تحقیق مقاله مطالعات مربوط به خصوصیات جمعیتی و اجتماعی شهر چناران

فصل اول:

تعریف  علم جغرافیا:

جغرافیاعلم شناخت محیط وپدیده های موجود درآن است. این پدیده هااعم ازاین که به شکل طبیعی وجودداشته باشند ویااینکه درنتیجه ی رابطه ی انسان با محیط به وجود آمده وشکل گرفته باشند،به دلیل اشغال فضایی و قرارگیری دربسترمحیط به خودی خود درحیطه ی مطالعات جغرافیایی جای می گیرند.

ضرورت انجام مطالعات جغرافیایی درطرحهای توسه ی شهری:

درمطالعات شهری که درگذشته انجام شده است،مطالعات وبررسیهای جغرافیایی چندان مورد توجه قرارنگرفته وبه بیانی دیگر این مطالعات درمجموعه ی تخصصهای مورد نیاز برای مطالعات شهری جایگاه مناسب خودرا نیافته اند.شهر تبلورخاصی ازرابطه ی انسان هابایکدیگردربسترمحیط طبیعی وبسترجغرافیایی آن است.پس انجام مطالعات جغرافیایی درچهارچوب طرحهای توسعه ی شهری امری ضروری برای دستیابی به اطلاعات پایه ای ازمحیط است.اگراین ضرورت به موقع تشخیص داده شود، بی تردید دربرخورد با مسائل جغرافیایی شهرها شیوه ای غیرازآنچه که تاکنون به کار رفته است انتخاب می شود0درمطالعات شهری انجام شده تاکنون یا با مسائل جغرافیایی برخورد نشده ویا اگر توجه محدودی هم به آن معطوف شده باشد، ازشیوه و روش علمی لازم برخوردار نبوده است.

بررسی چگونگی مطالعات جغرافیایی در طرحهای توسعه ی     شهری در گذشته:

ارزیابی کلی از مطالعات جغرافیایی و اقلیمی که تاکنون در چهارچوب طرحهای شهری انجام گرفته است توجه به نکات زیر را ضروری می سازد:

برخوردار نبودن از اسلوب علمی درانجام مطالعات

هرکس با توجه به شناخت خود علم جغرافیا را مورد بررسی قرار داده که این امر مجموعه ی مطالعات را به صورت داده های توصیفی ،مغشوش و بی هدف درآورده است.

نادرستی نتیجه گیری حاصل ازداده ها وضریب خطای زیاد در محاسبات

جدا شدن مطالعات اقلیمی از مباحث جغرافیایی

دربسیاری از مطالعات، علم جغرافیا به پستی وبلندی و مساحت وتقسیمات سیاسی شهرها، محدود شده است.

نبود هدف مشخص ازبررسی وضعیت جغرافیایی شهرها

نبود ارتباط میان مطالعات جغرافیایی و دیگر مباحث مطالعاتی

عدم توجه به انسان وکالبد که دو عنصراصلی سازنده ی شهر را تشکیل می دهند.

مطالعات جغرافیایی از محیط شهر فراتر نرفته است و حوزه ی نفوذ شهرها بررسی نشده اند.

با توجه به موارد فوق،ضرورت انجام مطالعات جغرافیایی با الگوی علمی مشخص ، کاملا نمایان می شود.

حدود و موقعیت عمومی شهرستان چناران:

   .شهرستان چناران در شمال شرقی ایران و در استان خراسان رضوی واقع شده است.این شهرستان با 3350 کیلومتر مربع مسعت در 45 کیلومتری شمال غرب مشهد واقع شده است.این منطقه در محدوده دامنه جنوبی رشته کوه هزار مسجد قرار گرفته و رشته کوه هزار مسجد در شمال رشته کوه بینالود در جنوب دشت چناران واقع شده و از برکت فراوانی آبریز رشته کوههای مذکور سرزمینی آباد و حاصلخیز می باشد.شهرستان چناران از شمال و شمال غرب به شهرستان درگز و از شمال شرقی به شهرستان قوچان.از شرق به شهرستان کلات و از جنوب به شهرستان مشهد و از جنوب غربی و غرب به شهرستان نیشابور محدود گردیده است.این شهر بر روی خط زلزله قرار گرفته و هر چند گاهی زلزله در آن رخ میدهد.چناران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود همواره سرزمینی آباد و حاصلخیز بوده است و از شهرهای کهن سال آن شهر رادکان از اهمیت بسزایی برخوردار است.فاصله این شهر تا قوچان 75 کیلومتر و تا شهرستان درگز که در نزدیکی مرز واقع شده 200 کیلومتر و تا شهرستان نیشابور به عنوان همسایه غربی 250 کیلومتر میباشد.شهرستان چناران از دو بخش مرکزی گلبهار و مرکزی تشکیل شده است.همچنین این شهرستان مجموعا 323 آبادی دارد که 220 آبادی آن دارای سکنه و 103 آبادی آن فاقد سکنه هستند.

موقعیت ریاضی شهرستان چناران:

چناران در شمال خاوری ایران در طولهای جغرافیایی59 درجه و00دقیقه و00 ثانیه خاوری و عرضهای جغرافیایی36 درجه 30 دقیقه و 00 ثانیه تا 37 درجه و 00 دقیقه و 00 ثانیه قرار گرفته است.

 معرفی همسایه های شهرستان چناران:

مشهد:در محدوده 59 درجه و 4 دقیقه تا 60 درجه و 36 دقیقه طول شرقی و 35 درجه و 43 دقیقه تا 37 درجه و 8 دقیقه عرض شمالی قرار دارد.شهر مشهد 970 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این شهر با ۲۴۱۰۸۰۰ میلیون نفر جمعیت، دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران است.

(تصاویر و نمودار در فایل اصلی موجود است)

درگز:از شمال به مرز ایران و از مشرق به ترکمنستان و از جنوب شرقی به مشهد و از جنوب به چناران و از مغرب به قوچان محدود است و مختصات آن 37 درجه و 36 دقیقه عرض شمالی و 59 درجه و 6 دقیقه طول شرقی است و وسعت آن 4194 کیلومتر مربع معادل ۴/۱ درصد مساحت کل استان است.درگز در فاصله 200 کیلومتری شهر چناران و 258 کیلومتری شهر مشهد قرار گرفته است.ارتفاع آن از سطح دریا 480 متر میباشد.کل جمعیت شهرستان درگز 80311 نفر میباشد که از این تعداد جمعیت 43745 نفر شهری و 36566 نفر روستایی هستند که 55% راجمعیت شهری و45% را جمعیت روستایی تشکیل میدهند. شهرستان درگز از جمله شهرستانهای شمال استان خراسان است که بین۲۹٫۵۸ تا۳۷٫۵۹طول جغرافیایی و ۴۳٫۳۷تا ۵۵٫۳۶عرض جغرافیایی واقع شده‌است.درگز در فاصله ۱۲۳ کیلومتری شهر قوچان است. کل جمعیت شهرستان درگز۸۰۳۱۱ نفر می‌باشد . که از این تعداد جمعیت۴۳۷۴۵ نفر شهری و ۳۶۵۶۶نفر روستایی می‌باشند که ۵۵ درصد راجمعیت شهری و ۴۵ در صد را جمعیت روستایی تشکیل می‌دهند.میزان موالید خام این شهرستان ۱۸٫۴ درصد و میزان مرگ خام آن ۶٫۸ درصد است که میزان رشد طبیعی جمعیت این شهرستان ۱٫۱ درصد است .میزان تراکم نسبی یا نفر در کیلومترمربع شهرستان ۱۹٫۱۵ می‌باشد. از کل جمعیت شهرستان ۱٫۶ درصد را جمعیت زیر یک سال و ۷٫۵ درصد را جمعیت بالای ۶۵ سال،تشکیل میدهند.

