پیش فعالی
مقدمه:
بیش فعالی اغلب به وسیله والدین و معلمان گزارش شده که نمیتوانند از این کودکان مراقبت کنند . این کودکان به عنوان افرادی بی قرار، نا آرام و ناتوان در نشستن توصیف شده اند. این کودکان همیشه در حال راه رفتن هستند و نمی توانند به آرامی بازی کنند و در زمینه تغییر دادن خود از فعالیتهای آزاد به فعالیتهای سازمان یافته ناتوان می باشند. قانون شکنی و پرخاش گری آنها اغلب باعث می شود همسالان دیدگاهی منفی نسبت به آنها داشته باشند. کودوکان بیش فعال تسلیم کمی نشان داده و نسبت به کودکان دیگر مخالفت بیشتری با والدینشان می کنند.( ؟ )
یکی از تفاوتهای بی قراری حرکتی با رفتارهای ناهنجار دیگر، وجود دلیل ارگانیسمی است. کودکان بیش فعال، اختلال مغزی خفیفی دارند که به طور موثر بر رفتار کودک اثر می گذارد. ممکن است دلایل زیادی برای این پدیده وجود داشته باشد. آسیب های خفیف مغزی در اوایل کودکی، اختلالات دوران بارداری، عفونت های پیش از تولد یا اوایل تولد یا عوامل ژنتیکی گاهی به اختلال مغزی منجر می شوند. به طوری که کغز کودک نمی تواند به قدر کافی محرک ها را انتفال دهد که این امر، منجر به بی قراری میشود. کودک در برابر این تکانه های مزاحم نمی تواند مقاومت کند.
اصطلاحات گوناگونی برای توصیف کودکان مبتلا به این اختلال به کار رفته است: واکنش هیپرکینتیک کودکی، سندرم هیپر کینتیک، سندروم کودک بیش فعال، اختلال کنش جزئی مغز، آسیب جزئی مغز، انتلال کنشی مغزی خفیف و اختلال بیش فعالی همراه با کمبود توجه. (کاپلان – سادوک، 1372)
کودکان بیش فعال دو نوع هستند : یک گروه دارای رفتار پرخاشگرانه و فعالیت بیش از اندازه، گروه دیگر دارای مسائل اساسی مربوط به توجه. کودکانی که خصیصه های پرخاشگرانه دارند به نظر میرسد در مقایسه با کودکان گروه دیگر شانس بهبودی ضعیفتری در بزرگسالی دارند. (آزاد ؟)
امروزه مشکل این کودکان با عنوان اختلال بیش فعالی – کم توجیهی شناخته شده است. اختلال بیش فعالی کم توجهی کودکان را در سنین پیش از دبستان و سال های ابتدایی مدرسه مبتلا ساخته و ایجاد مشکل در کنترل رفتار و تمرکز موجب میشود این کودکان علی رغم ضریب هوشی بالاتر از میانگین جامعه، دستاوردهایی کمتر از توانشان داشته باشند. از آنجا که مشکل این کودکان اغلب تشخیص داده نمیشود (و یا دیر تشخیص داده می شود) توانایی هایشان رشد نکرده و آموزش کافی دریافت نمی کنند به همین دلیل ممکن است به عنوان کم عقل توصیف شوند یا سر به هوا و بازیگوش.
کم توجهی، حواس پرتی، فعالیت بیش از حد و اعمال بدون کنترل، علائم اصلی اختلال بیش فعالی کم توجیهی اند. البته در افراد مختلف شدت و ضعف و تنوع علائم یکسان نیست به همین دلیل بر اساس بارز بودن هر یک از علامت ها بیماری را به سه دسته بیش فعال، کم توجه و دسته مختلط تقسیم میکنند.
