مقدمه :
امر به معروف و نهی از منکر از مهمترین مواردی است که در دین اسلام به اجرای صحیح آن تاکید شده است. اما همین اجرای صحیح آن همواره با مشکل روبه رو بوده است.
بله ، باز هم افراط و تفریط این دو غول وحشتناک که همواره رو به روی تمام مسائل اساسی اسلام قرار گرفته و مانند شمشیری برنده در دست دشمنان اسلام صلاح می شود. و حتی گاهی اوقات حکم خنجری را دارد که در دستان یک مسلمان قرار می گیرد که ندانسته به دین خود و شخص دیگری ضربه می زند.
گرچه پرداختن به این فریضه حساس الهی نیازمند تخصص ، تلاش و تحقیق گسترده است. اما تصمیم گرفتم این دو موضوع را برای ارائه تحقیق و کنفرانس در کلاس درس اخلاق اسلامی انتخاب کنم . در این تحقیق سعی خواهم کرد از کتاب های ارزشمند استاد مطهری ، دکتر بهشتی ، دکتر شریعتی و حضرت امام خمینی (قد) استفاده کنم. در این تحقیق ابتدا سعی بر ارائه ی تعریفی از فریضه ی امر به معروف و نهی از منکر می کنم در بخش دوم به واقعه عاشورا که بنا به گفته استاد شهید مطهری بزرگترین نماد تاریخی اسلام در امر به معروف و نهی از منکر است می پردازم و در بخش سوم به بررسی وضعیت کنونی اجرای امر به معروف و نهی از منکر در کشورمان خواهم پرداخت.
بخش اول : امر به معروف و نهی از منکر چیست ؟
از واجبات کفایی است و در معنای لغوی برای کسانی که کوچکترین آشنایی با زبان عربی داشته باشند قابل فهم است که امر به معروف و نهی از منکر یعنی دعوت به انجام کارهای خوب (خوب در اینجا به معنی کارهای برابر با موازین شرعی اسلام ) و ممانعت و بازداشتن از کارهای بد و زشت، اما اگر قرار بود فقط همین معنای لغوی را در نظر بگیریم دیگر نیازی به نوشتن این همه کتاب و برگزاری این همه گردهمائی و . . . نبود.
همه به راحتی این معنای لغوی را فهمیده بودند. وقتی در این کتاب ها کمی متمرکز شویم به سهولت در می یابیم که خیر، مسئله مفهومی تر از این حرفهاست. امر به معروف و نهی از منکر از جمله ی مهمترین احکامی است که لازمه ی اصلی و لاینفک توجه به مقتضیات زمان و مکان است.
آیا امر به معروف و نهی از منکر حسین ابن علی (ع) در صحرای کربلا و آن در خون غلطیدن ها با حمله ی سپاه علی ابن ابیطالب به خوارج و کشتن آنها به یک شکل بود ؟
توصیه علی (ع) برای مروت با قاتل خودش پس از مرگش با ضربات شلاقی که علی (ع) بر پشت ولید (از حکمای عثمان) می زد به یک صورت بود .
پرواضح است که خیر نه این مثل آن بود و نه آن مثل این ، اما در معنا هردو یکی بودند. همه ی موارد بالا نمونه ای از اجرای امر به معروف و نهی از منکر بودند. پس روشن است که مهمترین مسئله در اجرای امر به معروف و نهی از منکر توجه و علم به مقتضیات زمان و مکان است .
