تحقیق مقاله بررسی اثر تاریخ های مختلف کاشت روی عملکرد و اجزای عملکرد چهار رقم سویا درمنطقه میانه

بررسی اثر تاریخهای مختلف کاشت روی عملکرد و اجزای عملکرد چهار رقم سویا درمنطقه میانه           

چکیده:

این آزمایش در سال 1382درمزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاداسلامی واحدمیانه جهت تعیین بهترین تاریخ کاشت و رقم مناسب بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی انجام شد. تاریخ‌های کاشت در سه سطح شامل 5 اردیبهشت،20 اردیبهشت و 5 خرداد بعنوان فاکتورتاریخ کاشت‌ و ارقام سویا در چهار سطح (کلارک، ویلیامز، زان، هارکور) به‌عنوان فاکتور رقم درنظر گرفته شدند .صفات مورد اندازه گیری شامل ، ارزیابی عملکرد ،وزن هزاردانه اندازه گیری ارتفاع بوته ، تعداددانه درغلاف ، تعدادغلاف دربوته ،‌شاخص برداشت واندازه گیری میزان روغن وپروتئین می باشد.تجزیه آماری صفات اندازه گیری شده برای مقایسه میانگین ها به روش دانکن وتعیین ضرایب همبستگی بااستفاده ازنرم افزارExcell انجام شد . تاریخ کاشت اثر کاملاً معنی‌داری بر ارتفاع بوته ، تعداد غلاف در بوته، عملکرد دانه، بیوماس کل، شاخص برداشت و درصد روغن دانه داشت. با تأخیر در کاشت بعد از 5 اردیبهشت ارتفاع، تعداد غلاف در بوته، عملکرد دانه، بیوماس کل، شاخص برداشت و درصد روغن دانه کاهش یافت. اما وزن هزار دانه، تعداد دانه در غلاف و درصد پروتئین دانه تحت تأثیر تاریخ کاشت قرار نگرفتند. تعداد غلاف در بوته، عملکرد دانه، بیوماس کل، وزن هزار دانه و درصد روغن رقم زان در هر سه تاریخ کاشت (5 اردیبهشت، 20 اردیبهشت و 5 خرداد) بیش از سایر ارقام بود. درحالی که درصد پروتئین این رقم در هر سه تاریخ کاشت کمتر از بقیه ارقام بود. کمترین تعداد غلاف در بوته و همچنین کمترین شاخص برداشت در هر سه تاریخ کاشت مربوط به رقم ویلیامز، و بیشترین آنها مربوط به رقم زان بود. همه صفات مورد آزمون به غیر از تعداد دانه در غلاف تحت تأثیر رقم قرار گرفته و معنی‌دار بودند. نتایج در عملکرد نهایی نشان داد که بیشترین عملکرد دانه مربوط به تیمار تاریخ کاشت 5 اردیبهشت رقم زان (3649 کیلوگرم در هکتار) می‌باشد در مقابل کمترین میزان عملکرد دانه مربوط به تیمار تاریخ کاشت 5 خرداد رقم‌ هارکور بود (1742 کیلوگرم در هکتار).در این آزمایش ضریب همبستگی بین صفت عملکرد دانه وصفات بیوماس کل، شاخص برداشت، درصد روغن وزن هزار دانه و تعداد غلاف در بوته در سطح یک درصدهمبستگی مثبت وبادرصد پروتئین همبستگی منفی مشاهده شد. با توجه به            نتایج  این آزمایش رقم زان در تاریخ کشت 5 اردیبهشت نسبت به ارقام دیگرعملکرد بیشتری تولید کرد

واژه های کلیدی: سویا، تاریخ کاشت، رقم، عملکرد دانه. اجزای عملکرد.

مقدمه

سویا یکی از سرشارترین منابع روغنی خوراکی و پروتئینی است، این گیاه کاربردی گسترده برای تغذیه انسان ، دام و طیور دارد و در صنایع غذایی نیز از اهمیتی چشمگیر برخوردار است. بسیاری از کشاورزان اینک می‌دانند که سویا غنی‌کننده خاک است و نقشی تعیین‌کننده در شکسته شدن چرخه زندگی آفات و بیماری‌هایی که با کشت مداوم یک محصول به وجود می‌آیند دارد. از بعد دیگر سویا گیاهی درآمدزا است، چون می‌توان بعد از برداشت محصولاتی مانند غلات، باقلا، سیب‌زمینی و ... آن را کشت کرد. در واقع این گیاه با اکثر محصولات کشاورزی کشت می‌شود و منبع درآمد جدیدی برای کشاورزان می‌گردد. (11).

