تعامل حرفه کتابداری و اطلاع رسانی با فرایند جهانی شدن
چکیده
جهانی شدن، جوانب مختلف جوامع بشری را با تغییر و تحولات وسیعی رو به رو ساخته است. علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیز به عنوان شاخه ای از علوم اجتماعی تحت تاثیر این تغییر و تحولات قرار گرفته است. در این مقاله با بررسی جهانی شدن، تعاریف و حیطه تاثیرات آن به صورت اخص به رابطه اطلاعات و جهانی شدن پرداخته می شود. اطلاعات گرایی به عنوان مفهومی نوین مورد توجه قرار گرفته و در ادامه مقاله فرصت ها و چالش های جدی پیش روی کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی در تعامل با جهانی شدن تجزیه و تحلیل شده است. سرانجام، راهکارها و پیشنهاداتی به عنوان راه حل مسائل موجود به صورت مجزا برای دست اندرکاران تصمیم گیری کلان، اساتید و گروههای کتابداری و اطلاع رسانی و دانشجویان علوم کتابداری و اطلاع رسانی ارائه شده است.
کلید واژگان: جهانی شدن، اطلاعات گرایی، علوم کتابداری و اطلاع رسانی، کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی ، راهکارها و پیشنهادات
Library and information profession how interacts with Globalization process
Abstract
Globalization has mad crucial changes in any aspects of human societies. Library and information science as a branch of social science influenced by these changes. In this article I discussed globalization and its definitions and its influences on communication and information processes. In addition, I concerned informatization as a new concept in globalization which appear to be important to be discussed. In the rest parts of article, opportunities and challenges resulted in interaction with globalization for library and information centers has been reviewed. Finally, strategies and recommendations separately for involved institution and peoples, LIS departments and faculties and students has been provided.
Keywords:
Globalization, Informatization, Library and information science, libraries and information centers, strategies and recommendations
مقدمه
جهانی شدن واژه ای است که تغییرات چشمگیر در بسیاری از عرصه های حیات بشری را در بطن خود می پروراند. به دنبال این فرایند سیاست، امنیت، اقتصاد، تجارت، فرهنگ، هویت، ارتباطات، فناوری، اطلاع رسانی، محیط زیست، منابع طبیعی و تعاریف اجتماعی و سیاسی و فرهنگی همگی شکل و نمود جدیدی پیدا کرده است. رولند رابرتسون می گوید: جهانی شدن، جهان شمول شدن صفات خاص و خاص شدن جهان شمولی هاست (اسلامی، 1382).
شناخت وجوه جهانی شدن و تاثیر آن بر نظام ها و نهاد های اجتماعی، عرصه تحقیقاتی و قلم فرسایی جدید و گسترده ای را پدید آورده و ذهن پژوهشگران و صاحبان اندیشه را به خود مشغول کرده است. علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیز به منزله یک علم از شاخه علوم اجتماعی (موکهرجی، 1382)، کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی به مثابه نهادی اجتماعی و حرفه کتابداری و اطلاع رسانی به عنوان یک حرفه از تاثیرات جهانی شدن در امان نمانده است. بنابراین بررسی طرز تعامل این عرصه اجتماعی با پدیده جهانی شدن می تواند مسیرهای حرکت برنامه ریزان و دست اندرکاران آن را در عصر جدید تبیین کند.
در این مقاله ابتدا جهانی شدن تعریف و روند آن به اجمال بررسی می شود، نقش اطلاعات در فرایند ها و مسائل جهانی به عنوان پیش زمینه فعالیت کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی تجزیه و تحلیل می شود. در ادامه زمینه های فعالیت و چالش های پیش روی این مراکز به بحث گذاشته می شود. قسمت پایانی مقاله به ارائه راهکارها و نتیجه گیری کلی اختصاص می یابد. این مقاله از سه جهت می تواند مفید تلقی شود: نخست، افزایش اهمیت اطلاعات در معادلات جهانی توجهات بیشتری را به مراکز مربوطه جلب کرده است که به عنوان یک حوزه تحقیقاتی می تواند مورد توجه پژوهشگران قرار گیرد. دوم، کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی در مقابل فرصت ها و چالش های جدیدی قرار گرفته اند. که بررسی آن ها و ارائه راهکارهای مناسب ضروری است. و سرانجام اینکه آینده حیات حرفه ای کتابداران و اطلاع رسانان به تعامل با پدیده های جدید و طرز برآیند آنها بستگی خواهد داشت.
جهانی شدن
واژه جهانی شدن سیالی روز افزون کالا، خدمات، مشاغل، فناوری ها و سرمایه در سرتاسر جهان را توصیف می کند. جهانی شدن یک پیشرفت جدیدی نیست بلکه گام های آن در نتیجه پیشرفت فناوری های نوین به ویژه در عرصه ارتباطات از راه دور سریع تر شده است (Globalization, 2002).