فعالیت بیش از حد : این بچه ها دائما در حال حرکت هستند، به اشیاء دور و بر دست میزنند و مرتب صحبت می کنند. کارهایی که نیاز به آرام ماندن دارند مانند نشستن سر سفره یا در کلاس کار دشواری برای آنها محسوب می شود. با بزرگتر شدن این بچه ها در سنین نوجوانی و بزرگسالی به تدریج قادر خواهند بود بر اعمال خود مسلط شوند اما در درون خود احساس بی قراری میکنند این افراد دائما خود را مشغول کرده و اغلب چند کار را با هم انجام می دهند و از کارهایی که نیاز به آرام بودن دارند (مثل مطالعه) لذت نمی برند.
اعمال بدون کنترل (بی اختیاری): به نظر میرسد که کودک قادر نیست قبل از انجان عمل فکر کند یا جلوی واکنش هایش را بگیرد. این بچه ها اغلب مطالب نامربوطی را به زبان می آورند و کنترلی بر بروز احساسشان ندارند. گاهی کنترل غذا خوردن خود را از داست داده و بسیار پر خور می شوند. اختلال بیش فعالی به عنوان یکی از علل مهم چاقی همواره باید مد نظر باشد . رفتار های بی اختیار همراه با افزایش سن از بین نمی روند و در بزرگسالی نیز ممکن است فرد اعمالی را انجام دهد که قادر به کنترل آنها نباشد.
کم توجهی: کم توجهی شایعترین علامت اختلال بیش فعالی – کم توجهی است این بچه در تمرکز بروی موضوع مشکل دارند و ممکن است پس از چند دقیقه کار را نا تمام رها کرده و کار دیگری را شروع کنند، البته در صورتی که از کار لذت ببرند مشکلی در تمرکز نخواهند داشت. این افراد با کوچکترین صدا یا نور حواسشان پرت می شود در توجه به جزئیات مشکل دارند و در اثر کم توجهی مرتباً دچار مشکل می شوند. بسیاری اوقات به یاد نمی آورند وسایلشان را کجا گذاشته اند. در طول روز مرتباً می خوابند ، گیجند و حرکات آهسته ای دارند. علائم معمولاً در سنین پائین و به صورت تدریجی ظاهر می شود و فعالیت بیش از حد و بی اختیاری در رفتار نیز بیش از کم توجهی بروز میکند. اغلب اوقات کودکی که دچار فعالیت بیش از حد می شود و نمی تواند در مدرسه آرام بگیرد به سرعت مورد توجه قرار گرفته و به احتمال زیاد بیماری وی تشخیص داده خواهد شد اما کودکی که تنها دچار کم توجهی است ممکن است به راحتی نادیده گرفته شود و تمام عمر از این مشکل تشخیص داده نشده رنج ببرد
بسیاری از کودکان طبیعی ممکن است این علائم را با شدت کمتری داشته باشند، از این رو این علاوم را زمانی می توانیم نشانه بماری بدانیم که بر عملکرد کودک در مدرسه، منزل و ارتباط با سایر کودکان تاثیر داشته باشد. ( ؟ )
سبب شناسی (علت ) بیش فعالی
عوامل نوروبیولوژیک
عوامل ژنتیک
آسیب مغزی
عوامل نوروشیمیایی
درنگ تکاملی
عوامل محیطی
تغذیه
بهم خوردن توازن شیمیایی و عصبی
عوامل نوروبیولوژیک
در معاینات معمول عصبی اکثر کودکان مبتلا به بیش فعالی (ADHD) قرائن آسیب بارز بیماری در سلسله اعصاب مرکزی نشان نمی دهند. از طرف دیگر اکثر کودکان مبتلا به اختلالات عصبی یا صدمات مغزی خصوصیات ویژه ای از بیش فعالی نشان نمی دهند. بعضی از کودکان مبتلا ممکن است آسیب مغزی جزئی و پنهانی ناشی از علل مضر سمی، متابولیک، عروقی یا مکانیکی موثر بر سلسله اعصاب مرکزی در دوره های جنینی و پری ناتال داشته باشند. ممکن است این آسیب ها مسئول اختلالات یادگیری توام با اختلال بیش فعالی بوده باشند. حساسیت مفرط و واکنش های ایدیوسنکراتیک نسبت مکمل های غذایی (مثل رنگها و ثابت نگهدارنده ها) به عنوان عامل اختلال معرفی شده اند.
