واژه شناسی (Terminology):
در زبان انگلیسی معادل های زیادی برای تب بی دوام گاوی (BEF) وجود دارد که عبارتند از :
Bovine Epizootic Fever Thre- day Sickness
Three- day stiff sickness Dragon Boot Disease
Bovine در زبان انگلیسی دو جایگاه اسم و صفت را دارد. لیکن اغلب موارد نقش صفت غالب است که در جملات یا واژگان به کار می رود :
1- صفت نسبی گاوی, یعنی گاو (Pertaining to bos)
2- گاو مانند گاو منش معانی مجازی آن یعنی : کند ذهن و آهسته انسان کم خرد
3- به هر یک از گونه های جنس Bos از نشخوارکنندگان تهی شاخ را Bovine می گویند.
واژه ephemeral در زبان انگلیسی دارای چهار معنی تقریباً مرتبط با هم می باشند که عبارتند از:
1- تک روزه یک روزه
2- موقت کوته زمان
3- ناپایدار گذرا بی دوام
4- چند روزه کوته زی
5- در حشره شناسی به معنی حشره کوته زی , گونه هایی که از راسته بالداران افمروپترا (Ephemeroptera) که از چند ساعت تا چند روز بیشتر عمر نمی کنند که به این حشرات کوته زی mayfly هم گفته می شود .
پس معادل های واژه شناسی این بیماری عبارتند از:
تب بی دوام گاوی تب سه روزه گاوی بیماری سه روزه گاوی تب گذرای گاوی اما در این مجموعه,بیشتر از اختصار زبان انگلیسی آن یعنی BEF استفاده می شود.
1- تعریف (Definition):
تب بی دوام گاوی (BEF) یک بیماری ویروسی,بند پا برد (arthropod-borne) همه گیر , غیر واگیر دار (non contagious- not transmissible by contact) است که صرفاً در گاو و گاومیش بروز می کند. مشخصه بیماری آماس بافت های مزودرم است که با بروز ناگهانی تب ,افسردگی , جمود مفصلی و لنگش خود را نشان می دهد نکته بسیار جالب و منحصر به فرد در BEF این است که شدت بالینی بیماری با بهبود سریع متعاقب علایم بالینی در اکثر حیوانات مبتلا,ناسازگار و متناقض است.
2- سبب شناسی (etiology):
ویروس BEF یک رابدویروس آربورویروسی ( از خانواده ویروس های عامل هاری و وزیکولار و استوماتیت) که از نظر تیپ گونه ای جنس افمروویروس (Ephemerovirus) است. ویروس مذکور یک ویروس RNA دار یگانه, حساس به اتر و دارای پنج ساختمان پروتئینی (G Protein) است. افمرو ویروس از نظر پادگنی با حداقل سه ویروس غیر بیماریزا برای گاو, دارای قرابت است,که این سه ویروس عبارتند از: کیمبرلی , بیریسه و ویروس رودخانه آدلآید و همچنین دو ویروس دیگر که درگاو بیماری شبه تب بی دوام گاوی ایجاد می کنند,که این دو ویروس کوتون کاو در آفریقا و پوچونگ در مالزی است.
3- دامنه میزبانی (host Range):
علایم بالینی بیماری صرفاً‌در گاو و گاومیش آبی (water buffaloes) بروز می ک ند . اگر چه پادتن های خنثی کننده (Neutralizing antibodies) بر علیه ویروس BEF در گاومیش دماغه امید (Syncerus caffer) گاومیش بومی آفریقای جنوبی) گونه های گوزن و آنتلوپ آفریقایی و گوزن استرالیایی دیده شده است . پادتن های BEF می تواند کوچک آزمایشگاهی ,متعاقب تزریق وریدی و زیر جلدی هم ایجاد شوند.
4- گسترش جغرافیایی(geographic Distribution)
5-1- گسترش جغرافیایی در جهان:
تب سه روزه اولین بار در سال 1906 در آفریقای جنوبی شناخته شد, اگر چه قبل از این تاریخ در سال 1867 به صورت خلاصه توسط شروین فورث (Schwein furth) توضیح داده شده بود, بصورتیکه در سال 1895 در مصر تب سه روزه اعلام شده بود. بیماری امروزه در یک کمربند پهنی در مناطق حاره , تحت حاره و معتدله وجود دارد که در کشورهای سه قاره آسیا , آفریقا و استرالیا و همچنین بیماری شبیه به این بعنوان تب اپی زئوتیک گاوی در ژاپن بروز می کند. کشورهایی که در دو طرف استوا در دو قاره آسیا و افریقا قرار دارند و تب سه روزه در آنها گزارش شده است عبارتند از :
سوریه , فلسطین اشغالی, عراق,ایران , پاکستان , هند , بنگلادش , مناطق جنوبی و مرکزی چین,جنوب ژاپن , جنوب شرقی آسیا تا استرالیا این نوار کشیده می شود. تاکنون بیماری از اروپا,آمریکای شمالی و جنوبی, نیوزیلند و جزایر حوزه اقیانوس آرام گزارش نشده است.
