تحقیق مقاله بررسی رابطه بین سلامت روانی و عزت نفس

چکیده :

درک و تشخیص عوامل اثر گذار بر بهداشت روانی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است چرا که در صورت عدم وجود بهداشت و تعادل روحی و روانی ، سر رشته زندگی از دست فرد خارج و این می تواند مانعی بزرگ جهت رشد و تعالی او و جامعه باشد ، لذا مقاله حاضر برگرفته از تحقیقی است پیرامون بررسی رابطه بین سلامت روانی و عزت نفس و نیز عواملی که بر افزایش و یا کاهش سطح عزت نفس افراد می تواند مؤثر باشد و این عوامل در نهایت در بهداشت روانی و عمومی اثر گذار خواهد بود .

عوامل مورد اشاره در تحقیق عبارتند از جنسیت ، رشته تحصیلی ، میزان موفقیت تحصیلی ، اشتغال به فعالیتهای ورزشی ، ترتیب تولد ، تعداد اولاد خانواده ، موقعیت والدین ، سطح تحصیلات والدین ، اشتغال مادر ، نوع شغل پدر ، سلامت جسمانی و وضعیت اقتصادی .

به همین منظور تعداد 200 نفر از دانشجویان پسر و دختر رشته های مشاوره و روانشناسی ، باغبانی و مکانیک بصورت تصادفی و مساوی از هر دو جنس انتخاب و با استفاده از سه نوع ابزار مورد بررسی قرار گرفتند .

1 پرسشنامه اطلاعات فردی و خانوادگی و تحصیلی

2 سیاهه عزت نفس کوپر اسمیت با 35 عنوان

3 پرسشنامه سلامت عمومی با 28 سؤال

که پس از اجرای ابزارها اقدام به نمره گذاری و استخراج اطلاعات شد ، تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله توسط آمار استنباطی و توصیفی انجام گرفته و ماحصل کار نتایج زیر را در بر داشته است :

از بین 14 عامل مطرح شده که در عزت نفس تنها تعداد 3 عامل یعنی رشته تحصیلی ، ترتیب تولد و تعداد اولاد خانواده ، تأثیر در عزت نفس نداشته و 11 عامل در سطح معنی داری 9995 درصد اثر قطعی داشته و در نتیجه رابطه بسیار قدرتمندی بین عزت نفس و سلامت روانی دانشجویان وجود دارد ، و این در واقع هشداری است به خانواده ها و مسؤلین مربوطه تا شرایط لازم را بمنظور تربیت افراد قدرتمند از نظر شخصیتی فراهم آورده تا نتیجه آن تربیت برخورداری جامعه از افراد متعادل و سالم باشد .

واژگان کلیدی : سلامت عمومی ، سلامت روانی ، عزت نفس

مقدمه :

تلاش بی وقفه انسانها در دهه های اخیر موجب گسترش و توسعه علوم مختلف شده است و توسعه علوم سبب ارتقاء سطح زندگی و سطح خواسته ها ، ایجاد تنوع در خواسته ها ، ایجاد شکاف عمیق بین سنت و صنعت و جدائی و افتراق خانواده های متمرکز و بالاخره تنهایی و انزوا ، و این تنهایی حاصل تلاشهای متفکرانه نوع بشر بلاخص در دهه های اخیر است ، مسئله ای که حتی اگر بشر قادر به پیش بینی آن بود ، توان پیشگیری از آن را نداشت چرا که مکانیسم دینامیسم جزء ذاتی اوست  و او را وادار به تلاش و تکاپو می نماید ، هر چند جهات مثبت این تلاش موجبات آرامش و راحتی جسمی وی را فراهم آورده است ، اما متأسفانه بعد منفی این مقوله انزواست و تنهایی و فشارهای خرد کننده روحی و روانی .

با وجود اینکه آسیب شناسان و متفکران بیشماری در زمینه مشکلات حاصل از رشد علوم و تکنولوژی سخن گفته اند و عوامل مربوطه را معرفی کرده اند ، با این حال عدم توازن و تعادل و ناهنجاریهای شکل گرفته در سطح بهداشت عمومی جامعه و بلاخص سطح بهداشت روانی و درگیری گروههای سنی مختلف با این معضل بمراتب بیشتر از پیش مشهود است ، از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی ، بهداشت روانی در درون مفهوم کلی بهداشت جای داشته و بهداشت به معنی توانائی کامل بمنظور ایفای نقش های اجتماعی ، روانی و جسمی می باشد .