عوامل ژنتیک
اساس ژنتیک بیش فعالی بر اساس مدارکی که در بعضی از دوقلوهای توام نشان میدهد مطرح شده است. خواهر و برادر های کودکان بیش فعال بیشتر از خواهر و برادر های ناتنی استعداد ابتلا به بیش فعالی دارند. الکلیسم، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، سندرم بریکه در والدین کودکان بیش فعالی شایعتر است، این اختلالات حتی در والدین بیولوژیک کودکان بیش فعال به فرزندی پذیرفته شده بیشتر از والدین سایر کودکان است.
آسیب مغزی
آسیب مغزی ممکن است حاصل عوامل مخرب ، سمی، متابولیک مکانیکی یا سایر علل بوده باشند، یا استرس و صدمات فیزیکی مغزی ناشی از عفونت التهاب یا ضربه در اوائل دوران شیر خوارگی ناشی شده باشند. این آسیب مغزی جزئی، نامحسوس و ساب کلینیکال ممکن است مسئول پیدایش اختلالات یادگیری بیش فعالی بوده باشند.
عوامل نوروشیمیایی
مطالعات متعدد مونو آمین ها و متابولیتهای آنها در ادرار، خون و مایع مغزی نخاعی از ارتباط دادن نورو ترانسمیتری واحد یا سبب شناسی بیش فعالی در مانده اند. اختلال کار نورآدرنرژیک بیش از همه مورد حمایت است.
دکسترو آمفتامین و دزی پرامین موجب کاهش 3-متوکسی 4-هیدروکسی فنیل گلیکدل ادراری می گردند، که با بهبود بالینی مطابقت می کند.
درنگ تکاملی
مغز انسان به طور طبیعی در چندین مرحله رشد سریع و ناگهانی پیدا میکند : 3 تا 10 ماهگی،2 تا 4 سالگی، 6 تا 8 سالگی، 10 تا 12 سالگی و 14 تا 16 سالگی. بعضی از کودکان در این مراحل رشد دچار تاخیر شده و شکل بالینی بیش فعالی ظاهر می سازند که موقتی است و وقتی درنگ های تکاملی در حدود دوران بلوغ به شاخص های طبیعی نزدیکتر می گردند از بین می روند.
عوامل روانی – اجتماعی
کودکان مقیم موسسات معمولاً بیش فعال بوده و میدان توجه محدودتری دارند. این علائم از محرومیت هیجانی طولانی ناشی شده و با رفع عوامل محرومیتی مثل انتقال به خانه رضاعی و پذیرفته شدن به عنوان فرزند از بین می روند. حوادث استرس آمیز، اختلال در تعادل خانوادگی یا سایر عوامل اضطراب آور در شروع و دوام این اختلال موثر هستند. عوامل زمینه ساز ممکن است مشتمل باشند بر مزاج کودک، عوامل ژنتیک – خانوادگی و توقعات جامعه باری رعایت رفتار یا عملکرد معمول و پذیرفته شده. به نظر نمی رسد که وضعیت اقتصادی – اجتماعی عامل زمینه ساز بوده باشد (کاپلان سادوک صص 7-235).
عوامل محیطی
مصرف سیگار و الکل در دوران بارداری ممکن است رابطه ای با ایجاد بیماری داشته باشد. مسمومیت با سرب نیز می تواند از علل این بیماری باشد. امروزه در بیشتر رنگ ها سرب وجود ندارد به همین دلیل منبع مسمومیت با سرب غالباً ساختمان های قدیمی هستند که دیوارهایشان با رنگ های قدیمی رنگ شده اند. به نظر می رسد کم بودن تحرک بدنی و تماشای زیاد تلویزیون و بازی های کامپیوتری نیز در پیدایش آن دخیل باشند.