در فرهنگ هایپردیکشنری جهانی شدن به منزله رشد در مقیاس جهانی تعریف شده است (Hyperdictionary, 2002). در برخی موارد جهانی شدن به منزله تجانس جهانی تعبیر شده است که از اواخر دهه 1960 فرایند جهانی شدن در عرصه های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی متجلی شده است. جهانی شدن ترکیب جهانی توافقات تجارت آزاد، شبکه جهانی و یکپارچگی بازارهای مالی رقابتی که مرزها و فاصله ها را پاک کرده و دنیا را به عنوان یک واحد کل متحد ساخته است (رابرتسون، 1379).
هرچند که واژه جهانی شدن ظاهرا به پدیده اقتصادی اشاره دارد. اما عواملی وجود دارد که تاثیرات جهانی شدن را اجتماعی و فرهنگی تر می سازد. ایده ها، آیین ها، حرکات فرهنگی و قبیل آن همگی به دنبال مبادلات کالاها بر فراز مرزهای ملی حرکت می کند (Kluver, 2000).
در عرصه فرهنگی با افزایش روزافزون ارتباطات، رسانه ها، ماهوارها بر صحت این نظریه که تجانس فرهنگی در حال وقوع است مهر تایید زده می شود. از طرف دیگر عده ای معتقدند که جهان به استقبال برخورد فرهنگ ها و تمدن ها پیش می رود. جهانی شدن شامل تراکم دنیا به عنوان یک کل و از طرف دیگر افزایش سریع در اجماع و پایه گذاری فرهنگ جهانی تلقی می شود. بطوریکه همگون سازی به عنوان یکی از ویژگی های جهانی شدن میلیون ها فرصت شغلی ایجاد کرده و باعث شده است که حدود دو تریلیون دلار سرمایه از کشورهای ثروتمند از طریق سهام، سرمایه گذاری در اوراق قرضه و وام های تجاری به کشورهای فقیر و در حال توسعه منتقل می شود. البته نباید از یاد برد که فرار سرمایه ها و مغزها از کشورهای فقیر به کشورهای ثروتمند نیز اتفاق می افتد که از حوصله این بحث خارج است. با این وجود انسانی که تا کنون در کشور و پایتخت خود بیگانه و نادیده انگاشته گرفته می شد، از طریق شبکه های اطلاعاتی وسیع در دورافتاده ترین نقاط جهان می تواند از اطلاعات هر کجای جهان آگاه شود و در بسیاری از مراکز مردمی و جامعه مدنی مشارکت کند. اطلاع رسانی به مردم باعث سقوط دیکتاتوری ها نیز شده است (احمدی علی آبادی، 1382).
هر چند جهانی شدن در نهایت به ادغام و یکپارچگی موسسات اقتصادی اشاره می کند و بیشترین یکپارچگی از طریق مجراهای فناوری اتفاق می افتد واژه اطلاعات گرایی[1] نیز در کنار آن مطرح می شود و آن فرایندی است که در آن فناوری اطلاعات و ارتباطات، گفتمانهای فرهنگی و مدنی جامعه بشری را تشکیل می دهند و نه تنها فقط کامپیوترها و اینترنت را در بر نخواهد گرفت، بلکه سایر فناوری های مرتبط را نیز شامل می شود که انتقال اطلاعات به عنوان یکی از شاخص های ابتدایی آن ها به شمار می رود. پیشتر قرن ها طول می کشید تا یک ایده در جهان اشاعه پیدا کند اکنون این کار در کمترین زمان ممکن به وقوع می پیوندد. جهانی شدن موجب باروری فناوری های اطلاعات شده و بازار جهانی و انگیزش های استراتژیک شفافی برای پذیرش فناوری های اطلاعات ایجاد می کند (Kluver, 2000).
جهانی شدن و اطلاعات گرایی باعث شده است تا افراد جامعه بیش از پیش به اطلاعات و آگاهی و دانش احساس نیاز کنند و می توان گفت بشر به سوی جامعه اطلاعاتی در حال حرکت است که در آن تمامی مناسبات براساس اطلاعات شکل می گیرد. با افزایش شهرنشینی و پدیدار شدن اشکال اقتصادی نوین، انقلاب اطلاعات بستر اجتماعی جدیدی را در قالب ظهور جوامع اطلاعاتی، مردم سالاری مشارکتی و روح جهانی گرایی به وجود خواهد آورد. البته مسائل و مشکلاتی نیز در این راستا وجود دارد. برخی از دانشمندان از تضعیف مفهوم ملت (Poster, 1999)، افزایش اهمیت شرکت های چند ملیتی، سازمانهای غیر دولتی و مانند آن (Friedman, 1999) سخن به میان می آورند که با قوت گرفتن این واحدها فرایند سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با چالش روبرو می شود. اطلاعات گرایی هنوز هم در عصر جهانی شدن به سوی برجسته ساختن نقش و اهمیت اطلاعات در حرکت است و لزوم توجه به این پدیده ها را ضرورت بخشیده است.
[1] Informatization