تحقیق مقاله اوقات فراغت

در سایه تحولات عظیم علمی و فناوری های جدید در جهان امروز پدیده ای بنام اوقات فراغت شکل گرفته است .

پدیده ای که از یک سو زمینه مناسب  برای رشد ابعاد مختلف وجود آدمی و رسیدن به کمال و سعادت است و بستری مطلوب برای رشد و شکوفایی – استعداد های نهفته در درون و از سوی دیگر آبستن مشکلات جدی و جدید برای نسل امروز و نسلهای آینده است که اگر با علم و آگاهی با آن روبرو نشویم و برنامه ای مدرن و منظم برای برخورد با آن نداشته باشیم ، دچار صدمات و لطمات جبران ناپذیری خواهیم بود .

با فرارسیدن تابستان ، فرزندان ما پس از پشت سرگذاشتن یکسال تحصیل توام با تلاش ، در پی آنند که در زمان فراغت تابستان خود بیشترین بهره را ببرند . پدران و مادران و مسئولین تعلیم و تربیت نیز با دغدغه چگونه گذراندن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان به دنبال برنامه ریزی صحیح در این زمینه اند .

این مقاله نیز به قول شعرا

برگ سبزی است تحفه درویش – چه کند بینوا که همین دارد

اوقات فراغت

اوقات فراغت ، اوقات آزادی هستند که هدف خاص و از پیش تعیین شده ای ندارد و در برگیرنده آموزشهای غیر رسمی می با شد .

اوقات فراغت از دیدگاههای مختلف دارای تعاریف متفاوتی است ، اما اغلب در این مورد اتفاق نظر دارند که این اوقات عبارت است از : ساعاتی که باید بدون اجبار صرف اموری شود که شخص به آن تمایل دارد و تا حد ممکن نباید با نفع اقتصادی همراه باشد یا منع درآمد ی برای شخص محسوب گردد . بلکه باید به کسب تنوع ، ایجاد سرگرمی و فراهم آوردن امکانات رشد فکری و جسمی در راستای تعالی و رسیدن به ارزشهای معنوی منجر گردد .

دکتر غلامعلی افروز در کتاب «روانشناسی و تربیت کودکان و نوجوانان » در تعریف اوقات اوقات فراغت می گوید : منظور از اوقات فراغت ، فرصتهایی است که انسان مسئولیت پذیر هیچ گونه تکلیف یا کار موظفی را عهده دار نبوده، زمان در اختیار اوست که با میل و انگیزه شخصی به امر خاص بپردازد .  

اهمیت اوقات فراغت

در مجموع اوقات فراغت و مسایل مربوط به آن یکی از مهمترین مباحث اجتماعی جوامع امروزی است و به

دلیل اینکه پیامدهای فرهنگی. اخلاقی روانی  اجتماعی وسیاسی مهمی را در بر دارد مورد توجه خاص علمائ تعلیم تربیت و جامعه شناسان است و در این میان اوقات فراغت جوانان از اهمیت خاص و در خور  توجهی بر خوردار است.

زیرا جوانان به عنوان بخشی عظیمی از پویا ترین گروههای اجتماعی هستند که از یک سو وجودی سرشار ازتوان و انرژی در بستر مناسبی از فراغت قرار میگیرد و به تمایلات و خواسته های مشروع  انان پاسخ مناسبی داده شود دنیای انرا به دنیای خوبیها ، شادیها ، بالندگی ها ، خلاقیتها و نوآوریها مبدل میشود ورشد واعتلای شخصیت و شکوفایی استعدادهای آنها را در پی خواهد داشت ودر نتیجه جامعه نیز از خوبی ها وتوامندیهای با لفعل آنها      بهره مند خواهد شد .

دکتر افزوز می گوید : به طوری که آمار داخل و خارج کشور نشان میدهد . بیشترین بز هکاری ، خلاف و جرم از زمان تعطیلات یعنی در ایام نوروز ، تعطیلات آخر هفته وتعطیلات تابستانی شکل می گیرد .

