‌شود.

در کاشان پنج نخل شامل " نخل سرپره"، "نخل درب فین"،" نخل درب باغ"، "نخل کلهر" و" نخل باباشرف" وجود دارد.

" علی اصغر شاطری" یکی از محققان و مورخان کاشان درباره مهیا کردن این نخلها در مقاله‌ای نوشته است: مردم این نخل‌ها را در دهه اول محرم آماده می‌کنند و لباس سیاه می‌پوشانند.

نحوه پوشاندن لباس به نخل در کاشان بر خلاف سایر نقاط کشور بسیار ساده و بدون تشریفات است.

ابتدا نخل را با گلاب کاشان معطر می‌کنند، سپس لباس سیاه نخل، معروف به چادری، را با فریادهای "یاحسین" بر نخل می‌پوشانند و پارچه سبز رنگی که نشان از آقایی و سیادت سادات بنی فاطمه است ، به صورت عمامه بالای نخل می بندند.

پیراهن مانندی که آغشته به خون است را به نشانه شهادت به قسمت عقب نخل می آویزند.

به برخی نخلها شمشیر، خنجر، سپر، کلاه خود و آیینه نیز نصب می‌کنند.

شمع زنی و چهل منبر از دیگر ایین عزای حسینی در کاشان است.

ساعاتی به غروب روز تاسوعا، بسیاری از نذرداران و علاقه‌مندان به شرکت در مراسم شمع زنی، ‪ ۷۲شمع به یاد ‪ ۷۲شهید روز عاشورا در دست می‌گیرند و با وضو و طهارت و پا برهنه در چهل مکان مقدس مثل زیارتگاهها، مساجد و حسینیه‌ها شمع روشن می‌کنند.

دلیل اینکه این آیین در چهل مکان مقدس اجرا می‌شود، آن است که کاروان اسرای کربلا را تا شهر شام در چهل منزل گردانده‌اند.

یکی دیگر از آداب محرم در دسته‌های سوگواری سالار شهیدان برداشتن علمی است به نام" جریده".

در تاریخ فرهنگ عامه کاشان آمده‌است : " علم جریده" شبیه به نیزه بوده و دارای یک یا دو تسمه آهنین هلالی شکل، دو پنجه فولادین، دو عدد شیر،کشکول مسی، رشته‌های مروارید، جاشمعی و چند تکه پارچه قیمتی است.

"جریده" در واقع‌نمادی از ویژگی‌های علمدار کربلاست، کشکول به نشانه سقایی حضرت، هلال تشبیه رخسار او به ماه، آیینه صداقت و یکرنگی حضرت ابوالفضل و رشته‌های مروارید نشانه رشته الفت و وفاداری ایشان به حضرت سیدالشهدا(ع)، است.

همچنین علم نشانه علمداری و سپهداری، پنجه‌های فلزی نشانی از دستهای بریده حضرت ابوالفضل العباس (ع) است.

از دیگر اعتقادات مردم کاشان است که آب در کشکول می‌ریزند و از این آب به بیماران می‌دهند تا به خواست خدا شفا یابند.

عزاداری سقایی نیز از قدیم در کاشان رایج بوده است.

این نوع سوگواری با خواندن مصیبت‌های وارده بر خاندان رسول خدا(ص) به صورت ذکر گرفتن و نوحه سرایی، دسته جمعی و هماهنگ همراه است.

مجلس "عزاداری سقایی" با نوحه سرایی سرپرست هیات که به بابا مشهور است، آغاز می‌شود و رسمیت می‌یابد و در آخر به دعا ختم می‌شود.

"سید محمد معتمدی" یکی از محققان در مورد چگونگی سقا کردن کودکان در کاشان می‌نویسد: بعضی از خانواده‌های بی‌فرزند یا کسانی که طفلشان مریض است، از خدا می‌خواهند که به آنان فرزندی عطا کند یا فرزندشان شفا یابد تا او رابه عضویت هیات سقایان و خدمتگزاری اباعبدالله الحسین(ع) درآورند.

معمولا در هفت یا هشت سالگی کودک، در مجلسی بابا و سرپرست هیات سقایان دعوت می‌شود و او را لباس سقایی می‌پوشاند و در این حین، قصیده‌ای مخصوص می خواند.

لباس و وصله‌های سقایی شامل" کلاه ترمه" به نشانه تاج افتخار خدمتگزاری امام حسین (ع)، "شیر و قلاب" به نشانه کمربند سقایی، کشکول به‌نشانه مشک آب سقایی، لنگ به جای نطع سقایی، رشته‌ای قرمز به نشانه رشته غم و ماتم امام حسین (ع) است که به کمر کودک می‌بندند.

پس از پوشاندن لباس، مراسم با دعا و فاتحه خوانی و پاشیدن گلاب و دادن شیرینی پایان می‌پذیرد و آن کودک از آن روز تا آخر عمر بطور رسمی سقا محسوب شده و عضو هیات سقایان کاشان به شمار می‌رود.

علاوه بر این آداب عزاداری، مردم کاشان دارای برخی باورها و اعتقادات عمیق هستند که در روز عاشورا به آنها عمل می‌کنند که‌می‌توان به خاموش کردن چاههای آب، آبیاری نکردن اراضی کشاورزی با این باور که محصولشان پربرکت می شود و اهدای شیر دام به عزاداران حسینی بویژه هیات‌های مزین به نام علی اصغر(ع) از سوی دامداران اشاره کرد.
مردم کاشان بدلیل صبغه مذهبی و سابقه شکل‌گیری تشیع در این دیار، عشق و ارادت خاصی به اهل بیت (ع) دارد.

وجود چنین سابقه‌ای موجب شده تا آیین‌های مذهبی بویژه عزاداریها و تعدد هیاتهای مذهبی در آن نسبت به سایر نقاط کشور وضعیت خاصی داشته باشد، بطوریکه بر اساس آمار موجود اکنون افزون بر ‪ ۵۰۰هیات مذهبی رسمی و غیر رسمی در این شهر فعالیت دارد.

آداب و سنن غدیر در کاشان

روز عید سعید غدیر یکى از این ایام سرور آل محمداست که به عنوان «عیدالاکبر» نامیده شده، پس شایسته است که به پاس قدردانى از این نعمت عظیم الهى و عرض ادب به ساحت مقدس امیرالمؤمنین على(ع) عید سعید غدیر را در خانواده و اجتماع باشکوه فراوان برگزار نماییم .