تاریخ مناسب کشت سویا در هر منطقه یکی از عواملی است که در میزان عملکرد این محصول نقش بسیار قابل توجهی دارد. همینطور با انتخاب ارقام مناسب برای هر منطقه می‌توان عملکرد را افزایش داده و به اقتصادی شدن تولید کمک کرد.

مطالعات و آزمایشات متعدد اگلی و همکاران (2000) نشان می‌دهند که تاریخ کاشت بر عملکرد دانه ارقام سویا تأثیر می‌گذارد و با تأخیر در کاشت نسبت به زمان مطلوب عملکرد دانه کاهش می‌یابد.

درمطالعه ای دیگرمشخص شدکه با تأخیر در کاشت به ویژه از 30 اردیبهشت صفات ارتفاع بوته، تعداد گره در ساقه اصلی، تعداد شاخه در هر بوته، ماده خشک اندام‌های هوایی، مدت لازم برای گلدهی و رسیدگی، شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، عملکرد دانه، تعداد غلاف و دانه در هر بوته و درصد روغن دانه کاهش یافتند ، اما تعداد دانه در هر غلاف، شاخص برداشت و درصد پروتئین دانه تحت‌تأثیر تاریخ کاشت قرار نگرفتند. (1).

تأخیر در تاریخ کاشت روی طول دوره رشد رویشی و زایشی گیاه سویا تأثیر داشته وموجب کاهش در عملکرد دانه می‌شود دراین را بطه 20 روز تأخیر در کاشت، طول دوره رویشی ( تعدادروزازکاشت  تا گلدهی) را 6 روز و طول دوره زایشی (گلدهی تا رسیدگی) را 7 روز به تأخیر می‌اندازد (3).

نتایج آزمایش دیگری نشان می‌دهد که ارتفاع بوته، خوابیدگی، ارتفاع محل تشکیل غلاف از سطح خاک  زمان رسیدگی با تأخیر در کاشت کاهش می‌یابد  و همچنین سه روز تأخیر در کاشت موجب یک روز تأخیر در رسیدن می‌شود(4).

پوپ و همکاران در سال 2002 در طی آزمایشی نتیجه گرفتند که در ارقام با رشد نامحدود با تأخیر در کاشت از 23 اردیبهشت تا 15 تیر ارتفاع بوته و تعداد گره ساقه اصلی کاهش یافت در حالی که در ارقام با رشد محدود، ارتفاع بوته و تعداد گره ساقه اصلی در این دامنه زمانی از ثبات بیشتری برخوردار بود. همچنین عملکرد دانه ارقام با رشد نامحدود بعد از خرداد نیز کاهش پیدا نکرد و کاهش عملکرد در تاریخ‌های کاشت بعد از اواسط خرداد مشاهده شد.

در نتیجه تحقیقاتی ، بیان شده که تأخیردر کاشت ، کا هش مقدار روغن (17،15،12) و افزایش مقدار پروتئین و افزایش عدد ید رابه دنبال دارد ( 16) در حالی که ویس گزارش داده است که تاریخ کشت در مقدار پروتئین موثر نیست. (18).

نظریان و همکاران 1373 درطی آزمایشی که دراهواز انجام دادندگزارش کردند که با تأخیر در کاشت از 5 خرداد به 25 خرداد گلدهی زودتر انجام شد در ضمن دوره گلدهی و پر شدن دانه نیز کوتاهتر شد و نتایج عملکرد نهایی نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در تاریخ کاشت اول (5 خرداد) تولید شد.

