گذراندن وقت با هدف و اهمیت خاص ، کار نام دارد .
اوقات فراغت ، اوقات آزادی هستند که هدف خاص و از پیش تعیین شده ای ندارد و دربر گیرنده آموزشهای غیر رسمی می باشد . معمولاً به غلط برای اوقات فراغت ، برنام ریزی نمی شود.
ضرورت اوقات فراغت
روانشناسان ، اوقات فراغت را به عنوان یک تربیت غیر رسمی می دانند . بر اساس مطالعات و تحقیقات انجام شده گاهی تربیت غیر رسمی تأثیر بیشتری از آموزش و تربیت رسمی به جای می گذارد . زیرا در مواقعی که افراد وقت آزاد دارند ، می توانند با تفریح مطالبی را یاد بگیرند و در نتیجه از نظر آموزشی و تربیتی اثرات بیشتری دارد .
از طرف دیگر تحقیقات نشان داده اند که افراد اوقات فراغت به زمینه های آموزشی برنامه های اوقات فراغت توجه بیشتری دارند و این امر موجب افزایش خود شکوفایی در آنها می شود .
بنابراین در چارچوب تربیت غیر رسمی ، می توان مسائل عدیده آموزشی و تربیتی را به طور غیر مستقیم آموزش داد و موارد بسیاری را به نوجوانان و جوانان یاد داد .
در اوقات فراغت می توان با کشف استعدادهای افراد ، آموزشهای لازم را به افراد ارائه داد و به طور غیر مستقیم در آنها ، مهارت های زندگی را ایجاد نمود.
بنابراین برنامه ریزی برای اوقات فراغت و استفاده صحیح از آن در افراد اهمیت بسزایی دارد. شرط صحیح استفاده از اوقات فراغت ، آموزش می باشد . با برنامه ریزی صحصح و مناسب می توان نوجوانان را از بسیاری از انحرافات بر حذر داشت .
به طور مثال یکی از عوامل اساسی اعتیاد نوجوانان ، عدم برنام ریزی صحیح برای اوقات فراغت آنان می باشد .
برنامه ریزی برای اوقات فراغت نشانه توجه جامعه به نوجوانان می باشد .
جامعه باید با برقراری تعامل با نوجوانان و ایجاد انگیزه در آنها بتواند نوجوانان را به طور سالم تربیت کند .
برنامه ریزی در زمینه های فرهنگی ، اجتماعی ، اخلاقی و دینی در اوقات فراغت جوانان نقش مهمی در تربیت سالم افراد ایفا می کند .
مراحل برنامه ریزی فعالیتهای اوقات فراغت عبارتند از :
1-اولین گام در برنامه ریزی فعالیت ها در اوقات فراغت ، برنامه ریزی فردی است.
در این مرحله بایستی استعدادها ، تواناییها و علائق افراد و نحوه پرورش و شکوفایی آنها را کشف نمود .
2-برنامه ریزی در زمینه های اجتماعی و سیاسی : در این مرحله باید با سیاستگذاریهای صحیح ، جوانان بتوانند در زمینه های اجتماعی و سیاسی فعالیت کنند .
3-برنامه ریزی اقتصادی : از آنجا که اوقات فراغت نیاز به سرمایه دارد ، لذا باید منابع مالی لازم برای فعالیتهای اوقات فراغت تأمین شوند .
4-برنامه ریزی فعالیتهای فوق برنامه فرهنگی – دینی – اخلاقی : از آنجا که می توان اوقات فراغت را به آموزش غیر رسمی تبدیل کرد ، این مسئله حائز اهمیت بسیاری است زیرا نوجوانان و جوانان از این طریق به یادگیریهای مختلفی دست می یابند . از طریق برنامه های فرهنگی ، دینی و اخلاقی ، نوجوانان می توانند به طور غیر مستقیم به مهارتهای زندگی دست یابند .
در اینجا باید به این امر توجه نمود که تلویزیون نباید جانشین فعالیتهای فردی و اجتماعی نوجوان باشد و آنان را به افرادی منفعل مبدل سازد .
از طریق تلویزیون می توان روشهای صحیح استفاده از اوقات فراغت را به نوجوانان آموزش داد و به آنها نقش اوقات فراغت در یادگیریهای غیر مستقیم را گوشزد نمود .
به طور کلی آموزش شرط صحیح استفاده از اوقات فراغت است و با برنامه ریزیهای صحیح می توان جوانان را از انحرافات و بزهکاریها دور نمود . به طور مثال شاید یکی از علل روی آوردن جوانان به اعتیاد ، عدم برنامه ریزی صحیح برای اوقات فراغت باشد.
