تحقیق مقاله استان اردبیل

استان اردبیل 

استان اردبیل درمنطقه ای سردسیر و درشمالغربی فلات ایران با وسعت 5/17952کیلومترمربع یک درصد مساحت کل کشور را تشکیل میدهد. این استان بخشی ازفلات مثلثی شکل ایران درشرق فلات آذربایجان واقع میباشد که حدود3 /2 آن دارای بافت کوهستانی با اختلاف ارتفاع زیاد بوده و بقیه رامناطق هموار و پست تشکیل داده است . مرتفع ترین نقطه استان ،قله سبلان باارتفاع تقریبی 4811 میباشد.

  اقلیم استان اردبیل بطور عمده به چهارعامل ارتفاع ، عرض جغرافیایی ، منابع آبی و توده های هوای مهاجر بستگی دارد. عوامل دیگری نیز نظیر پوشش گیاهی ، فعالیتهای کشاورزی صنعتی و معدنی درمقیاس کوچک بر اقلیم تاثیرداشته و یا تاثیر   می پذیرند.

 نقش ارتفاعات براقلیم استان :

    باتوجه به اینکه استان اردبیل دارای 3/2بافت کوهستانی باارتفاع متوسط 3700مترازسطح دریامی باشدوسبلان نگین تابناکی بربلندای استان با ارتفاع 4811متر واقع شده است بطوریکه غیرازآن کوههای طالش وقوشه داغ درغرب کوه سبلان وبزغوش درجنوب وجنوب غربی سبلان باارتفاع متوسط 2200مترویارشته کوه پلنگان درحوالی دریاچه نئوروقله آق داغ باارتفاع 3322متردراستان واقع گردیده اند. سبب شده که اقلیم استان اردبیل تحت تاثیراین ارتفاعات ازویژگیهای خاص برخوردارشودواین استان درشماریکی ازسردترین استانهای کشورقرارگیردورژیم بارندگی ودمایی آن درحدوسیعی تحت تاثیرارتفاعات بوده که غالباً با برف پوشیده می باشند.

 نقش منابع رطوبتی :

    استان اردبیل دارای رودخانه های ارس ،قره سو،بالخلی چای ودریاچه های نئوروشورابیل می باشدکه درشکل گیری اقلیم نقش قابل توجهی داردومنبع رطوبتی دریای خزربررژیم های اقلیمی آن بطورشاخص اثرمیگذارد.

 تاثیرعرض جغرافیائی

       عرض جغرافیائی نیزجزءعوامل اصلی مؤثربرشکل گیری اقلیم میباشد.استان اردبیل یکی ازاستانهائی است که دارای گستره وسیع شمالی –جنوبی است که نزدیک به 3درجه عرض جغرافیائی اختلاف دارندکه این اختلاف موجب گردیده است برشرایط جغرافیایی وآب وهوائی استان تاثیربگذاردورژیم دمائی واقلیمی متفاوتی رابوجودآورد.

         نقش پوشش گیاهی وکشاورزی دراقلیم استان :

     استان اردبیل ازپوشش مرتعی مناسبی دربسیاری ازمناطق برخوردارمیباشدو وجودجنگلهای استان درشمال وشرق اردبیل وارتفاعات طالش واقع دراستان تاثیرات قابل ملاخظه ای براستان پدیدمی آورندوبه عنوان عوامل فرعی تاثیرگذاربررژیم آب وهوائی می باشد.

 تاثیرتوده های هواوسیستم های هواشناسی :

 توده های هوابه حجم بزرگی ازهوا  با خصوصیات فیزیکی خاص   اطلاق   می گردد، توده های هوابه دلیل قرارگرفتن درروی یک ناحیه وسیع به دلیل عبورآرام ازیک منطقه بتدریج خصوصیات فیزیکی ناحیه ازقبیل دماورطوبت رابه خودمیگیرد.