در اهمیت اوقات فراغت همین بس که در قران خطاب به پیامبر اکرم (ص) آمده است :

فاذا فرغت فانصب یعنی به محض آنکه فراغتی حاصل کردی وپس بکوش .

ضرورت برنامه ریزی برای اوقات فراغت 

بهره گیری مناسب از اوقات فراغت یکی از مشکلات اساسی و پایه ای جوانان است واین امر خود موجب تنشهای فراوانی در زمینه انتخاب شیوه پر کردن اوقات فراغت میگردد که غالباً انان را به اضطراب و نگرانی های بسیار دچار می کند وبه از بین رفتن تعادل روحی آنها منجر مشود . جامعه شناسان فراغت معتقدند که در صورت فقدان برنامه و آماده سازی برای بهره برداری از اوقات فراغت فضای وسیع فراغت ، دشمن شماره یک انسانهای جامعه خواهد بود این امر در مورد نوجوانان و جوانان ابعادی دهشتناک خواهد داشت . جوانان با نیرو وانرژی وافر و  تمایل به فعالیت نمی توانند خلا زمانی را تحمل کنند و آسیبها و نابهنجاریهای  رفتاری و اجتماعی نیز از همین خلاء نشات مگیرد . نقش و اهمیت اوقات فرافت در زندگی جوانان ضرورت یک برنامه ریزی دقیق را بیش از بیش جلوه گر می سازد و ما را ملزم به تدوین طرحی جامع میکند .

به گفته دنیس گیور یکی از محققانی که در زمینه فراغت دانش آموزان ، نوجوانان و جوانان مطالعات زیادی انجام داده است : انسان انقدر که با سختی ها و مشکلات میتواند کنار بیاید و شرایط را بپذیرد، قادر نیست با اوقات فراغت وسیع و بی برنامه مواجه شود . اوقات فراغت ، فرصتی به نوجوان میدهد تا انرژی هایش را آزاد کند وبه خلاقیت و خود شکوفایی نایل شود ولیکن در صورتی که که این فرصتی به هرز رود و نتواند نوجوان را به مشغولیت بر انگیزد ، زمینه ساز انحرافات و کجرویهای او خواهد بود .

آنچه امروزه در جامعه ما به عنوان یکی از مشکلات اصلی اوقات فراغت مطرح است ، عدم انضباط و بدون برنامه بودن است . به عنوان مثال مثال تعطیلات طولانی تابستان و ایام سال تحصیلی که در بسیاری از کشور های جهان وجود ندارد معمولاً بدون برنامه منظم و حساب شده است که اگر بدون برنامه بماند ، عواقب بسیار ناگواری به دنبال خواهد داشت . به طور یکی از عوامل اساسی اعتیاد نوجوانان عدم برنامه ریزی صحیح برای اوقات فراغت آنان می باشد . برنامه ریزی برای اوقات فراغت نشانه توجه جامعه به نوجوانان می باشد .

نهاد های موثر در اوقات فراغت :