5-2- گسترش جغرافیایی در ایران:
تا قبل از پدیده ال نینو و لانینو, تب سه روزه بصورت همه گیری های کانونی (Focal outbrcaks) منحصراً در استان های فارس و ایلام گزارش می گردید. در سایر نقاط کشور بصورت موارد استثنایی و منفرد و یا اینکه رخدادBEF به شکل غیر قابل تشخیص حادث می شدند, اصولاً تشخیص موارد انفرادی BEF دشوار است و اولین گام در تشخیص بیماری تب سه روزه, داشتن آگاهی های لازم همه گیری شناسی , بالینی و تشخیص افتراقی توسط کلینیسین ها می باشد( بویژه در مناطق پرخطر BEF اما در سال جاری (فصل تابستان سال 81) علاوه بر استان فارس همه گیری هایی در استانهای تهران,قم , خراسان , یزد و خوزستان بروز کرده است.
5 انتقال (Transmission):
بیماری تب بی دوام گاوی می تواند به صورت تجربی در گاو و صرفاً از راه تزریق , وریدی ویروس BEF ایجاد شود . چون ویروس ارتباط نزدیک با بخش پلاکت لکوسیت خون دارد, از این رو تزریق زیر جلدی یا داخل عضلانی در ایجاد تجربی بیماری, ناموفق می باشد. شواهد همه گیری شناسی دلالت بر این امر مهم می کنند که ویروسBEF در طبیعت تنها از طریق نیش حشرات گسترش می یابد .
حشرات می توانند عفونت را در طی یک هفته بعد از خونخواری از دام های آلوده منتقل کنند . از نظر مخزن (reservoir) در بین حیوانات ,تاکنون غیر از گاو,هیچ حیوان دیگری بعنوان مخزن مشخص نشده است. بیماری از طریق تماس مستقیم دام با دام, آئروسل , ترشحات بدن دام بیمار, و حتی انتقال و یا تزریق اگزودا و ترشحات دام های بیمار به دام سالم, صورت نمی پذیرد. به عبارت دیگر یک بیماری عفونی غیر واگیر دار (non contagious) است و تنها راه انتقال محتمل عفونت از طریق نیش ناقلین (Veetors) می باشد . انتقال بیماری عمدتاً مستقل از نقل و انتقالات دامی است,به عبارت دیگر راه برد اجرائی قرنطینه در این بیماری تاثیری نداردBEF از طریق منی و تلقیح داخل رحمی هم انتقال پیدا نمی کند . گوشت نمی تواند یک منبع خطر برای انتقال بیماری باشد , زیرا ویروس در PH حدود 5 کاملا غیر فعال می شود این درجه اسیدیته در لاشه گاو سریعاً پس از کشتار بوجود می آید . نکته مهم دیگر این است که ضد عفونی (جایگاه بدن دام و ...) بهیچ وجه نقی در کنترل انتقال بیماری ندارد.
همه گیری تب سه روزه در تابستان در مناطق معتدله, سه قاره آفریقا, آسیا و استرالیا بروز می کنند و با شروع فصل سرد, این همه گیری ها کاملاً‌ناپدید می شوند. در آفریقا , چین و استرالیا بیماری تب سه روزه, در فواصل طولانی سریعاً منتقل می شود. اماهمیشه جهت آن بصورت گریز از خط استوار است . این حرکت ماکرواپیدمیولوژی BEF عمدتاً‌به جمعیت حشرات ناقل و همچنین نیرو و جهت بادهای بیش ورز (Prevailing winds) بستگی دارد, که در فاصله کوتاه مدت زمانی, به دلیل تبعات پدیده های ال نینو و لانینو, توده های حشرات ناقل فواصل مکانی طولانی را طی می کنند .( در شرق آفریقا در فاصله 24 ساعت تا 700 کیلومتر جابجایی برای ناقلین تب دره ریفت ,گزاش شده است .) در شرق آفریقا بویژه کنیا همه گیری های تب سه روزه متعاقب باران های سیل آسا گزارش شده است.
در سالهای اخیر ,علیرغم اینکه کارهای علمی و پژوهشی در سطح وسیع بر روی ناقلین BEF شده است, لیکن هنوز به درستی و به شکل واضح لیست ناقلین تب سه روزه مشخص نشده است . اما احتمالاً پشه های جنس آادس , کولکس , آنوفلس و پشه ریز نیش زن ,از خانواده سراتوپو گوینده یعنی جنس کولیکوئیدس (biting midge) بعنوان ناقل بیولوژیکی در استرالیا مشخص شده اند. بدین سان که ویروسBEF از پشه های جنس کولیسین و آنوفلین در استرالیا و جنس کولیکوئیدس در آفریقا و استرالیا جدا شده است نهایتاً این بندپایان بعنوان ناقلین محتمل ویروسBEF مطرح می باشند دو دلیل عمده برای این نظریه عبارتند از :
1- ایجاد بیماری تجربی BEF تنها از طریق تزریق وریدی خون کامل یا بخش لکوسیت خون دام آلوده صورت می پذیرد .
2- عدم وجود ویروس در ابتدای ویرمی در مایع لنفی دام بیمار
6-دوره کمون (incubation Period):
دوره کمون بیماری 4-2 روز, اگر چه ممکن است تا 10 روز هم طول بکشد. این زمان بستگی به سویه و میزان (dose) ویروس وارد شده به بدن دام دارد. تزاید ویروس به صورت اولیه در سیستم عروقی بدن دام صورت می پذیرد تحت شرایط همه گیری BEF ابتلا یک یا چند مورد شاخص Index case (s) درگله گاو بروز می کند و متعاقبا بعد از متوسط یک هفته موج اصلی بیاری BEF درگله حادث می شود
Index Case (S) Main wave of cases in a hard
تبیین و تحلیل این نکته همه گیری شناسی در تشخیص کانونهای BEF از اهمیت ویژه ای برخوردار است .