منابع اصلی شکل گیری توده های هوا:

 یک توده هوابه حجم عظیمی ازهواگفته می شودکه وقتی به صورت افقی درداخل آن حرکت   کنیم  دارای  خصوصیات فیزیکی مشابه درطول مسیرباشد،یک توده هواممکن است سطحی بیشترازهزاران کیلومترمربع رابپوشاندمثلایک توده هوای بزرگ زمستانی بیشترازنصف قاره آمریکارامی پوشاند.

 دسته بندی توده های هوا:

 توده های هوا براساس منابع شکل گیری واهمیت به سه گروه اصلی توده های قطبی ،توده هوای عرض های میانی وتوده هوای حاره ای که هرگروه براساس منبع شکل گیری توده هوابه توده هوای دریایی وخشکی تقسیم می شوندونیزدوتوده هوای دیگرتوده هوای کلاهک  قطبی واستوایی می باشند. توده هوائی که روی اقیانوسهاشکل می گیرنددارای رطوبت بیشتری هستند.

توده هواهائی که استان راتحت تاثیرقرارمی دهند:

 درفصل بهاروتابستان بیشترجریانات عرضهای میانی وجنب حاره ای دراستان اردبیل فعال هستندبه طوریکه بیشترین میزان بارندگی استان دراثرنفوذجریانات ناپایدارعرضهای میانی پس ازتقویت درروی دریای مدیترانه وکسب رطوبت کافی میباشد. بارندگی های اصلی اردبیل درفصل بهاروتابستان بیشتردراثرفعالیت عبورجریانات عرضهای میانی وکم فشارسودانی میباشدکم فشارسودانی که درحین فعالیت ازروی شرق مدیترانه درفصل بهاروتابستان این سیستم درحال دینامیکی وحرکت روبه شمال شرق باعث بارندگی درحاشیه غربی کوههای زاگرس گردیده وبه علت ازدست دادن رطوبت خودبه صورت بادنسبتاگرم دراستان اردبیل جریان پیدامیکند.زمانی که جریان عرضهای میانی تاغرب مدیترانه گسترش پیداکرده باشدهوای سردی ازحاشیه جنوبی اقیانوس اطلس شمالی بخصوص مجمع الجزایر آزور و در پشت این سیستم قرارمیگیردوبه دنبال جریانات گرم منطقه راتحت تاثیرقرارمیدهدومعمولابابارندگی های نسبتاخوب توام بارعدوبرق دربهاروتابستان ودرزمستان باعث بارش برف سنگین دراستان میگردد.

جریانات مؤثردر فصول پائیز و زمستان بیشتر شمالی و شمال غربی هستند به طوریکه :

الف درفصل زمستان ریزش هوای بسیارسردسیبری افت شدیددماوبارش برف دراستان اردبیل رابه همراه داردزمانیکه کم فشارهای عرضهای پائین درحین نفوذبه فلات ایران ازتوسعه وگسترش خوبی برخوردارباشندوتاعرضهای 40درجه برسند،نفوذهوای سردسیبری وبرخورد آن باهوای نسبتا گرم عرضهای میانی باعث تقویت ناپایداریهاوبارندگیهای خوب  دراستان اردبیل میگردد.نفوذمرکزفشارزیادسیبری درفصل پائیزباعث افت قابل ملاحظه دماگردیده ودربعضی سالهاکاهش زودرس دماباعث واردآوردن خسارات زیادبه محصولات کشاورزی وباغبانی میشود.

