چاه آب
چاههاى عمیق
چاههاى عمیق با تکنیک پیشرفته حفر مىشود و شناخته شدهترین روش متداول استفاده از آبهاى زیرزمینى است. حفر این چاه بهوسیلهٔ دستگاههاى حفارى انجام مىشود. لازم است مطالعات هیدرولوژى و زمینشناسى و احداث چاهگمانه در حفر این چاهها ملحوظ شود. این چاهها عموماً با مطالعات دقیق حفر شده و از لایههاى آبدار زمین که کمیت و کیفیت مناسبى دارند، بهره مىبرد. زیرا بهوسیلهٔ لولهگذارى از لایههائى که مناسب تشخیص داده شده، آب استخراج مىشود. روشهاى حفر این چاهها نسبت به ساختمان زمین تکنیک موجود فرق مىکند و با روشهاى مختلف نسبت به ایجاد آنها اقدام مىنمایند.۱
چاههاى نیمهعمیق
ساختمان چاه عمیق با چاههاى نیمهعمیق کاملاً، متفاوت است. در این چاهها موتور مولد نیرو (الکتریکى یا دیزلی) عموماً در سطح زمین مستقر است. نیروى تولید شده بهوسیلهٔ جعبه دنده و یا واترپمپ به شفت، در داخل لوله (کالمن) که درون چاه حفر شده بهکار گذاشته شده متصل مىگردد توربینى که در انتهاء شفت قرار دارد به چرخش درآمده و آب با شدت به سمت بالا و در نهایت به سطح زمین انتقال مىیابد. از ویژگىهاى چاههاى عمیق، استفاده از آبهاى اعماق زیاد است. مثلاً در سفیدآب محمدآباد و ابوزیدآباد در شرق کاشان، چاهى به عمق ۱۸۰ متر حفر شده که بهوسیلهٔ یک موتور دیزلى بسیار قوى از آن آب استخراج مىشود.
در سالهاى اخیر چاههاى عمیق در سطح وسیعى بهمنظور تأمین آب کشاورزى در روستاها و تأمین آب شهرها، در کشور متداول گردیده و این خود عامل متروک شدن چاههاى نیمه عمیق و قنوات شده است و اغلب نیز سبب پائین رفتن سطح آب مىشود. در اکثر روستاها هر چند سال یکبار چاههاى عمیق را کفکنى مىکنند تا عمق چاه افزایش یابد. طبیعى است که افزایش عمق چاهها تا حدودى امکانپذیر است ولى بعد از آن، چاه متروک خواهد شد و سرمایهگذارىهاى انجام شده قطعاً زایل مىشوند. مثلاً در منطقهٔ بادرود نظنز عمق چاههاى عمیق در بدو حفر در حدود ۷۰ یا ۸۰ متر بوده که در سالهاى اخیر با کفکنىهاى انجام شده تا حدود ۱۵۰ متر افزایش یافته است. نظیر این منطقه را در سطح کشور به کرّات مىتوان مشاهده کرد. لازم است براى جلوگیرى از مرگ روستاهائى که بقاء آنها در گرو چاههاى عمیق است، اقدامات لازم بهعمل آید.
نگهدارى چاههاى عمیق در مناطق روستائى با مشکلات عدیدهاى همراه است؛ ولى لازم است که براى حفظ آنها چارهاندیشى شود.
تا سال ۱۳۶۲ (در مناطق روستائی)، ۲۴،۲۱۰ حلقه چاه گزارش شده است که خراسان با ۵۴۹۴ حلقه در مقام نخست و اصفهان، کرمان و تهران با ۳۷۷۳، ۲۹۴۹ و ۲۵۰۴ حلقه در مقامهاى بعدى قرار دارند. در استانهاى ایلام و گیلان استفاده از چاههاى عمیق چندان متداول نیست.
چاههاى آرتزین
چاههاى آرتزین عموماً در ارتباط با ساختمان زمین حادث مىشود. بدین معنى که وقتى یک لایه آبدار بین دو لایهٔ غیرقابل نفوذ محصور شود، بر اثر فشار آب در قسمتهاى بالا و براساس خاصیت ظروف مرتبط، آب در قسمتهاى پائین تحتفشار، فوران مىکند. این چاهها گاهى بهصورت چشمه و گاهى بهصورت چاههاى آرتزین بارز و گاهى در اثر حفر چاه دستى و یا عمیق حادث مىشود. تعداد این چاهها در ایران بسیار محدود است و حتى براى عدهٔ زیادى از مردم شناخته شده نیست. در سالهاى اخیر با حفر چاههاى عمیق در انتهاء دلتاى حبلهرود گرمسار در حاشیهٔ کویر تعدادى از چاههاى عمیق تبدیل به چاه آرتزین شدهاند، به نحوى که بدون استفاده از موتور با الکتروپمپ، آب در اثر فشارى که از قسمتهاى شمالى وارد مىآید فوران مىکند و یا با فشار کم جارى مىشود. همچنین در منطقه حومهٔ شهر مرند، حدود ۲۲ حلقه چاه آرتزین با مجموع آب ۳۱۲ لیتر در ثانیه گزارش شده است. (آذر، کرمانشاهى بررسى ویژگىهاى جغرافیائى با تأکید بر منابع آبی رساله چاپ نشده، ۱۳۶۸)
پراکندگى چاههاى آرتزین در کشور بسیار ناهمگن است. در مجموع ۱۴۴۳ حلقه چاه آرتزین بهوسیلهٔ جهاد سازندگى گزارش شده که از این تعداد چاه حدود ۵۰% در استان مازندران قرار دارد و استانهاى آذربایجان شرقى و آذربایجان غربى با ۱۹۴ و ۱۳۰ حلقه، مقامهاى بعدى را به خود اختصاص مىدهند.