کالوین و همکاران 2001 در طی تحقیقی که درشمال تگزاس انجام دادند، بیان کردند که بیشترین مقدارمتوسط عملکرد سویا2594  کیلوگرم در هکتار در تاریخ کاشت اوایل خرداد ماه بدست آمده بود. در طول فصل گروه رسیدگی V سویا بالاترین عملکرد را داشت ( 3/6030 کیلوگرم در هکتار  )، اگرچه به طور قابل ملاحظه‌ای نسبت به گروه متوسط رس و دیررس گروه IV بالاترنیست. عملکرد در تاریخ کاشت اول کاهش یافته بود (در مقایسه با سال پیش) و دوباره به طور قابل ملاحظه‌ای در تاریخ کاشت اوایل تیرماه کاهش پیدا کرده بود. همچنین هیچ کاهش عملکردی در سویای زودرس‌تر در کشت‌های اواسط خرداد و تیرماه وجود نداشت. باتوجه به مطالب فوق هدف ازاین تحقیق تعیین مناسب ترین زمان کاشت وبهترین رقم کاشت سویا می باشد.

مواد و روش‌ها:

این تحقیق در بهار سال 1382 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه با موقعیت 42‎‏  47 طول جغرافیایی و24  37 عرض جغرافیایی وارتفاع m 1100 ازسطح دریااجراشد .

فاکتور تاریخ کاشت در سه سطح شامل 5 اردیبهشت، 20 اردیبهشت، 5 خرداد و فاکتور ارقام در 4 سطح گندم اختصاص داشت و براساس تجزیه خاک و توصیه کودی کود نیتروژن به صورت اوره به عنوان استارتر به طور یکنواخت در زمین پخش شد و سپس کود دامی کاملاً پوسیده به منظور شامل ارقام ویلیامز، کلارک، زان و هارکور بود.

خاک مزرعه دارای بافت رسی لومی بااسیدیته 7/6 (PH ) و هدایت الکتریکی8/0بود. مزرعه در سال قبل به کشت سبک کردن خاک و تهویه بهتر به میزان kg 550 به طور یکسان به زمین داده ( ابعادزمین 26*46متر) و با خاک مخلوط شد. ابعادکرتهای اصلی برابر6*5/2متر و فاصله بین ردیف‌های کاشت cm 50 و فاصله بوته‌ها در ردیف بعد از تنک کردن10 سانتی متر و ترا کم موردنظر 20 بوته در مترمربع انتخاب شد. هر کرت شامل 4 خط کاشت به طول 5 متر بود.

در طول فصل رشد علیه آفات مکنده با آفت‌کش‌های توصیه شده مبارزه شد. در پایان فصل رشد به منظور تعیین ارتفاع بوته و اجزاء عملکرد دانه شامل تعداد غلاف دربوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه ، 10 بوته از دو ردیف وسط کرت انتخاب و صفات مربوطه اندازه‌گیری شدند. برداشت بعد از رسیدگی کامل بوته ها بر حسب تاریخ کاشت در طول یک هفته به ترتیب صورت گرفت. برای تعیین عملکرد دانه سویا 10 بوته از وسط کرت انتخاب و سپس به وسیله کمباین دانه‌ها جدا شده و از طریق ترازوی دیجیتالی عملکرد کلیه کرت‌ها بدست آمد. در ضمن پس از خشک کردن دانه‌ها در آون عملکرد دانه در واحد سطح براساس 14 درصد رطوبت محاسبه شد. وزن خشک کل نیز از طریق انتخاب بوته‌ها (10 بوته) از وسط  کرت وقراردادن  کل گیاه (ساقه، برگ، غلاف) در آون به مدت 48 ساعت دردمای cْ 75  بدست آمد و برای اندازه‌گیری میزان روغن و پروتئین دانه بخشی از بذور بدست آمده از هر کرت به کمک آسیاب آرد شدند و با استفاده از دستگاه اینفراماتیک که قبلاً برای روغن و پروتئین کا لیبره شده بود مقدار (درصد) روغن و پروتئین آنها تعیین گردید.

تجزیه آماری به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد و مقایسه میانگین تیمارها با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد صورت گرفت و همچنین به منظور بررسی و تجزیه و تحلیل همبستگی بین صفات مختلف، ضرایب همبستگی ساده بین آنها محاسبه گردید.

نتایج و بحث

نتایج تجزیه آماری ومیانگین های مربوطه درجدول ( 1 1 ) تا ( 4 1 ) آورده شده اند .ذیلاً به تفکیک صفات نتایج موردبحث قرارمی گیرند .