قوچان:منطقه ای کوهستانی است.ارتفاع آن از سطح دریا 1317 متر است.دارای آب و هوای کوهستانی با زمستانهای سرد میباشد.از بلند ترین ارتفاعات آن کوه سر اخر واقع در روستای قره شاهوردی میباشد.این شهرستان در مدار های جغرافیایی 58 درجه و 26 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 6 دقیقه عرض شمالی واقع شده است.ارتفاع قوچان از سطح دریا 1217 متر و مساحت آن 538256 کیلومتر مربع میباشد و از دو بخش مرکزی و باجگیران تشکیل شده است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران، جمعیت آن بالغ بر ۹6۹۵۳ نفر بوده‌است.

کلات:درشرق شهرستان کلات قرار دارد.این شهرستان در سر راه ارتباطی با کشورهای آسیای میانه قرار داردو بین 59 درجه و 20 دقیقه تا 60 درجه و 27 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 24 دقیقه تا 37 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی گسترش یافته است.ارتفاع این شهر از سطح دریا 900 متر است.

نیشابور: نِیشابور یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در شرق ایران می‌باشد.این شهر از مراکز فرهنگی، گردشگری، صنعتی و تاریخی استان خراسان رضوی و ایران است. شهر نیشابور مرکز شهرستان نیشابور است. جمعیت این شهر بنا بر سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ برابر ۲۱۵.۹۷۶ نفر بوده‌است و جمعیت شهرستان بالغ بر نیم میلیون نفر است که پس از شهرمشهد دومین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی به شمار می‌آید.

(تصاویر و نمودار در فایل اصلی موجود است)

فصل دوم:

تعیین حوزه نفوذ شهری:

تاریخچه حوزه نفوذ شهری:

حوزه نفوذ یک شهر به آن قسمت از نواحی جغرافیایی مجاور شهر گفته میشود که در زمینه ی دریافت خدمات و کالاهای شهری و یا تامین و تدارک مواد کشاورزی مورد نیاز شهر با آن رابطه متقابل داشته باشد.وسعت حوزه نفوذ یک شهر باتعداد نقش آن رابطه مستقیم دارد.یعنی هرچه شهر دارای نقش های متعدد باشد به همان نسبت حوزه نفوذ وسیعتری می یابد.ضوابط تعیین حوزه های نفوذ شهر های صنعتی را نمیتوان برای ایران تعمیم داد.ایران کشوری است با نظام سیاسی و اداری متمرکز و شهر های ایران از نظر عملکرد ها و وظایف در نظام سلسله مراتبی شدید قرار دارد.از این رو ضوابط تعیین حوزه های نفوذ شهری در یک کشور فدرال نمی تواند در ایران نیز صادق باشد.تا قبل از ماشینی شدن وسایط نقلیه حوزه های نفوذ شهری نیز از تقسیمات سیاسی و اداری تبعیت می کرد.بدین ترتیب که مرکز هر ایالت برای ولایات و شهرها و نواحی روستایی خود نقش مرکزیت مستقلی به عهده داشت.لیکن باید توجه داشت که حتی در این دوره نیز برخی شهر ها به دلیل نقش و عملکرد معینی که داشتند برای کارکرد های معینی حوزه نفوذ مسیعتری از مرز سیاسی  و اداری خود داشتند.با توسعه ارتباطات و ماشینی شدن وسایط نقلیه روز به روز از نقش مرز های سیاسی و اداری و تعیین حوزه های نفوذ شهری کاسته شد.امروزه حوزه های نفوذ شهری را به سختی می توان با مرزهای جغرافیایی معین مشخص کرد بنابراین شهرها حوزه نفوذ مطلق آنچه که در گذشته معمول بود را ندارند.اما این بدان معنا نیست که شهر بطور کلی فاقد یک حوزه نفوذ باشد.شهرها دارای دو نوع حوزه نفوذ هستند:1-حوزه نفوذ عام2-حوزه نفوذ خاص.حوزه های نفوذ عام شهری ممکن است با شهرهای دیگر در ارتباط باشند و به تناسب نیاز راحتی آمدوشد و شدت و ضعف عملکردهای متفاوت شهری تحت تاثیر شهرهای مختلف قرار گیرند.اما حوزه نفوذ خاص بیشتر در شعاع نزدیک یک شهر قرار دارد و مناسبات روزمره و نیازهای متقابل جاری عمدتا با همان شهر انجام میگیرد.                       