فرد زمانی از بهداشت روانی برخوردار است که بتواند در شرایط جسمی ، روانی و عاطفی سالم تعادل مفید با محیط خویش داشته باشد .

کنیزبرگ ، بهداشت روانی را تسلط و مهارت در ارتباط صحیح با محیط دانسته و معتقد است که فرد زمانی از بهداشت روانی مطلوب برخوردار است که در سه حوزه مهم زندگی یعنی عشق ، کار و تفریح موفق باشد ، به گونه ای که توانائی یافتن و ادامه کار ، داشتن محیط خانوادگی خرسند و لذت بردن از یک زندگی درست را داشته باشد .

همانگونه که پیشتر گفته شد رشد تمام علوم بلاخص ارتباطات و تکنولوژیها سبب پیدایش گرفتاریها و معضلات روحی و روانی و به تبع آن جسمی گشته است و برخی از علوم در پی این سرگردانیها و نابسامانیها از جمله روانشناسی و جامعه شناسی مترصد ایجاد سامان بوده اند .

روان شناسی بقول ریتا ، اتیکسون در پی مطالعه علمی رفتار و فرایندهای روانی است که با رویکردهای مختلف از جمله

رویکرد زیستی عصبی (1) رویکرد رفتاری (2) رویکرد شناختی (3) رویکرد روانکاوی رویکرد پدیدار شناختی (4) در پی توضیح و تبیین رفتارهای مختلف انسانی هستند .

Neurobiotoyical

Behaviord

Cognitive

Phenomenological

در رویکرد پدیدار شناختی بر تجربه خصوصی فرد تأکید شده است و اعتقاد بر این است که با مطالعه نظرگاه افراد در مورد خود و جهان می توان اطلاعات بیشتری در خصوص طبیعت آدمی بدست آورد تا با مشاهده اعمال آدمیان برخلاف دیگر دیدگاههای روانشناسان انسان گرا بجای پرورش نظریه ها و پیش بینی رفتار ، بدنبال درک و فهم زندگی و تجربه های درونی افراد هستند ، و با مقولاتی از قبیل : خود پنداره (1) ، عزت نفس (2) و سلامت روانی و خود آگاهی سروکار دارند مسلماً هر رویکردی از دیدگاهی خاص و جنبه ای معین ، انسانها را مورد بررسی قرار می دهد و روش ویژه ای را در پیش می گیرد و در نهایت هدف تمامی رویکردها شناسائی انسان و پی بردن به پیچیدگی و صفات اوست و در نتیجه تمام رویکردها مکمل یکدیگر می باشند .

در تحقیق حاضر که عمدتاً برگرفته از دیدگاه پدیدار شناختی است با موضوعاتی چون : خود پنداره ، عزت نفس ، سلامت روانی ، خود آگاهی و خود شکوفائی سروکار دارد ، آیا بین عزت نفس و سلامت روانی رابطه ای وجود دارد ، چه عواملی در سطح عزت نفس افراد مؤثر است ، آیا سلامتی روانی جنسیت ، رشته تحصیلی ، موفقیت تحصیلی ، اشتغال به فعالیتهای ورزشی ترتیب تولد ، نوع شغل پدر ، سلامت جسمانی و وضعیت اقتصادی در سطح عزت نفس تأثیر        دارد ؟

دکتر سعید شاملو در کتاب بهداشت روانی تحت عنوان « احساس ارزش » می گوید : احساس ارزش یا عزت نفس درجه تصویب ، تأثیر ، پذیرش و ارزشمندی است که شخص نسبت به خویشتن احساس می کند ، این احساس ممکن است در مقایسه با دیگران باشد یا منسقل از آنها ، احساس ارزش به خویشتن همانند تصویر خویشتن یک هسته مرکزی ثابت دارد که همراه با یک سلسله احساس ارزشهایی پیرامونی یک مجتمع را تشکیل می دهند و هر چه خود ایده آل با خویشتن فرد نزدیکتر باشد احساس ارزش فرد بیشتر و متعادل تر است ( شاملو 1366 ص 137 ) در این پژوهش سعی شده است از عوامل مؤثر در عزت نفس بحث شود و علاوه بر آن رابطه ای با سلامت روانی مشخص گردد . سلامت روانی هم حالت روانی فردی است که در آن احساس آرامش و راحتی کرده و خشنودی و رضایت خاطرش فراهم گردد .