اولین نهاد اجتماعی که در غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان مفید و موثر است نهاد خانواده است . خانواده ها چه در مدارس و چه درخارج از مدارس باید تحت تعلیم استادان و متخصصان قرار بگیرند تا اوقات فراغت را به خوبی بشناسند و به درستی برنامه ریزی کنند . بسیاری از کشور های پیشرفته دنیا آموزش اولیا و مربیان را برای آشنایی آنان با اوقات فراغت و بهره وری مطلوب از آن ، لازم شمرده اند . البته بسیاری از خانواده ها در فصل تابستان بچه ها را مجبور میکنند به کلاسهایی بروند که چندان رغبتی به آنها ندارند . حال آنکه اوقات فراغت باید موجبات شکوفایی همه جانبه افراد را فراهم آورد ولذت بخش و شادی آور باشد . اگر خانواده نسبت به اوقات فراغت بی توجه باشد ، پس از مدتی پسر ها و دختر ها خودشان برای اوقات فراغت شان برنامه ریزی می کنند . از این رو باید اعضای خانواده در برنامه ریزی اوقات فراغت مشارکت داشته باشند . به عنوان مثال ، پدر و مادر هر چند وقت یکبار از پسر یا دخترش بپرسند که چه فیلم خوبی در حال نمایش است و با هم به تماشای یک فیلم بروند . سپس در مورد آن باهم بحث کنند وبا این ترتیب زمینه ای برای گفتگو با فرزندان فراهم شود . بسیار دیده ایم که به عنوان مثال خانواده به بچه ها میگوید که میخواهیم به فلان مسافرت برویم و نوجوان از رفتن به مسافرت خود داری می کند و پدر و مادر نیز خیلی راحت او را تنها می گذارند و میروند واین نوجوان ، تنها ، بیکار ، سرگردان وبی برنامه می ماند در اینجاست که معمولاً بزه ها و ناهنجاری ها شکل می گیرند . از طرف دیگر، برنامه هایی که توسط خانواده برای اوقات فراغت در نظر گرفته میشود باید مبتنی بر اصول ، قوانین ومقرراتی باشد .

البته منظور اجرای برنامه های سخت گیرانه نیست ، ولی باید برنامه ریزی اوقات فراغت جدی گرفته شود و برای ان وقت گذاری لازم صورت گیرد . هم چنین آگاهی از روان شناسی  جنسی نیز برای والدین بسیار حائز اهمیت است . چرا که دخترها وپسر ها هر کدام روان شناسی خاص خودشان را دارند . یکی از روش های غنی سازی اوقات فراغت که به هویت یابی فرزندانمان نیز کمک میکند ، ایران گردی است . مراکز ایران گردی می توانند برنامه ریزی کنند و خانواده ها را به صورت اردویی به ایران شناسی تر غیب نمایند . انجمن اولیا و مربیان نیز میتوانند در این زمینه همکاری کنند و به عنوان مثال خانواده های موفق را معرفی نماید تا در اردوی مذ کور شرکت کنند .

آقای خادمیان قائم مقام وزیر آموزش و پرورش در سازمان مرکزی انجمن اولیا و مربیان در سال 85 در نشستی خبری با حضور نمایندگان مطبوعات کشور و صدا و سیما یکی از وظایف انجمن های اولیا و مربیان را فراهم کردن زمینه برای همکاری اولیا و مربیان در جهت تهیه وتنظیم برنامه مناسب ، به منظور غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان بیان کرده اند . تعلیم وتربیت هیچگاه تعطیل بردار نیست و در اوقات فراغت نیز باید این مهم محقق شود . آقای یوسف سلطانی ، مدیر مراکز راهنمایی و مشاوره اظهار داشتند : مراکز راهنمایی و مشاوره سازمان مرکزی انجمن اولیا و مربیان به خانواده ها در خصوص برنامه ریزی برای اوقات فراغت فرزندانشان راهنمایی و مشاوره میدهد .

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نهاد دیگری است که در غنی سازی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان نقش مهمی دارد . کتابخانه عمومی تحت پوشش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نقش مهمی در سازندگی کودکان و نوجوانان ایفا می کنند.

کتابخانه های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در جهت رشد و پرورش فکر واستعداد های نو جوانان در جهت رشد و پرورش فکر واستعدادهای نوجوانان و کمک به پر کردن اوقات فراغت آنها به صورت سازنده است و فعالیت هایی چون قصه گویی ، شعر خوانی معرفی کتاب ، جلسات بحث ونقاسی و غیره انجام میدهند .

در کانون های فرهنگی و تربیتی فرصت و ظرفیت های زیادی وجود دارد که با برنامه ریزی دقیق و تامین امکانات می توان هدایت و تربیت صحیح دانش آموزان وایجاد علاقه و انگیزه در انان را امکان پذیر ساخت .

از ما موریت های اصلی کانونها ، کشف استعداد های مختلف ، پر کردن اوقات فراغت و ایجاد روحیه نشاط در دانش آموزان است .