حوزه نفوذ:

حوزه نفوذ عبارتست از بخشی از نواحی اطراف شهر که نیازهای آن اعم از خدمات و کالا به وسیله آن شهر تامین میشود.وسعت و شعاع عملکرد آن را نقش شهر.مرتبه شهر در نظام سلسله مراتبی شهرها.عوامل جغرافیایی نظیر ناهمواری یا دیگر عوارض طبیعی و سرانجام سهولت دسترسی تعیین می کند.علاوه بر این فاصله نزدیکترین شهر بعدی نیز در تعیین حوزه نفوذ یک شهر میتواند موثر باشد.اصطلاح حوزه نفوذ شهر نمایانگر میدان تاثیر و نفوذ خدمات اجتماعی-فرهنگی-اقتصادی و سیاسی یک شهر در روستاها-روستاشهرها-شهرکها-بخشها و شهرهای کوچک مجاور آن است.طبیعی است که این میدان نفوذ با افزایش فاصله تعدیل می یابد و تا رسیدن به مرز یک شهر هم ارز دیگر تقریبا از بین می رود.از این رو میتوان گفت که حوزه نفوذ یک شهر با پیوند اقتصادی و اجتماعی تنگاتنگی دارد.در تعیین حوزه نفوذ یک شهر میتوان از عوامل زیر کمک گرفت:

1-عرضه کالاهای شهری وتدارک مصنوعات ساخته شده در شهر

2-ارائه خدمات درمانی و بهداشتی مستقر در شهر

3-ارائه خدمات آموزشی و فرهنگی موجود در شهر

4-خدمات سیاسی و اداری متمرکز در شهر

5-ارائه سرویسهای خدماتی و تعمیراتی موجود در شهر

6-شبکه ارتباطی و امکانات حمل ونقل مسافری و کالایی.

بدین ترتیب ملاحظه میشود که در ایران عواملی از قبیل توزیع روزنامه-تماس تلفنی-عزیمت به محل کار-شماره ی اتومبیل و ...که بیشتر در کشورهای صنعتی ملاک عمل قرار میگیرند در ایران چندان کاربرد تعیین کننده ای ندارد.

حوزه کشش:

حوزه کشش یک شهر را به عبارتی میتوان با حوزه نفوذ آن یکسان دانست.اما باید توجه داشت که شهرها الزاما کالاهای مورد نیاز خود را از تمام نقاطی که به آنها خدمات ارائه میدهند تامین نمی کنند.اصولا در شهرها یک برتری نسبی وجود دارد و آن امکان بهینه گزینی و حق انتخاب است.شهرها بدلیل همین موقعیت برتر خود حوزه ی کشش کالایی مورد نیاز را انتخاب میکنند.هر چند که این حق انتخاب برای خدمات و کالاهای معینی در حوزه نفوذ نیز محفوظ است لیکن قدرت و میدان عمل شهرها در این زمینه وسیعتراز نواحی روستایی و کوچک است.مثلا شهرها در مورد مصرف کالاهای کشاورزی و دامی خود آزادانه تر عمل میکنند تا روستاهای اطراف در مورد انتخاب خدمات درمانی و آموزشی و کالایی مورد نیاز خود.در تعیین وسعت حوزه کشش یک شهر علاوه بر عوامل یاد شده برای حوزه نفوذ دامنه تقاضا نیز موثر است.شهر نیازهای غذایی و کالاهای کشاورزی و دامی خود را از نواحی اطراف خود میگیرد.شدت و ضعف این کشش را نقش شهر و حجم تقاضا اعم از برای مصرف در خود شهر یا واسطه گری برای شهرهای دیگر تعیین میکند.بازارهای هفتگی-بازار دام-عمده فروشی محصولات کشاورزی و دامی-استقرار صنایع وابسته به تولیدات روستایی نظیر قالیبافی-رنگرزی-پرداخت فرش-بسته بندی و یا برخی صنایع تبدیلی هر یک به نوبه خود در تعیین شعاع حوزه کشش نقش فعالی دارند.