اما مطلب دیگری که در مورد امر به معروف و نهی از منکر قابل بررسی است ابعاد این فریضه ی الهی است بدین صورت که ما می توانیم چند بعد را در نظر بگیریم :
1 بعد اخلاقی و تربیتی (مثل نوع برخوردهای یک پدر و مادر با فرزندشان یا یک معلم مدرسه با شاگردانش )
2 بعد فرهنگی اجتماعی (مثل نوع برخورد با هنجارها و ناهنجارها ی رفتاری جامعه )
3 بعد سیاسی (مثل نوع برخورد با تحرکات سیاسی احزاب و تشکل ها )
و نوع چهارم که مخلوطی از نوع 2 و 3 است مانند فرمان تاریخی حضرت امام برای تشکیل بسیج در زمان آغاز جنگ تحمیلی ، در ا ینجا با توجه به این که این تحقیق جهت ارائه در کلاس درس اخلاق اسلامی و آئین زندگی نوشته می شود ما به بعد فرهنگی اجتماعی این فریضه ی الهی می پردازیم .
ضمناً قابل ذکر است که در مثال هایی که در بالا برای روشن شدن ابعاد امر به معروف و نهی از منکر آمده است منظور از ((برخورد)) مواجه شدن نه به معنای مانع شدن و سد کردن است.
بخش دوم : بررسی بعد فرهنگی اجتماعی
مسئله ای که در این جا لازم به توضیح است اینست که ما بدانیم امر به معروف و نهی از منکر گرچه بر تمامی مسلمانان واجب است اما در نوع اجرا به موارد مختلفی تفکیک می شود.
شرایط امر به معروف و نهی از منکر :
امر به معروف و نهی از منکر از واجبات کفایی است که احراز شرایط زیر برای شخصی که می خواهد این کار را بکند لازم است :
1 اگر کسی بداند امر به معروف و نهی از منکر اثر نمی کند وجوب از آن شخص برداشته می شود.
2 اگر کسی معروف و منکر را نمی شناسد وجوب از او برداشته می شود.
3 اگر کسی احتمال دهد که امر یا نهی ضرر قابل توجه دارد بر او واجب نیست.
4 نسبت به چیزی که امر یا نهی می کند علم داشته باشد.
پس مشاهده کردیم که اجرای این فریضه ی الهی لازمه ی رعایت کردن موارد بالاست. چه بسا بسیار افرادی بودند که می خواستند با امر به معروف و نهی از منکر به فرد نادانی کمک کنند اما نه تنها موفق به کمک کردن به آن شخص نشدند بلکه موجب انحطاط بیشتر او نیز شده اند.
در بخش بعدی در این مورد بیشتر بحث خواهد شد.
شاید همواره وقتی با جمله ی امر به معروف و نهی از منکر برخورد می کنیم نا خود آگاه با یک احساس خشونت مواجه شویم و این احساس که در خیلی از جوانان تداعی می شود متاسفانه دلایل گوناگونی دارد از جمله اجرای ناصحیح آن که موجب نوعی ترس در فرد می شود.
گرچه همانطور که می دانیم امر به معروف و نهی از منکر مراتبی دارد که در زیر آمده است :
الف ) نوع اول امر به معروف و نهی از منکر با زبان است که آن نیز با در نظر گرفتن شرایطی که در بالا آورده شده برای فرد واجب می شود.
ب ) اما حالت دوم که در اجرای امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد برخورد انتظامی است که این نوع دوم نه تنها بر همه واجب نیست که بر افراد خاص و شخصی وظیفه است مثلا از بعد تربیتی پدر یا مادر تنها کسانی هستند که مجاز به این نوع برخورد با فرزندشان هستند.
گرچه برای برخورد آنان نیز خط قرمزهایی وجود دارد در مورد سایر ابعاد نیز مسئله به همین صورت است مثلاً در بعد اجتماعی این وظیفه ی پلیس است که در صورت لزوم برخورد انتظامی بکند و در مورد ابعاد امنیتی این وظیفه سپاه و ارتش است که دخالت کنند نه هرکس به طور خودسر، در پایان این بخش یادآور می شویم که همواره برترین و بزرگترین امران به معروف و ناهیان از منکر پیامبران و امامان بوده اند و این تاییدی است بر این مدعی که امر به معروف و نهی از منکر کار صالحان است و ادامه راه پیامبران خدا .