در برنامه ریزی برای اوقات فراغت باید به علائق و نیازهای نوجوانان توجه بسیاری مبذول داشت و امکانات محیطی و برنامه های تفریحی را برای آنان لحاظ کرد. در این راستا نقش فعالیتهای فوق برنامه از اهمیت بسیاری برخوردار است. زیرا این فعالیتها، زمینه ساز فعالیتهای آینده آنها در جامعه می باشد. علاوه بر این، نوجوانان در برنامه ریزیهای مختلفی که در گردشهای علمی، اردوها، انجمنهای ورزشی – ادبی – هنری و حتی در نهادهای اجتماعی به تجربه و آگاهی و شناخت دست یافته و شناخت مسائل مهمترین امر در پیشگیری از انحرافات مختلف می باشد.
می توان گفت که شرکت در این فعالیتها ، هم جنبه تفریحی و هم جنبه ایفای نقش بزرگسالان را دارد.
نقش امور تربیتى در غنى سازى اوقات فراغت دانش آموزان
مقدمه
اوقات فراغت را مى‌توان مهمترین و دلپذیرترین اوقات انسانها دانست. این اوقات براى مومنین لحظه‌هاى نیایش با معبود، براى عالمان دقایق تفکر و تامل و براى هنرمندان زمان ساختن و ابداع و اختراع است در عین حال براى عده‌اى نیز این اوقات فراغت ملال‌آورین ترین و خستگى‌ترین لحظه‌هاست.
اوقات فراغت از دیدگاه عالمان، جامعه شناسان و دانشمندان به حدى مهم است که معتقدند؛ موجودیت و اصالت فرهنگهاى جامعه بر مبناى فرصتها و اوقات فراغت افرادى که در آن جامعه زندگى مى‌کنند پى‌ریزى شده است. فرانسیس دوگه مى‌گوید “به من بگویید اوقات فراغت را چگونه مى‌گذرانید تا بگویم شما که هستید و فرزندانتان را چگونه تربیت مى‌کنید.” و یا تاگور شاعر معروف هندى معتقد است؛ تمدنهاى انسانى سرمایه‌هاى جاویدانى هستند که از کاشت، داشت و برداشت صحیح اوقات فراغت متجلى گشته‌اند. چنانچه کارکردهاى فراغت را نشاط و شادابی، تفریح و سرگرمى سالم و بالاخره رشد وشکوفایى استعدادها و تکوین شخصیت بدانیم و نظر به اینکه کشور ما در ردیف جوان‌ترین کشورهاى دنیا (با میانگین سنى 16 سال) مى‌باشد، هدایت، ایجاد امکانات براى غنى سازى اوقات فراغت دانشآموزان مى‌تواند در شکل گیرى شخصیت و هویت آنان و سازندگى جامعه ایرانى و اسلامى نقش بسزایى داشته باشد.براساس تحقیقات انجام شده در برخى کشورهاى در حال توسعه، مشکلات عمده گذران اوقات فراغت، نداشتن امکانات سالم تفریحی، عدم آگاهی، نداشتن برنامه صحیح و اصولى و همچنین اجراى سیاستهاى نامناسب فرهنگى و اقتصادى و اجتماعى مى‌باشد که موجب انحراف نوجوانان و جوانان و کشیده شدن آنان به سوى تفریحات ناسالم است. پژوهشهاى انجام شده در ایران نیز حاکى از این مطلب است که بسیارى از معضلات اخلاقى و فرهنگى در بین نوجوانان و جوانان، موازى کارى ارگانها و سازمانهاى ذى‌ربط و فقدان برنامه‌ریزى صحیح جهت گذران اوقات فراغت در بین آنان بوده است.
رمز موفقیت آموزش و پرورش وجود معلمان و مربیان کارآمد، با انگیزه، خلاق و پویا مى‌باشد. این در حالى است که استکبار جهانى تمام تلاش خود را معطوف تسلط فرهنگى غرب بر جامعه اسلامى کرده است و در اجراى این اهداف شوم از ابزار و وسایل فرهنگى و اشاعه فرهنگ مبتذل و تفریحات ناسالم براى دانشآموزان (نوجوانان و جوانان)بهره مى‌جوید. بنابراین لزوم برنامه‌ریزى و سیاستگذارى مناسب و وضع قوانین لازم براى غنى سازى اوقات فراغت دانشآموزان براى جلوگیرى از رواج فرهنگ ابتذال غرب بسیار ضرورى و لازم به نظر مى‌رسد.
خوشبختانه عنایت ویژه مجلس شوراى اسلامى به امور تربیتى و تصویب و ابلاغ آن به آموزش و پرورش گواه اهمیت و نقش امور تربیتى در احیاى فرهنگ اسلامى و ایرانى در بین دانشآموزان است.
بدیهى است هر گونه سیاستگذارى و برنامه‌ریزى براى رسیدن به “وضع مطلوب”نیاز به شناخت “وضع موجود” مى‌باشد.
یعنى شناخت نیازها، تمایلات، علاقه و گرایشها و نگرشهاى دانشآموزان به انواع فعالیتهاى فوق برنامه و فراغت و برنامه‌ریزى و تدارک امکانات لازم یک ضرورت براى امور تربیتى در آموزش و پرورش مى‌باشد.