کودکان که در اثر تصادف دچار صدمات مغزی می شوند گاهی علائمی مشابه اختلال بیش فعالی – کم توجهی بروز می دهند البته در صد کمی از بچه های مبتلا به این اختلال سابقه ضربه به سر و صدمه ناشی از آن را می دهند.
قسمت قدامی مغز در درصد کمی از بچه های مبتلا به اختلال بیش فعالی ده درصد کوچکتر از بچه های طبیعی است.
تغذیه
شکر و چاشنی های غذا علائم بیماری را تشدید می کنند(اینترنت – هفته نامه سلامت). سه ساعت پس از خوردن مواد قندی گلوکز خون پائین آمده و شروع به آزاد کردن هورمون های استرس زا میکند کودکانی که دچار اختلال کم توجهی (ADD) و اختلال بیش فعالی (AD/HD) هستند کمتر قادرند با تاثیرات غذای شیرین مقابله کنند و بنابراین فعالیت فیزیکی آنها افزایش می یابد که این فعالیت در اثر پائین آمدن گلوکز خون و تلاش برای به کار انداختن مغز است (روزنامه ایران شماره 3279).
بهم خوردن توازن شیمیایی و عصبی
سلولهای عصبی از خود موادی ترشح می کنند که در اندیشیدن، ذخیره و پردازش اطلاعات مهمند. یکی از این مواد ماده است به نام دوپامین . دوپامین در کودکان بیش فعال، بیش فعال – کم توجه به طرو غیر طبیعی پائین است. محققین اعتقاد دارند که کم توجهی و مشکلات حافظه این بیماران به علت کم بودن مقدار این ماده در مغزاست. در 60 درصد این بیماران ژن های کنترل کننده تولید دوپامین غیر طبیعی اند. ماده دیگری که از سلول های عصبی ترشح می شود و در این بیماری اهمیت دارد، استین کولین نام دارد که در حافظه، توج، هوشیاری، ادراک، استدلال و قضاوت نقش دارد. در این بیماران مقدار این ماده نیز غیر طبیعی است (اینترنت – هفته نامه سلامت).
بیش فعالی می تواند با مشکلاتی نیز همراه باشد :
اختلالات مربوط به سوخت و ساز و غدد داخلی ، از قبیل فعالیت بیش از اندازه تیروئید
مسمومیت ها ، از قبیل مسمومیت با سرب
حساسیت ، بخصوص حساسیت غذایی
اختلالات حسی ، از قبیل کوری و کری
خلق و خو از قبیل تغییر غیر طبیعی کنش های روان شناختی
تاخیر رشد عصبی ، از قبیل نارسایی رشد دستگاه عصبی مرکزی ، آسیب دیدگی دستگاه مرکزی مانند صرع های حاد و سندرم مغزی مزمن
واکنش های آموخته شده از قبیل واکنش به فشارهای روانی محیط اجتماعی
اختلالات شخصیتی ، از قبیل اختلالات مرضی مربوط به صفات شخصیت
پسیکوزها ، از قبیل اسکیزو فرنی و اختلالات رفتاری عمیق
این نظره که علت بیش فعالی حساسیت بیش از اندازه نسبت به مواد اضافی و شیمیایی معینی که به طور طبیعی در غذا وجود دارد شهرت زیاد یافته است دریافته اند که مواد اضافی شیمیایی که در غذای روزانه این کودکان مورد استفاده . واقع شده ممکن است اثرات منفی در یادگیری کودکان بیش فعال که بخصوص نسبت به آن مواد شیمیایی حساسند داشته باشد . به هر صورت چون این اندیشه ی ابتدایی وجود داشته است که بیش فعالی نتیجه ی رشد نامناسب است ، فهم علل و توسعه ی درمان این اختلال بیشتر ضرورت می یابد[1]
1- روان شناسی مرضی کودک بر اساس طبقه بندی DSMIV ( آسیب شناسی روانی کودک ) دکتر حسین آزاد . شرکت انتشاراتی پاژنگ . چاپ تهران – زمستان 80