ب توده هوای دیگری که درفصل زمستان براستان اردبیل تاثیرگزاراست ،توده هوای شکل گرفته درروی مناطق پوشیده ازبرف کانادااست که به دوصورت درمنطقه عمل میکند: خست پس ازعبورازروی کشورهای اسکاندیناوی وشمال اروپاباسیستم پرفشارسیبری ادغام گردیده وازروی دریای سیاه وارد استان شده وباعث افت شدیددرجه حرارت وبارندگی میگردد. دوم توده هوای شکل گرفته درروی مناطق جنوب شرقی کانادااست ،که مرکزآن درروی مجمع الجزایر آزور قرارمیگیرد،به دلیل کسب رطوبت ازاقیانوس اطلس شمالی پس ازعبورازروی اروپاودریای مدیترانه ازبخشهای شمالغربی کشورواردشده وباعث بارندگیهای نسبتا خوب دراستان اردبیل میشود. کم فشارهای سودانی درمناطق مختلف استان اردبیل اثرات متفاوتی برجای میگذارنددرشهرهای اردبیل وخلخال به  صورت وزش بادگرم همراه با گردوغبارو در پارس آباد ،مشگین شهر،گرمی وبیله سواربصورت رگبارهای پراکنده همراه بارعدوبرق جریان پیدامیکند. کم فشارهای سودانی دراستان اردبیل باعث بروزبیماریهای گوارشی ،جلدی و...میگردد،جریانات فوق پس ازرسیدن به اردبیل درحاشیه جنوبغربی کوه سبلان ودرصعودازارتفاعات سبلان دراثربارندگی رطوبت خودراازدست داده وبه صورت هوای خشک وگرم ازدامنه های جنوب شرقی سبلان سرازیرشده ودررسیدن به  شهراردبیل باعث وزش بادجنوبغربی بانام محلی گرمیج دراین شهرمیشود.

برای  برسی اقلیم منطقه شناخت  عناصر اقلیمی ضروری  می باشد که  در ذیل به  بررسی می گردد :

بارندگی :

بارندگی یکی از مهمترین عامل تعیین کننده اقلیم و چرخه آب در منطقه می باشد و اگر بخواهیم  بارندگی را در یک عبارت بسیار ساده تعریف کنیم اصطلاحاً به  کلیه نزولات جوی بارندگی گویند. باران  و برف عمده‌ترین نزولات جوی  منطقه  بوده و  برحسب مطالعاتی که انجام  یافته بیا نگر این است که حداکثر بارش منطقه با حد اکثر رطوبت ارتباط  مستقیم نداشته و در مجموع، میزان بارندگی به عوامل مختلفی مانند عامل صعود؛ کاهش دما؛ وجود هسته های تراکم به مقدار لازم در هواو منبع رطوبتی، بستگی دارد. متوسط مجموع بارندگی سالانه  محاسبه  شده از ایستگاه های مورد مطالعه9/333 میلیمتر  است که مقدار بارندگی در مناطق شمالی استان  نسبت به مناطق دیگر کمتر است. در جدول مجموع  بارندگی ماهانه و سالانه  و فصلی  تهیه گردیده است. این جدول نشان می دهدکه کم‌باران‌ترین ایستگاه  مشیران با 2/209 میلیمتر  و  پر باران ترین آن  با 6/482  میلیمتر  مربوط به ایستگاه سرعین است  .با محاسبه میزان بارندگی فصلی و توزیع آن مشخص می شودکه میانگین مکانی بارش بهاره استان 2/111 میلیمتر معادل 1/34 درصد بارش سالانه است و بیشترین بارش سالانه  استان  به غیر  از ایستگاه پارس آباد و سرعین که در فصل پاییز و فیروز آباد و کلور اردبیل  که در فصل زمستان اتفاق می افتد ،بقیه مناطق در فصل بهار روی می دهد. بنابر این پرباران ترین و کم باران ترین  فصول سال  به ترتیب بهار و تابستان است؛ که فصل تابستان با متوسط مجموع  بارندگی 9/32  میلیمتر  معادل7/8  درصد از کل بارش استان  دراین فصل اتفاق می افتد. میانگین سالانه بارندگی اردبیل 5/303  ، مشگین شهر 9/367  ، سرعین 6/482  ، مشیران 2/209 ، خلخال   6/375، و پارس آبا دمغان  8/264  میلیمتراست.

دمای هوا :

   توزیع دمای  هوادرسطح استان متناسب باتوپوگرافی وسایرویژگیهای طبیعی آن است نواحی پست واقع دردره رودخانه ارس ودشت مغان گرمترین وارتفاعات سبلان سردترین مناطق استان می باشند. میانگین سالانه دمای هوادربین  9/7 تا2/15   درجه سانتی گراددرنوسان می باشد.ومیانگین حداکثردرجه حرارت دربین  ایستگاههای استان بین 3/14 تا 5/20 درجه سانتی گرادمتغیراست ومیانگین حداقل درجه حرارت دربین این ایستگاههابین 5/1  تا 7/9  درجه سانتی گرادمتغیرمی باشدولی وجوددرجه حرارتهای مطلق بین 5/38- درجه سانتی گرادتا44درجه سانتی گرادبه ترتیب درایستگاههای فیروزآبادخلخال ومشیران است که حاکی ازاختلاف شدیددمائی است .ودرجدول زیردمای سالانه تهیه گردیده است .