 تعدادغلاف دربوته

جدول تجزیه واریانس نشان می دهدکه تعداد غلاف در بوته نیز تحت‌تأثیر تاریخ کاشت و رقم قرارگرفت ولی اثر متقابل این دو عامل ، F معنی‌دارینشان نداد (جدول 1- 1) نتایج آزمایش نشان می‌دهد که در بین ارقام مختلف رقم زان دارای بیشترین غلاف در بوته بوده و کمترین آن به رقم ویلیامز اختصاص یافته است و ارقام کلارک و هارکور به ترتیب در بین این دو قرار گرفتند.( جدول 3 1 )، بیشترین میانگین تعداد غلاف دربوته در تاریخ کاشت اول می‌باشد و با تأخیر افتادن در تاریخ کاشت تعداد غلاف در هر چهار رقم کاهش پیدا می‌کند( جدول 2 1 ) . ا لبته باید توجه داشته باشیم که تعداد غلاف بستگی به تعداد کل گره در بوته دارد و از طرفی با تأخیر در کاشت طول دوره رشد گیاه و همچنین تشکیل غلاف کاهش یافته که به دنبال آن تعداد غلاف کمتری در گیاه تولید خواهد شد.

تلاوکی در طی گزارشی اعلام کرد که با تأخیر در کاشت از 30 اردیبهشت تعداد غلاف در هر بوته کاهش می‌یابد

 (1). درهرسه تاریخ کاشت بیشتربودن تعدادغلاف دربوته دررقم زان یکی ازدلایل افزایش عملکرداین رقم نسبت به سایرارقام می باشد.در این آزمایش رقم زان در هر سه تاریخ کاشت بیشترین تعداد غلاف و رقم ویلیامز کمترین غلاف را تولید کرده و ارقام کلارک و هارکور از نظر ترتیب قرار گرفتن در بین این دو رقم به این صورت است که رقم هارکور تنها در تاریخ کاشت اول بیشتر از رقم کلارک بود  ولی در دو تاریخ کاشت دیگر نسبت به رقم کلارک کمترین غلاف را داشت ( جدول 4 1) .در کل به نظر می‌رسد رقم زان از نظر پتانسیل تشکیل غلاف برتری نسبی نسبت به سه رقم دیگر داشته باشد.

وزن هزار دانه

برای این صفت منابع تغییررقم و اثر متقابل رقم و تاریخ کاشت معنی دارشدند ولی F مربوط به  تاریخ‌ کاشت معنی دار نبود. (جدول 1-1)

نتایج مقایسه میانگین ها نشان می دهدکه رقم زان درهرسه تاریخ کاشت دارای بیشترین وزن هزاردانه ورقم هارکور کمترین مقدار را داشت ودورقم دیگردرحدواسط بودند( جدول 4 1 ). در بین تاریخ‌های کاشت میانگین وزن هزاردانه تاریخ کاشت سوم از همه کمتر بوده است و بین تاریخ‌های کاشت در سطح 5% اختلاف معنی‌داری دیده نشد.(جدول 2 1) . مطالعات نشان داده‌اند که تأخیر در کاشت از نیمه اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه منجر به کاهش وزن هزاردانه شده است (5 و 6) در بین ارقام نیز در سطح 5% اختلاف معنی‌دار وجود دارد. و رقم زان بیشترین میانگین وزن هزاردانه و رقم هارکور کمترین مقدار را به خود اختصاص ‌داد وارقام ویلیامز و کلارک به ترتیب در بین این دو قرار گرفتند (‌جدول 3 1 ) که نشان ‌دهنده بذور بزرگتر در رقم زان می‌باشد و این به دلیل نبود محدودیت منبع برای پر کردن آنها می‌باشد .وهمچنین اندازه نهایی دانه تحت‌تأثیر عوامل محیطی و ژنتیکی است.نقطه نیست متوسط وزن دانه در هر رقم مختص آن رقم است و تغییرات سال به سال یا محل به محل در اندازه متوسط دانه یک رقم ممکن است تا 60 درصد باشد ولی در شرایط استثنایی می‌تواند بیشتر شودس( 3).