پس کرانه:

این اصطلاح بجای واژه Hinterland  به کار میرود.برخی معتقدند که فقط آنرا باید برای شهرهای بندری به کار برد.در مواردی نیز مراد از پسکرانه نواحی اطراف شهر اعم از حوزه نفوذ یا کشش آنهاست.اصطلاح پسکرانه بیشتر یک مفهوم جغرافیایی است و الزاما بامرز بندی اقتصادی یا اجتماعیمعینی مشخص نمیشود و میتوان آنرا به تناسب به کار برد:مانند پسکرانه روستایی یک شهر-پسکرانه کوهستانی یک شهر و یا پسکرانه ارتباطی آن.

حوزه های شهری:

هر شهر مجرداز منطقه ی زیر نفوذ خود محدوده ای را اشغال نموده است و به ایفای نقش یا نقشهای خود در آن جایگاه می پردازد.به قلمرو اشغالی فوق حوزه شهر گفته میشود.هر حوزه شهری خود نیز به زیر حوزه هایی تقسیم میشود که در برنامه ریزی ها و طراحی شهری بایستی از آن غفلت ننمود.زیر حوزه های فوق را براساس اهداف مختلف میتوان به تعداد مورد نیاز تقسیم نمود.

منطقه ی شهری:

منطقه شهری عبارتست از منظومه ای از شهر های بزرگ و کوچک است که در یک منطقه جغرافیایی با محدوده سیاسی و اداری معین استقرار یافته باشند.یک منطقه شهری مرکب از تعدادی شهر است که بزرگترین شهر آن مادر شهر یا کلان شهر آن منطقه بشمار می آید مانند منطقه شهری تهران که مجموعا از 14 شهر بزرگ و کوچک تشکیل شده است.

حومه شهر:

مراد از حومه شهری نواحی است که اغلب در شعاع نزدیک شهرها قرار دارند.حومه شهری بیشتر جزئی از خود شهر است وآن عبارت از واحدهایی است که بطور طبیعی در اطراف شهرها وجود داشته و یا به دلیل مشکلات و محدودیتهای فضایی موجود در شهرها ایجاد شده باشند.حومه ها ارتباط پیوستگی و تنگاتنگی با شهر دارند.در مواردی جزء سازمان اداری  و سیاسی شهر بشمار آمده و در موارد دیگر واحد مستقلی را تشکیل میدهند.لیکن این واحدها به شدت تحت تاثیر و نفوذ و جذابیت شهرها قرار دارند و علت وجودی آنها به شهر اصلی وابسته است.حومه محل زندگی و سکونت کسانی است که در شهر به کار و فعالیت اشتغال دارند.از این رو مرز جغرافیایی بسیار ضعیفی آنها را از شهرها جدا میکند.حومه های شهری قسمت عمده ی خدمات و کالاهای اساسی مورد نیاز را از شهرها میگیرند و جز در برخی موارد جزئی و کم اهمیت تماما به شهر وابسته اند.بر عکس عملکرد یک شهر نیز به وسعت حوزه های نفوذ و کشش آن بستگی دارد و به تناسب چنین عملکردی است که منزلت خاص خود را در نظام سلسله مراتبی شهرهای ایران بدست می آورد.با بزرگ شدن شهرها و تشدید عملکردها و تنوع نقش آنها حدود جغرافیایی حوزه نفوذ وسیعتر شده و به منظقه نفوذ تبدیل میشود.اگر منطقه را در مفهمو جغرافیایی آن وسیعتر از حوزه نفوذ در نظر بگیریم مسلما منطقه نفوذ برای شهرهای بزرگ(کلان شهرها)یا مادر شهرها(متروپلها)مطرح خواهد بود.در تعیین منطقه نفوذ علاوه بر بزرگی شهر عامل دیگری مانند نقش خاص میتواند مورد استفاده قرار گیرد.بدین ترتیب ملاحظه میشود که در تعیین حوزه و منطقه نفوذ شهری عوامل ثابت و غیر قابل تغییری وجود ندارد.بلکه این عوامل به تبعیت از نقش و بزرگی و کوچکی شهر تغییر یافته و میدان عمل متفاوتی برای شهر بوجود می آورند.