تعدادروزهای یخبندان :

     برحسب موقعیت وشرایط جغرافیائی مناطق ونواحی مختلف استان اردبیل ،تعدادروزهای یخبندان درسال بیشترازمناطق جلگه ای ودشت های استان است ودرنقاط مرتفع برفگیراستان،تعدادروزهای یخبندان به حدود6ماه درسال میرسد. برحسب آماربلندمدت جوی تعدادروزهای یخبندان شهرستان اردبیل 128روزومشگین شهر88 روزوپارس آباد53روزومشیران 79روزوخلخال 154روزو سرعین147روزوفیروزآباد166روزاست .این آمارنشان میدهندکه باافزایش ارتفاع ازشمال استان به جنوب ونقاط مرتفع تعدادروزهای یخبندان افزایش می یابدودرارتفاعات بالای 2200مترازسطح دریاجزواقلیم ارتفاعات فوقانی محسوب میشود.

 توفان رعدوبرق :

     توفان رعدوبرق ازآن دسته پدیده های جوی است که رخدادآن ممکن است باخسارت مالی یاحتی تلفات جانی همراه باشدواصولاوقوع این پدیده موجب ایجادترس ووحشت می شوددرمرکزاستان اردبیل درهرسال تقریبا8تا9روزتوام باتوفان رعدوبرق است که فراوانی آن درماههای اردیبهشت وخردادکه ماههای گذرفصل سرد به فصل گرم استان است، بیشترازسایرماههای سال میباشد.درمشگین شهرتعدادروزهای توفانی درسال درحدود6روزدرخلخال13روزدرپارس آبادمغان 11روزدرسال است .درمشگین شهرماههای بهار، درخلخال اردیبهشت وخردادودرپارس آبادمغان هم اردیبهشت وخردادبیشترازسایرماههای سال درمعرض توفان رعدوبرق قرارمی گیرند.

 باد :

     جریان هواهمیشه ازنقطه ای به نقطه دیگردرحال حرکت می باشدباحرکت این جریان که ازسیسستم فشارزیادبه طرف سیستم فشارکم میباشدبادراتولیدمینمایددرهرمنطقه دونوع باد یافت میشودکه یکی بادهای محلی است ودیگری بادهای جبهای که بانفوذجبهه به طرف منطقه شروع میشود.درحالت کلی بادهای عمومی استان عبارتنداز:

بادشرقی : درفصول مختلف سال که به بادمه یابادخزری معروف است ازطرف شرق به طرف غرب میوزدوحداکثررطوبت دریای خزرراباخودبه مناطق مختلف می آوردوعلت آنرامیتوان اختلاف ارتفاع اردبیل ودریای خزر را ذکرنمود.  

بادغربی : این بادنیزمیتوانددرفصول مختلف سال بوزدودراصطلاح محلی به بادگرمیچ معروف است ودراثرعبورتوده هوای مدیترانه ای ودریای سیاه اتفاق می افتدومعروفترین باددرمنطقه بشمارمی رودکه سبب تبخیروخشکاندن زمین کشاورزان می شود.