همچنین در حالت سلامت روانی ، فرد ضمن شناخت واقعیت های اجتماعی ، خودش را با آنها تطبیق داده و ضمن داشتن اهداف قابل قبول در زندگی در راستای ارضاء منطقی و متعادل نیازهای خویش تلاش نماید .

Self – coneept

Self - esteem

ضرورت مسئله :

هدف مؤسسات آموزشی بلاخص آموزش عالی نه تنها انتقال اطلاعات بلکه پرورش خلاقیت و تفکر منطقی بوده تا بدانوسیله افراد قادر به شناخت و استفاده کامل از توانمندیهای خویش بمنظور ایجاد رفاه شخصی و اجتماعی باشند .

تحقیق چنین امری نیازمند برنامه ریزی صحیح و دقیق آموزشی و پرورشی است و از طرفی فراهم سازی شرایطی که متضمن سلامت روانی ( تعادل روانی ) باشد لازمه تحقق اهداف می باشد .

یکی از عوامل مهم در تأمین بهداشت روانی افراد عزت نفس بوده و بمنظور رسیدن به اهداف آموزشی و پرورشی و موفقیت متعلمین و فراهم آوردن بهداشت روانی آنان نیاز به اطلاعات و تحقیقات متعدد در زمینه علوم انسانی بلاخص علوم رفتاری است .

 از طرفی مؤسسات آموزشی و دانشگاهها در تربیت افراد جهت آماده ساختن آنها بمنظور ایفای نقش خویش در زندگی فردی و جمعی نقش اساسی بر عهده دارند .

و مسلماً هدف مؤسسات آموزشی تنها رشد شناختی فراگیران نبوده ، بلکه سعی در رشد همه جانبه آنها دارد ، از جمله جنبه اجتماعی ، عاطفی و فردی و ... که جهت دست یافتن به آنها مسائل فردی و اجتماعی بسیاری مطرح است از جمله عزت نفس .

لذا بمنظور مشخص ساختن برخی جهات بهداشت روانی و نیز شیوه های ایجاد و ارتقاء عزت نفس فرضیه های زیر مورد آزمون قرار گرفته اند :

1 بین عزت نفس و سلامت روانی دانشجویان رابطه معنی داری وجود دارد .

2 سطح عزت نفس در دانشجویان دختر پائین تر از دانشجویان پسر است .

3 سطح عزت نفس دانشجویان رشته های علوم انسانی پائین تر از دانشجویان رشته های فنی است .

4 میزان موفقیت تحصیلی با سطح عزت نفس رابطه دارد .

5 بین اشتغال به فعالیتهای ورزشی و سطح عزت نفس رابطه وجود دارد .

6 سطح عزت نفس فرزندان خانواده های کم اولاد بالاتر از افراد متعلق به خانواده های پر اولاد است .

7 ترک و جدایی والدین در کاهش سطح عزت نفس فرزندان مؤثر است .

8 بین سطح تحصیلات پدر و سطح عزت نفس فرزندان رابطه وجود دارد .

9 بین سطح تحصیلات مادر و سطح عزت نفس فرزندان رابطه وجود دارد .

10 سطح عزت نفس فرزندان با اشتغال مادرشان رابطه دارد .

11 سطح عزت نفس فرزندان با اشتغال پدرشان رابطه دارد .

12 بین سطح عزت نفس و سلامت جسمانی رابطه وجود دارد .

13 بین سطح عزت نفس و وضعیت اقتصادی رابطه وجود دارد .

دیدگاه روانشناسان پدیدار نگر در زمینه ویژگیهای انسان

کارل راجرز (1) بر مفاهیمی چون ادراک ، احساس ، خود شکوفائی ، مفهوم خویشتن ، تکامل شخصیت و تغییرات مداوم شخصیت تکیه می کند اساسی ترین نکته ای را که در تلقی راجرز از شخصیت سالم باید پیش رو داشت این که شخصیت سالم روند است نه حالت بودن ، مسیر است نه مقصد . انسان به سوی تحقق خویشتن پیش میرود و همه جنبه های خود را دگرگون می سازد و می پروراند .