همه فعالیت های رسمی در مدارس به ذنبال هدف ارتقاء صلاحیت ها ومهارت های لازم برای زندگی است و کانون هابرای به نتیجه رساندن این اهداف می توانند به کمک مدارس بیایند . زیرا که آ موزش های غیر رسمی و فرصت های خود جوش دانش آموزان ، فضایی متنوع ایجاد می کند و از خستگی ناشی از فعالیت های رسمی او می کاهد . از فعالیت های فوق برنامه مانند تشکیل انجمن های جوان و نوجوان را می توان نام برد که  هر انجمن با بهره گیری از تجارت مربیان شاغل در مدارس و کانون ها به طو ر همزمان اقدام به شناسایی اعضای خود میکند . از طریق تلویزیون و صدا وسیما می توان روشهای صحیح استفاده از اوقات فراغت را به نوجوانان آموزش داده و به آنها نقش اوقات فراغت در یاد گیری های غیر مستقیم را گوش زد نمود .

سازمان برنامه ریزی و تالیف کتب درسی در کتاب های جامعه شناسی دبیرستان مطالبی در باره اهمیت فراغت و نقش موثر ان در سعادت فردی و اجتماعی افراد جامعه منظور کند با لطبع نتیجه مثبت و مهمی خواهد داشت .

نتیجه و پیشنهادات :

در این مقاله تلاش بر این بوده است که به اختصار پدیده اوقات فراغت و نحوه استفاده بهینه از آن و اهمیت آن و برنامه ریزی و نهادهای موثر در آن مورد بحث و بررسی قرار گیرند . هم چنین راهکارهای مناسبی به والدین در ایام تابستان ارائه شود تا اولیا محترم دانش آمو زان بتوانند ضمن ترغیب فرزندان خویش به گذران اوقات فراغت خود به گونه مناسب از آسیب پذیری های محتمل بر حذر باشند.

به منظور تحقق کارکرد های ایام فراغت ، پیش نهاد های زیر عرضه می گردد تا راهنمای عمل برنامه ریزان اجتماعی و خانواده ها واقع شود :

تا سسیس ورزشگاهها و فرهنگسراهای متعدد و تشکیل انواع گروههای اجتماعی ، تفریحی ، ورزشی ، هنری و ادبی

آگاهی دادن به مردم درباره مفهوم و کارکرد اوقات فراغت

نقش والدین: برنامه ریزی برای این ایام باید با مشورت ونظر خود فرزندان صورت میگیرد نه فقط با اعمال نظر والدین بنابراین با در نظر گرفتن حساسیت ، اهمیت و نقش حیاتی اوقات فراغت ، ضروری است با تهیه و تنظیم برنامه های جامع آموزشی از طریق همکاری مشترک اولیا و مربیان و اتخاذ روشهای مناسب ، ضمن توجیه دانش آموزان و ایجاد نگرش مثبت در آنها نسبت به ارزش و اثرات مثبت اوقات فراغت و برانگیختن رغبت و انگیزه در حسن بهره وری و بارور سازی این فرصتها ، در زمینه پیشگیری از هر گونه آسیب پذیری در ایام فراغت تدبیر لازم را نداشتیم . هریک از این سازمانها از جمله آموزش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شهر داری و ......برنامه هایی برای غنی سازی اوقات فراغت نوجوانان وجوانان ارائه می دهند که البته در میان آنها هماهنگی وجود ندارد وبدین ترتیب ضرورت تشکیل یک شورای عالی برنامه ریزی برای هماهنگ ساختن فعالیتها و برنامه های سازمانی مختلف در جهت غنی سازی اوقات فراغت احساس می شود .

علاوه بر مواردی که بیان شد راهکار های زیر به عنوان برنامه کار در جهت سازمان دهی اوقات فراغت جوانان پیشنهاد می شود :

فرهنگ استفاده مطلوب از اوقات فراغت باید در بین قشر های مختلف جامعه ، بویژه نوجوانان و جوانان نهادینه شود برای نیل به این مقصود