باد غالب : علاوه بربادهای ذکرشده بادهای دیگری نیزدراستان اردبیل مشاهده می شودکه به نامهای مختلفی موسوم هستندودرگلبادهای رسم شده مشخص میشود. جهت وزش بادغالب درشهرستان اردبیل طی ماههای دی وبهمن جنوب غربی که سرعت آن دردی ماه 7/9ودربهمن 1/9متربرثانیه است ودراسفندماه باتغییرجهت ازجنوب غربی به شرقی سرعت آن نیزکاهش یافته وبه 8/6متربرثانیه می رسد.درتمام طول  فصل بهاروتابستان وماه اول پاییزجهت بادغالب دراردبیل ،شرقی وسرعت آن درفروردین ماه 1/7ودراردیبهشت 1/7درخردادماه 2/7درتیرماه 6/7درمرداد1/7درشهریورومهر6/6متربرثانیه است .ازماه دوم پاییزجهت وزش بادهای غالب جنوبغربی شده که این جهت وزش درطول ماههای آذرودی وبهمن تداوم می یابد.سرعت بادغالب درآبان ماه 9 ودرآذرماه 6/8متربرثانیه است .دراردبیل بیشترین سرعت بادغالب 7/9متربرثانیه دردیماه وکمترین سرعت 6/6متربرثانیه درماههای شهریورومهراست .وسرعت بادهای غالب بطورنسبی درفصول سردسال بیشترازماههای گرم سال میباشد. شدیدترین بادوزیده شده درطول دوره آماری بلندمدت اردبیل باجهت جنوبغربی وسرعت 34متربرثانیه بوده است . بادهای غالب مشگین شهرکه درجدول نشان داده شده است 9ماه ازسال جنوبغربی وسه ماه شمالغربی میباشدوسرعت بادغالب بین 2/4تا2/8متربرثانیه درهرسال میباشد.وحداکثرسمت وسرعت باددرطول دوره آماری 29متربرثانیه ازسمت جنوب میباشد. بادهای غالب شهرستان خلخال 7ماه غربی و5ماه شرقی میباشدکه دربادغالب آن غربی باسرعت 3/4متربرثانیه است وحداکثرسرعت باداتفاق افتاده جنوبغربی با24متربرثانیه است درپارس آبادبادغالب شرقی با5متربرثانیه است وحداکثرسمت وسرعت اتفاق افتاده جنوبشرقی با23متربرثانیه است که درسال 1989اتفاق افتاده است .

 طبقه بندی اقلیمی استان

       موقعیت خاص جغرافیائی استان اردبیل سبب گردیده است که این استان درفصلهای سردسال تحت تاثیرتوده هواهای مهاجرازشمال ،شمالغرب وغرب قرار گیرد.درفصل های تابستان نیزگاهی سیستم های هواشناسی کم فشارباران زائی تاثیرگذاشته وبارندگیهای تابستانه رادراین مناطق نازل می گردد. بخشهائی ازاستان تحت تاثیراقلیم خزری قرارداشته ودریای خزردرشرق استان برشرایط دمائی ورطوبتی آن اثرمی کندوموجب تعدیل این عوامل جوی می شود.باعنایت به اینکه استان ازدوبخش کوهستانی سردوجلگه ای معتدل تشکیل شده وبه تبع تنوعات طبیعی وجغرافیائی ،دارای تنوعات اقلیمی قابل توجه است .اماویژگی سردی که ناشی ازهجوم توده های هوای سردشمالی ،ارتفاع وعرض جغرافیائی است .صفت مشترک اقلیم های گوناگون استان گردیده وحتی درپست ترین نقاط استان که طبیعتادارای اقلیم معتدل هستند. بطورمتوسط درحدود61روزازسال دارای شرایط یخبندان بوده وسردی هوابرتمامی استان و کلیه اقلیمهاکم وبیش تاثیرمیگذارد.  بر اساس طبقه بندی اقلیمی  دمارتن محاسبه رابطه آن بین ایستگاه های  مختلف استان  نوع  اقالیم موجود  به شرح جدول  زیر مشخص شده است:

نوع منطقه

نوع اقالیم

نام ایستگاه

استپی

نیمه خشک

اردبیل

استپی

نیمه خشک

پارس آباد

معتدل جنگلی

نیمه مرطوب

خلخال

استپی

نیمه خشک

فیروز آباد

معتدل جنگلی

نیمه مرطوب

سرعین

بیابانی

خشک

مشیران

مرز بین استپی و معتدل جنگلی

مرز بین خشک و نیمه مرطوب

نمین

استپی

نیمه خشک

نیر