راجرز برای شخصیت سالم سه رکن را عنوان می کند .

1 ارگانیزم

2 میدان پدیداری(2)

3 خود (3)

او در ساختمان شخصیت ، خویش یا خود را بسیار مهم دانسته و هسته مرکزی شخصیت قلمداد می کند و آن عبارت است از الگوی سازمان یافته ای از تمام افکار ، ادراکات و ارزشهایی است که من را تشکیل می دهد . من شامل آنچه هستم و آنچه می توانم انجام دهم می شود ، این خویشتن ادراک شده به نوبه خود بر ادراک فرد از جهان و رفتارش تأثیر می گذارد .

Rogers         

The Phenomenal Fleld

Self    

Maslow         

فردی که از یک خود پنداره قوی و مثبت برخوردار است در مقایسه با فردی که خود پنداره ضعیف دارد ، نظرگاه کاملاً متفاوتی نسبت به جهان خواهد داشت ، راجرز همچون ابراهام مزلو (4) رسیدن به خود شکوفایی را هدف متعالی و انگیزه اصلی فعالیتهای وی شمرده است که احساس ارزشمندی و عزت نفس در این راه از اهمیت ویژه ای برخوردار است . عزت نفس عبارت از ارزیابی مداوم شخص نسبت به ارزشمندی خویش و نوعی قضاوت نسبت به ارزشمندی وجودی است این صفت انسانی حالتی عمومی داشته و محدود و گذرا نمی باشد ، راجرز عزت نفس را در اثر نیاز به نظر مثبت توجیه کرده و علت آنرا برمی شمارد ، ارضاء این نیاز شامل بازخوردها ، طرز برخورد گرم والدین یا سایرین، احترام ، صمیمیت و پذیرش و مهربانی از جانب والدین و اطرافیان می شود . صحبت بدون قید و شرط اساس بوجود آمدن عزت نفس در کودکان است .

راجرز معتقد است : تجاربی که فرد در زندگی بدست می آورد به علت نیاز به احترام به خود و بر حسب شرایط ارزش بطور انتخابی ادراک می شود ، از نظر وی انسان موجودی ارزشمند ، منطقی ، اجتماعی ، سازنده ، هدفدار و پیش رونده است و او توانائی برای رشد و تحقق نفس خویش را داراست .

تأکید راجرز به انسان موجب تأثیر عمیق در تربیت می شود ، معلم و مربی اگر شاگرد و دانش آموز را موجودی ارزشمند بداند والدین اگر کودک را ارزشمند بدانند ، استاد اگر دانشجو را فرد با ارزشی بنگرد ، بدیهی است که به تحقق نفس وی کمک کرده و او در سایه این احترام عزت نفس بالایی کسب کرده و خود را شکوفا می بیند ، چرا که از دیدگاه راجرز فرد نه تنها تمایل به حفظ خود (1) و ارتقاء خود (2) ، بلکه نیاز به تحقق خویشتن دارد و در اینصورت ضمن دارا بودن تمامیت وجود از آرامش روانی خاصی برخوردار است .

دیدگاه آلفرد آدلر(3) :

مفاهیم متعددی را تشریح نموده است از جمله مفهوم احساس حقارت ، وی عقده حقارت را برای توصیف مجموعه افکار و احساساتی در فرد مطرح کرد که در رویارویی با مسائل زندگی احساس ناتوانی می کند ، عقده حقارت خود پنداره منفی و عزت نفس پایین از اصطلاحاتی هستند که می توان کم و بیش آنها را بجای همدیگر به کار برد .

احساس حقارت که اغلب عقده حقارت (4) نامیده می شود یکی از مشهورترین مفاهیم مکتب آدلر است احساس حقارت غلبه بر معایب خود به تلاش بپردازد که آدلر این گونه فعالیتها را جبران می نامند .

عواملی که در احساس کهتری یا کاهش عزت نفس مؤثرند عبارتند از :

الف ) محیط

ب ) کهتری واقعی بدنی یا روانی

ج ) نازپروردگی

و نظریات عدیده دیگری که گویا رابطه تنگاتنگ عزت نفس و سلامت روان و رفتار می باشد . کوپر اسمیت طی جدولی ویژگیهای افراد مختلف را ذکر نموده است .